اقتصاد دستوری، عامل گسترش فقر است

گروه اقتصادی: «فقر گرسنگی، فقر نداشتن لباس و سرپناه، بیمار شدن و درمان نداشتن، مدرسه نرفتن و بی‌سواد بودن» این تعریفی است که پیش‌تر بانک جهانی از فقر داشت. در یک کلام فقر یعنی نبود رفاه. حالا باید دید با این تعریف چند نفر در ایران فقیر هستند و چند نفر زیر خط فقر هستند؟

یک سال پیش در همین روزها، حمیدرضا بابایی، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در یک برنامه تلوزیونی گفت ۴۰ میلیون نفر در ایران نیاز به کمک فوری دارند. البته باید در نظر داشت که از سال گذشته تاکنون تورم بیشتر و قدرت خرید مردم کمتر هم شده است.در همان حال معاونت رفاه اجتماعی وزارت کار گزارشی منتشر کرد که بر اساس آن جمعیت زیر خط فقر مطلق در ایران تا پایان سال ۱۴۰۰، به حدود ۳۰ میلیون نفر می‌رسید.ناگفته نماند بیش از ۹۰ درصد ایرانیان یارانه نقدی دریافت می‌کنند. به گفته معاون وزارت رفاه از مجموع ۲۴ میلیون و ۹۰۱ هزار و ۶۹۶ خانوار ایرانی یارانه‌بگیر، ۳۸ درصد از آنها فقیر هستند. این در حالی است که حدود ۳۰ میلیون نفر در کشور تحت حمایت بهزیستی و کمیته امداد هستند. در روزهای اخیر برخی از کارشناسان از خط فقر ۱۸ میلیون تومانی در کشور خبر دادند. با این حساب جمعیتی بیش از ۳۰ میلیون نفر دچار فقر نسبی یا مطلق هستند.تاکنون رقم مشخصی از خط فقر در سال ۱۴۰۱ از سوی نهاد یا سازمانی به صورت رسمی اعلام نشده است، اما همین آمار و ارقام بالا، بحرانی بودن وضعیت اقتصاد ایران را نشان می‌دهد. امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس می‌گوید ریشه حال و روز بیمار اقتصاد ایران، دستوری بودن و ایدئولوژی‌زدگی است.

اقتصاد ایران فرمایشی است
قرایی مقدم می‌گوید: «فضای اقتصاد باید برای کار مساعد باشد و برای رشد و توسعه همدلی داشته باشیم. هرکسی بداند نقش او در سیستم چقدر مهم است. بیشتر افرادی که اقتصاد کشور را اداره می‌کنند، تخصص ندارند. سوال اینجاست که اصلا نیروی اقتصادی متخصص به کار گرفته شده‌اند؟ اقتصادی که دستوری و فرمایشی است، نیروی انسانی ماهر کم دارد، توسعه پیدا نمی‌کند.»

این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: «کسانی که الفبای اقتصادی را هم نمی‌دانند و تعریفی از این علم ندارند، درباره آن اظهار نظر و تصمیم‌گیری می‌کنند. اقتصاد ایران ایدئولوژی زده است. اقتصادی که به ایدئولوژی وابسته است، توسعه پیدا نمی‌کند و شکوفا نمی‌شود. وقتی چنین باشد سرمایه‌گذاری هم انجام نمی‌شود و فرار سرمایه از کشور را خواهیم داشت. افزایش جمعیت زیر خط فقر در کشور، ریشه در همین عوامل دارد.»

افزایش آسیب‌های اجتماعی با رشد جمعیت زیر خط فقر
قرایی مقدم می‌گوید: «افزایش جمعیت زیر خطر فقر، انواع آسیب‌های اجتماعی را به دنبال دارد. اقتصاد زیربناست. با رشد فقر در کشور، طلاق، سرقت، فساد، اعتیاد و… بیشتر می‌شود.»او با اشاره به اهمیت اقتصاد در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی توضیح می‌دهد: «در دنیای امروز اقتصاد حرف اول را می‌زند. اگر بخواهیم جزئی به آن بپردازیم، می‌توان به موضوع ازدواج اشاره کرد. تا شرایط اقتصادی مهیا نباشد، ازدواجی صورت نمی‌گیرد. حتی شأن اجتماعی به جایگاه اقتصادی کشیده شده است.»

این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: «بنا بر گفته مسئولان بیش از ۷۰ میلیون نفر نیاز به کمک معیشتی دارند. از نظر من این یعنی افزایش آسیب‌های اجتماعی در کشور. در حال حاضر آسیب‌های اجتماعی زیاد است، بعد از این هم بیشتر می‌شود.»او در پایان می‌گوید: «باید اقتصاد را از ایدئولوژی رها کنیم و متخصصان آن را اداره کنند تا بتوان جلوی وضعیت فعلی را گرفت. اقتصاد کشور باید صرفا بر اساس تئوری‌های علمی اقتصاد حرکت کنند نه اینکه بگویند بخشی از آن حرام است، این بخش بهره کمی دارد و… .»

بنا بر گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۲، سرخوردگی جوانان، یکی از پنج خطر اصلی اقتصاد ایران است. عواملی مانند افزایش نرخ طلاق، کم شدن هزینه‌های فرهنگی، تفریح و … در سبد خانوار و موارد این‌چنینی در سرخوردگی جوانان موثر است. البته با کمی بررسی و تحلیل داده‌ها به دلایل اقتصادی آن می‌رسیم. برای مثال می‌توان به گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس در خرداد سال جاری اشاره کرد. بر اساس این گزارش، بالا بودن هزینه‌های آغاز زندگی، هزینه بالای مسکن، بیکاری و عدم اشتغال جوانان و پیدا نکردن گزینه مناسب ازدواج در سه اولویت اول عدم ازدواج بهنگام جوانان قرار دارند.