زخم خشکسالی بر پیکر ۸۰ درصد ایران

گروه اقتصادی: بر اساس شاخص خشکسالی ۱۲ ماهه منتهی به پایان مرداد ماه امسال، غیر از بخش‌های پراکنده‌ای در دامنه‌های البرز، شمال غرب، شمال شرق، مرکز و جنوب شرق که در شرایط نرمال هستند، اکثر مناطق کشور تحت تاثیر خشکسالی خفیف تا بسیار شدید است.

مطابق بررسی‌های سازمان هواشناسی که به هیات دولت نیز ارایه شده، ۳۱ درصد پهنه‌های استان‌های ایران در وضعیت خشکسالی شدید و ۲۸.۹ درصد تحت شرایط بسیار شدید هستند. در این میان، ۲۰.۲ درصد پهنه‌های استان‌های کشور نیز تحت شرایط خشکسالی متوسط قرار گرفته‌اند. بر اساس شاخص خشکسالی بسیار شدید، ۸۵.۲ درصد از پهنه استان خوزستان تحت خشکسالی بسیار شدید قرار داشته است.

این عدد از آن جهت اهمیت دارد که استان خوزستان یکی از بزرگ‌ترین استان‌های ایران در تولید محصول استراتژیک گندم است. پس از خوزستان دو استان ایلام و بوشهر به ترتیب با ۸۰.۲ و ۷۶ درصد خشکسالی بسیار شدید در رده‌های بعدی هستند. سه استان کرمانشاه، قم و همدان نیز در خشکسالی «شدید» بوده‌اند. در سال زراعی گذشته، ۶۷.۷ درصد از استان کرمانشاه، ۶۶.۸ درصد از استان قم و نزدیک به ۶۰ درصد از مساحت استان همدان، تحت تاثیر خشکسالی شدید قرار گرفته‌اند.

خشکسالی در بازه ۱۰ ساله
خشکسالی معمولا در یک بازه ۳۰ ساله رخ می‌دهد. اما به هر حال با افزایش دوره خشکسالی، خشکسالی اندوخته و تجمیع یافته‌ای شکل می‌گیرد که تا مدت‌ها در طبیعت باقی می‌ماند. به عبارت دیگر، شاخص‌های بلندمدت خشکسالی هواشناسی در بسیاری از مناطق کشور می‌تواند به منزله انعکاس کلی از شرایط ذخیره آبی آن مناطق در نظر گرفته شوند.

پهنه‌بندی خشکسالی ۱۲۰ ماهه منتهی به پایان مرداد ماه امسال نشان می‌دهد که بخش‌های گسترده‌ای مساحت کشور دچار خشکسالی خفیف تا بسیار شدید بلندمدت قرار گرفته‌اند. نکته بسیار مهم اینکه، تداوم وجود خشکسالی بلندمدت شدید و حتی بسیار شدید در بیشتر مناطق کشور دیده می‌شود.مجموع درصد مساحت تحت تاثیر خشکسالی‌های متوسط، شدید و بسیار شدید در دوره ۱۰ ساله، ۸۲.۶ درصد بوده است. به عبارت دیگر، نزدیک به ۸۳ درصد از مساحت ایران در این دوره ۱۰ ساله، با خشکسالی در انواع مختلف روبه‌رو شده است و بیشتر نقاط ایران با خشکسالی انباشته در طبیعت مواجه است. اتفاقی که نشانگر کاهش شدید دسترسی به آب در اقلیم کشور در یک دهه اخیر است.

افزایش پدیده گرد و غبار
علاوه بر خشکسالی، اقلیم ایران با پدیده تازه‌ای روبه‌رو شده که علاوه بر خطرات زیست محیطی، زیان‌های اقتصادی نیز به دنبال داشته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی، تعداد روز‌هایی که اقلیم ایران با پدیده گرد و خاک همراه با توفان معلق در هوا روبه‌رو شده، در مرداد امسال در مناطق غرب و جنوب کشور نسبت به بازه درازمدت افزایش یک تا سه روزه داشته است.

بارش‌های سال زراعی کمتر شده است
در سال کشاورزی جاری که از اول مهر ماه سال گذشته تا ۳۱ مرداد امسال فقط یک استان بارش بیشتر از میانگین بلندمدت داشته است. یعنی جز هرمزگان، در تمام استان‌ها مجموع بارش‌ها کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. کل کشور نیز تا آخر مرداد ماه، ۵۶.۶ میلیمتر کمتر از بازه بلندمدت بارش داشته است. نکته جالب اینکه استان‌های شمال غرب ایران در صدر میزان بارش‌ها قرار نگرفته‌اند. استان‌هایی مانند اردبیل، آذربایجان‌های غربی و شرقی و حتی کردستان شرایط نامساعدی داشته‌اند. هرچند به دلیل بارش‌های موسمی که گاه به سیلاب نیز منجر شده، میانگین بارش کشور از آغاز سال زراعی ۱۴۰۱ -۱۴۰۰ بیش از ۱۷۶ میلیمتر بوده که ۳۱.۵ میلیمتر رشد کرده است. در استان اردبیل، میزان بارش در سال زراعی جاری ۴.۳ میلیمتر نسبت به میانگین بلندمدت کاهش پیدا کرده است. در آذربایجان غربی این عدد ۴۳.۵ میلیمتر بوده و حتی در یکی از پرآب‌ترین استان‌های ایران یعنی گیلان، میزان بارش نسبت به میانگین بلندمدت ۸.۷ میلیمتر کاهش یافته است.

دمای کشور بالاتر رفته است
میانگین دمای هوا در سال زراعی جاری یعنی اول مهر سال گذشته تا پایان مرداد ماه امسال، نسبت به بلندمدت ۱.۲ درجه سانتیگراد بیشتر بوده است. دمای تمام استان‌ها نسبت به بلندمدت، «بی‌هنجاری» بالایی داشته است. در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، فارس و ایلام که سه استان مهم ایران در کشت محصولات استراتژیک و حتی محصولات باغی هستند، بالاترین افزایش دما طی سال زراعی رخ داده است.

این وضعیت ادامه دارد
سازمان هواشناسی، پیش‌بینی کرده که وضعیت خشکسالی در پاییز و اوایل زمستان تداوم داشته باشد. این پیش‌بینی نیز بر مبنای نقشه‌های مقدار بارش و مدل‌های پژوهشکده اقلیم‌شناسی به دست آمده و مربوط به ماه‌های سپتامبر (نیمه شهریور تا نیمه مهر)، اکتبر (نیمه مهر تا نیمه آبان)، نوامبر (نیمه آبان تا نیمه آذر) و دسامبر (نیمه آذر تا نیمه دی) است.

در نیمه شهریور تا نیمه مهر یعنی ماه سپتامبر میلادی و بر اساس میانگین بلندمدت، بارش در سطح کشور محدود به استان‌های ساحلی خزر است. در اکتبر یعنی نیمه مهر تا نیمه آبان امسال، میانگین بارش کشور کمتر از نرمال پیش‌بینی شده است. نیمه جنوبی و شرقی کشور بارش قابل توجهی ندارند و استان‌های همسایه البرز و زاگرس به ترتیب با ۲۰ و ۵۰ درصد کاهش بارش مواجه خواهند بود. بارش در سایر مناطق کشور نیز کمتر از نرمال خواهد بود.

جز غرب سواحل خزر، در سایر مناطق کشور احتمال وقوع بارش انباشته و بیشتر از نرمال، کمتر از ۳۵ درصد است. نیمه جنوبی و شرقی کشور هم بدون بارش خواهند بود. بارش استان‌های دو طرف البرز و زاگرس کمتر از نرمال است و بیشترین کاهش بارش در زاگرس رخ خواهد داد و در این بخش ۵۰ درصد بارش‌ها کم می‌شود. در استان‌های ساحلی خزر هم ۲۰ درصد کاهش بارش رخ می‌دهد.

در ماه نوامبر یا نیمه آبان تا نیمه آذر ماه، بارش کشور در نیمه شمالی و غربی به‌طور میانگین ۵۰ درصد کمتر از سطح نرمال خواهد بود. بیشترین کاهش بارش پاییزه نیز در آبان ماه رخ می‌دهد. کاهش بارش در استان‌های واقع در دو سوی زاگرس و دامنه جنوبی البرز کاملا مشهود بوده و بیش از ۵۰ درصد پیش‌بینی می‌شود. در تمام مناطق کشور احتمال وقوع بارش انباشته بیشتر از نرمال کمتر از ۳۵ درصد پیش‌بینی شده است.

فقط در ماه دسامبر، یعنی نیمه آذر تا نیمه دی است که شرایط قدری متعادل می‌شود. پیش‌بینی شده که جز مناطق جلگه‌ای خوزستان بارش در جنوب و جنوب غرب کشور در محدوده نرمال و تا ۲۰ درصد بیشتر از آن باشد. اما در عین حال، در بخش‌هایی از غرب ایران، مناطق ساحلی شرق خزر و شمال شرق کشور، بارش‌ها کمتر از حد نرمال خواهد بود.