جلوه‌اي از کتمان شکست در دولت گذشته
مرتضی رضوانفر اظهار کرد: یونسکو کنوانسیون میراث فرهنگی را با هدف ایجاد صلح و گفت‌وگو میان دولت‌ها و ملت‌ها تهیه کرده است؛ ولی عملا از آن نتیجه عکس می‌گیرد. مثلا در حوزه‌ی موضوع‌های مشترک بین کشورها، غالبا اختلاف‌هایی ایجاد می‌شود. او ادامه داد: مثلا کشوری مانند جمهوری آذربایجان که زمانی، بخشی از ایران بود و هویت مستقل نداشت، برای یافتن هویت مستقل، ثبت موارد مورد مناقشه و مشترک بین ایران و جمهوری آذربایجان را در اولویت کاری‌اش قرار داده است. به همین دلیل، به «چوگان» دست‌اندازی می‌کند. در حالی که مردم کشور جمهوری آذربایجان چندان با این ورزش آشنا نیستند و با وجود بیش از 72 فدراسیون چوگان در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران، جمهوری آذربایجان حتی فدراسیونی برای این ورزش ندارد.
این عضو گروه تهیه‌کننده‌ی پرونده‌های ثبت جهانی میراث معنوی ایران بیان کرد: اعضای یونسکو نیز اکنون منتقد این شرایط هستند و به این نتیجه رسیده‌اند که این شیوه‌ی ثبت آثار باعث ایجاد اختلاف شده است.
او گفت: کنوانسیون یونسکو، محور اصلی خود را بر تفاوت‌ها گذاشته و معتقد است، تفاوت‌ها باعث صلح و دوستی می‌شوند، مثلا اگر جمهوری آذربایجان چیزی داشته باشد که ما آن را نداریم، برای‌مان جالب خواهد بود که بدانیم آن چیست و آثار ثبت‌شده‌اش را بررسی می‌کنیم و با فرهنگ‌ها و موضوعات جدید آشنا می‌شویم؛ ولی موضوعات مختلفی مانند تار و چوگان که بین ایران و جمهوری آذربایجان مشترک‌اند، اختلاف‌هایی را نیز میان دو کشور ایجاد کرده‌اند. رضوانفر همچنین اظهار کرد: فقط می‌توان گفت که بخش تفاوت‌ها به هدف خود نزدیک شده، ولی بخش مشابهت‌ها نه‌تنها در ایران، بلکه در اروپا، آمریکای جنوبی و ... هم مشکل ایجاد کرده است. بر این اساس، مهدی حجت - قائم‌مقام سازمان میراث فرهنگی - چندی پیش اعلام کرد که کارشناسان کاری کنند که به سمتی برویم تا این موضوعات باعث ایجاد کشمکش بین کشورها نشود. من نیز پیشنهاد کردم که از یونسکو بخواهیم تا در پرونده‌های چندملیتی و مشترک، کشورها را ترغیب کند تا موضوعات مشترک را به‌صورت پرونده‌ی چندملیتی ثبت کنند. او توضیح داد: پیشنهاد من این بود که در حوزه‌ی آثار مشترک بین کشورها، یونسکو به جای ترغیب کشورها به ثبت پرونده‌ها به‌صورت چندملیتی، کشورها را مجاب به ثبت پرونده‌های‌شان به‌شکل چندملیتی کند. در این صورت، هر کسی که زودتر بدود نمی‌تواند پرونده‌ی خود را ثبت کند. اگر کشورها مجاب شوند که آثار را به‌صورت مشترک ثبت کنند، می‌دانند که نمی‌توانند آن‌ها را تنهایی ارائه کنند. بنابراین مجبورند مواردی را مانند نان لواش که در حوزه‌ی میراث ناملموس مشترک قرار دارند، همراه با کشورهایی که آن اثر را دارند، ثبت کنند.
این پژوهشگر حوزه‌ی میراث معنوی با بیان این‌که اولویت‌بندی در ارائه‌ی پرونده‌ها در یونسکو بسیار اهمیت دارد، اظهار کرد: هر کشور، سالی یک پرونده می‌تواند ارائه کند. ممکن است یک پرونده در اولویت یک کشور نباشد؛ مثلا ما در سال 2014 میلادی مجبوریم از پرونده‌ی «آیین باران‌خواهی» دفاع کنیم در حالی که موضوعاتی مانند چوگان هستند که باید زودتر ثبت شوند. او با گله از مدیران قبلی که با سیاست‌گذاری نادرست موجب بروز مشکلاتی برای ثبت پرونده‌های میراث ناملموس شدند، بیان کرد: در برخی موارد موضوعاتی مطرح شدند که اصلا در اولویت نبودند، مثل طب سنتی، موسیقی اقوام ایرانی و ... که دیگران قرار نبود به آن‌ها دست‌اندازی کنند، به‌دلیل آشنا نبودن مدیران قبلی با این موضوعات، آن‌ها برای ثبت به یونسکو ارسال شدند. در حالی که اولویت‌های مهم‌تری وجود داشت.
این عضو شورای ثبت پرونده‌های میراث معنوی در یونسکو ادامه داد: مثلا حمید بقایی - رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی - اصرار داشت که «موسیقی اقوام ایرانی» را ثبت کند. البته این پرونده و چند پرونده‌ی دیگر به‌دلیل ایرادهای واردشده ثبت نشدند. او به جای تأکید بر قومی خاص که مد نظر یونسکو است، تلاش می‌کرد موسیقی اقوام ایرانی را در سطح ملی ثبت کند که این، با روح کنوانسیون یونسکو هماهنگی ندارد. یونسکو همواره به فرهنگ‌های اقوام مختلف به‌صورت جداگانه توجه می‌کند و معتقد است که شناختن ویژگی‌های خاص اقوام برای اقوام دیگر جالب است و با درک این تفاوت‌ها به یکدیگر نزدیک می‌شوند. در نتیجه، به‌خاطر بی‌توجهی به این موضوع و ارائه‌ی این پرونده، پرونده‌ی «موسیقی اقوام ایرانی» ثبت جهانی نشد و ثبت نشدن آن هم رسانه‌ای نشد، چون بقایی اصرار داشت صدایش درنیاید و کسی آن را رسانه‌ای نکند. در آن دوره، رسما به ما گفته شده بود که اجازه‌ی مصاحبه نداریم و در صورت انجام مصاحبه، با برخوردهای تندی روبه‌رو می‌شویم.
رضوانفرهمچنین تصریح کرد: بقایی غالبا به نظر کارشناسان توجه نمی‌کرد، او در زمان ریاستش بر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری محور اصلی تصمیم‌گیری‌ها بود و در برابر نظر مخالفانش، موضع می‌گرفت.
او ادامه داد: البته در این دولت، کارهایی در حال انجام شدن است و ما هم امکان انجام مصاحبه داریم. البته ممکن است مردم فکر کنند که برخی مشکلات به‌وجود آمده، حاصل کار دولت یازدهم است، در حالی که آن‌ها باقی‌مانده‌ی سیاست‌های دولت قبلی‌اند. معاون پژوهشی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره‌ی نان لواش که بحث ثبت جهانی آن توسط ارمنستان به‌تازگی مطرح شده است نیز توضیح داد: از آنجا که یک کشور برای ارائه‌ی هر پرونده، با محدودیت روبه‌رو است و امکان دارد کشورهای زیادی آیین‌ها و فرهنگ‌های مشترک داشته باشند که برای ثبت آن‌ها بخواهند اقدام کنند، در نتیجه، مشکلات همیشه وجود دارند. یونسکو تأکید دارد که خاستگاه یک عنصر برایش اهمیت ندارد و تاریخ حضور یک عنصر در یک منطقه، یعنی قدمت آن هم حائز اهمیت نیست. همین موضوع را درباره‌ی ثبت چوگان دیدیم. او درباره‌ی شرایط ثبت یک اثر در یونسکو، گفت: برای ثبت یک اثر باید از حضور آن در یک فرهنگ، چند نسل (حداقل سه نسل یعنی بالای 60 یا 70 سال) گذشته باشد، حضور یک اثر باید در یک فرهنگ پیوسته باشد، یعنی به این صورت نباشد که مثلا یک فرهنگ مدتی شایع باشد، دوباره از بین برود و باز احیا شود و در صورت احیای دوباره هم باید سه یا چهار نسل از حضور آن اثر در یک منطقه بگذرد و باید آن اثر، بخشی از هویت جامعه یا یک گروه باشد، یعنی خود آن گروه یا ملیتی که اثر برای آن‌ها ثبت می‌شود، آن موضوع را بخشی از هویت امروزی خود بدانند.
