آخرین مسیر صادرات پتروشیمی از دست رفت؟

گروه اقتصادی: وزارت خزانه‌داری آمریکا روز پنج‌شنبه اعلام کرد ۱۰ شرکت و یک کشتی را به دلیل مشارکت در انتقال نفت ایران در فهرست تحریم قرار داده است. نگاهی به فهرست شرکت‌های تحریم‌شده نشان می‌دهد این شرکت‌ها که در صنایع نفتی و پتروشیمی فعال هستند، در کشورهایی نظیر چین، امارات و هند که بیشترین مراوده تجاری را با ایران دارند مستقر هستند.

این تحریم‌ها گذشته از آنکه ممکن است تجارت ایران را در حوزه پتروشیمی به بن‌بست برسانند، می‌توانند به معنای به بن‌بست رسیدن برجام هم باشند. پیش از این نیز، در بیست و سوم شهریور ماه آمریکا ۱۰ فرد و دو نهاد مربوط به جمهوری اسلامی را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد.تشدید تحریم‌ها در خلال مذاکرات برجام نشان می‌دهد که کاخ سفید یا دیگر امیدی به احیای این معاهده بین‌المللی ندارد و یا می‌خواهد از تحریم به‌عنوان اهرم فشار خود استفاده کند.

البته مقام‌های ارشد دولت آمریکا به‌طور روشن مواضع خود را اعلام کرده‌اند. آن‌ها پیش از اعمال تحریم‌های جدید، طی یک جلسه توجیهی محرمانه به کنگره اطلاع دادند که مذاکرات غرب با ایران برای احیای برجام به بن‌بست رسید. بدین ترتیب به نظر می‌رسد باید پرونده برجام را مختومه بدانیم.

گذشته از این، تحریم‌های جدید یک تفاوت با دیگر تحریم‌های در خلال مذاکرات دارد. تا قبل از این فشار تحریم‌های آمریکا بیشتر روی اشخاص یا بخش‌هایی نظیر فضاهای سایبری بود، اما آمریکا در تصمیم جدید خود، فشار را روی صنایع نفت و پتروشیمی ایران گذاشت. جایی که دقیقاً نقطه ضعف ایران به حساب می‌آید و می‌تواند اقتصاد ایران را از پای درآورد.

از سوی دیگر، شرکت‌هایی در فهرست جدید تحریم‌ها قرار گرفتند که تمرکز تجاری ایران روی آن‌ها قرار دارد. این شرکت‌ها با فعالیت خود نفت و محصولات پتروشیمی ایران را به چین، هند و امارات می‌رساندند. درنتیجه ایران اکنون با بحرانی مواجه است که طرف مقابل دقیقاً محصولات و مقاصد اصلی صادراتی‌اش را نشانه گرفته است. یعنی ایران دیگر راه چندانی برای دورزدن تحریم و رسیدن به مقاصد تجاری و صادراتی ندارد.

چرا تحریم پتروشیمی ها اهمیت دارد؟
برای اینکه به اهمیت تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران پی ببریم، بهتر است نگاهی آماری به شرایط صادراتی ایران در سال‌های گذشته داشته باشیم. یعنی مدتی که ایران وارد دوره جدید تحریم‌های آمریکا و پاره‌شدن برجام توسط دونالد ترامپ، رئیس وقت جمهوری آمریکا، شد.آخرین گزارش رسمی گمرک از تجارت خارجی ایران به پنج‌ماهه ابتدایی سال جاری مربوط می‌شود. این گزارش نشان می‌دهد در بازه زمانی مورد اشاره چین، امارات و هند در کشورهای عمده صادراتی به‌ترتیب در رتبه‌های اول، سوم و پنجم قرار دارند.

گرچه آمار دقیقی از صادرات محصولات پتروشیمی در سال جاری وجود ندارد، اما آخرین گزارش رسمی به داده‌های سازمان توسعه تجارت بازمی‌گردد که نشان می‌دهد در سال گذشته گروه «پتروشیمی و پایه نفتی» با ارزش صادراتی حدود ۱۲ میلیارد دلاری در صدر کالاهای صادراتی ایران قرار دارد. بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده قرار است صادرات این محصولات در سال جاری به ۱۵ میلیارد دلار برسد.حال با کنار هم قراردادن این داده‌ها و گزاره‌ها می‌توان به اهمیت تحریم‌های جدید آمریکا پی برد. به نظر می‌رسد کاخ سفید هم با علم به این داده‌ها پازل تحریم‌های خود را کامل کرده است. ایالات متحده با شناسایی شرکت‌هایی که در سال‌های اخیر واسطه دورزدن تحریم‌های نفتی و پتروشیمی ایران بوده‌اند، به صورت نقطه‌زن صادرات ایران را هدف قرار داد.چنانکه چهار شرکت تحریم‌شده در چین، دو شرکت در امارات و یک شرکت در هند فعال هستند. همچنین دو شرکت در ایران و یک شرکت با پرچم پاناما در حال دورزدن تحریم‌ها بودند.

تحریم‌های جدید نمایشی است؟
گرچه مقامات ایرانی تحریم‌های جدید آمریکا را نمایشی و بهانه جدید آمریکا می‌خوانند، اما مشخص نیست که با تحریم این ۱۰ شرکت، ایران چه جایگزینی برای دور زدن تحریم‌ها دارد.چه بسا در سال ۹۷ هم که ترامپ برجام را پاره کرد، برخی مقامات اعتنایی به آن نداشتند؛ با این حال صادرات نفت ایران که در محدوده دو میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز قرار داشت، در مقاطعی به صفر هم رسید. اکنون نیز صادرات نفت کشور به یک میلیون بشکه هم در روز نمی‌رسد. این در حالی است که علی ماجدی و مرتضی بهروزی‌فرد، تحلیلگران بازار انرژی، پیش از این در گفتگو با تجارت‌نیوز ارائه تخفیف ۴۰ دلاری در هر بشکه را از سوی ایران تائید کردند.

از سوی دیگر، به دنبال همان تحریم‌های سال ۹۷ بود که بسیاری از کشورها مراودات تجاری خود را قطع کردند و یا به حداقل رساندند. کره جنوبی نمونه بارز این کشورهاست. حال با اعمال تحریم‌های جدید پتروشیمی بعید نیست که چین، امارات و هند هم راه کره جنوبی را در پیش بگیرند. چه بسا پژوهش‌های اخیر معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد ایران تنها سهم ۰٫۰۸ درصدی در واردات هندوستان دارد.

علاوه بر این، تحرکات روسیه در بازار شرکای تجاری ایران تهدید دیگری برای تجارت خارجی ایران به حساب می‌آید. در ابتدای حمله نظامی روسیه به اوکراین نیز شاهد ریزش شدید صادرات نفت ایران به چین بودیم.همچنین سال گذشته که صادرات محصولات پتروشیمی به ۱۲ میلیارد دلار هم نرسید، دولت آن را یک رکورد و دستاورد برای خود محاسبه کرد. در حالی که پیش از تحریم‌ها، یعنی در سال ۹۶، به گفته مدیرکل دفتر صنایع شیمیایی وزارت صمت، صادرات این محصولات در محدوده ۱۸٫۵ میلیارد دلار قرار داشت.

آخرین مسیر صادرات پتروشیمی از دست رفت؟
به نظر می‌رسد با اعمال تحریم‌های جدید آمریکا، ایران آخرین مسیر صادراتی خود را هم از دست بدهد. مگر آنکه گشایشی در مذاکرات ایجاد شود. همان‌طور که اشاره شد در ماه‌های گذشته هم ایران بخشی از بازارهای صادراتی خود را در چین، امارات و هند از دست داده است.حال با تشدید تحریم‌ها می‌توان «بن‌بست صادراتی ایران» را فرضیه‌ای پررنگ در این روزها دانست. در صورت ادامه این روند بازار ارز هم با شدت بیشتری به نوسانات خود ادامه می‌دهد. چنانکه در دو روز گذشته روند رو به رشد قیمت دلار در بازار ادامه داشت.این ارز آمریکایی که روز پنج‌شنبه بار دیگر وارد کانال ۳۲ هزار تومان شده بود، در لحظه نگارش این گزارش مرز حساس ۳۲ هزار و ۲۰۰ تومان را هم پشت سر گذاشت. حال آیا تبعات این روند در تورم عمومی اقتصاد ایران تخلیه می‌شود؟