آیا چین به ایران پشت کرده است؟

رحمان قهرمان‌پور در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به مواضع اخیر چین در سفر به عربستان علیه ایران گفت: تصمیم چین برای گسترش روابط با کشورهای عربی منطقه و حوزه خلیج فارس از زاویه کشورهای عربی و چین خیلی تعجب‌آور نیست اما از زاویه ایران هست. در این سال‌ها فضای افکار عمومی به این سمت سوق داده شده است که چین و روسیه از ایران در مقابل آمریکا حمایت می‌کنند.
وی افزود: در داخل حاکمیت، دو جریان اصلاح‌طلب و اصول‌گرا درباره چین اختلاف‌نظر داشتد، برخی می‌گفتند چین هنوز این‌قدر قدرتمند نیست و از نظر فنی هم می‌گفتند تکنولوژی چین در برابر تکنولوژی غرب ضعیف است. برخی می‌گفتند چین و روسیه با آمریکا اختلاف اساسی و بنیادی دارند و ایران هم با آمریکا اختلاف دارد و اینها می آیند از ما در برابر آمریکا حمایت می‌کنند و این تصور  در افکار عمومی شکل داده شد که چین دوست ماست اما دیدیم که در توافق ۲۵ ساله اختلافات میان ایران و چین و نقاط غیرمشترک نشان داده شد.
این کارشناس مسایل بین‌الملل با تاکید بر اینکه معتقدم در سه سطح تحلیل افکار عمومی و احزاب اصول‌گرا و اصلاح طلب یک برداشت ناقص از چین است گفت: اما این برداشت ناقص از کجا می‌آید؟ ایران در بهترین حالت یک قدرت منطقه‌ای است و در ۱۲۰ سال گذشته تجربه‌ای نداریم که قدرت‌های بزرگ خواسته باشند با مشورت ایران در منطقه تصمیم بگیرند. متاسفانه این تصور و رویکرد که فکر کنیم منابع و ژئوپلیتیک ایران به شکلی است که همه باید با ما کنار بیایند و ظرفیت‌های ایران در این سطوح همیشگی و ابدی است به شدت جریان دارد اما امروز شاهدیم که در بحث چین این تز به دیوار سخت برخورد کرده است؛ البته این یک مساله فرهنگی است و نقد آن سخت است. وقتی چین تصمیم به ارتباط تنگاتنگ با کشورهای مخالف و منتقد ایران در منطقه می‌گیرد یا حتی روسیه، شوکی به افکار عمومی وارد می شود.
وی با اشاره به اهداف چین از گسترش تعامل و روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهای عربی منطقه اظهار کرد: وقتی به زنجیزه تامین کالای جهانی نگاه می‌کنید، می‌بینیم که این زنجیره در سه منطقه آمریکای شمالی، اروپا و آسیا (چین) است، یعنی چین از نظر اقتصادی کاملا در اقتصاد جهانی ادغام شده و امکان برهم زدن کامل مناسبات جهانی حتی با رقبایش را به راحتی ندارد.
قهرمان‌پور با بیان‌ اینکه در ایران خیلی‌ها فکر نمی‌کردند چین این کار را کند یا حداقل برای گسترش روابطش با کشورهای عربی منطقه، علیه ایران موضع گیری نکند و مواضع یک جانبه علیه ایران و به نفع امارات و عربستان اتخاذ نکند، گفت: مواضع چین در این سفر برای ایران شوک‌آور بود، هم برای بازیگران سیاسی داخلی ایران و هم افکار عمومی. برخی اول از در انکار نسبت به این مواضع وارد شدند، بعد که متن بیانیه مشترک چین و عربستان متشر شد، دیدیم که کاملا صریح و شفاف علیه حاکمیت جزایر سه گانه نوشتند که نشان دهنده دخالت چین در امور داخلی ایران بود. چینی‌ها خط قرمز ایران را می‌دانند و از این رو این موضع‌گیری بسیار عجیب بود، اما ما هنوز نسبت به اینکه دلیل واقعی چین برای این کار چه بوده است،‌ پاسخی نداریم. اینکه چین با این کار به ایران پشت کرده است؟ یا به دنبال تجارت هم‌زمان با ایران و عربستان و امارات است؟ آنها هنوز حرفی نزدند، از این رو برداشت دقیقی نمی‌توانیم فعلا ارایه کنیم.
این کارشناس مسایل بین‌الملل با بیان اینکه چند فرض درباره دلیل رفتار چین می توان بیان کرد گفت: ممکن است دلیل رویکرد چین در بیانیه مشترک پایانی علیه ایران، تصمیم شخص شی جین پینگ باشد و بقیه اعضای حزب هم مخالفتی نکرده باشند. به هر حال او برای سومین بار رییس‌جمهور شده است و این می‌تواند در افزایش قدرت او تاثیر داشته باشد. این در حالی است که همواره رویکرد و تصمیمات مهم توسط حزب کمونیست گرفته می‌شود. فرض دیگر این است که چین در وضعیت سختی از سوی عربستان و دیگر کشورها از جمله امارات قرار گرفته باشد و گفته باشند به شرطی قرارداد همکاری با چین امضا می‌کنند که درباره جزایر سه گانه نظر دهد و البته این هم دور از ذهن نیست. حجم دلاری قراردادهای منعقد شده میان این کشورها با چین خیلی زیاد است. کشورهای منطقه یکی از اصلی‌ترین قطب‌های پر پول دنیا هستند و چین هم به پول نیاز دارد.
وی ادامه داد: فرض دیگر این است که بعد از جنگ اوکراین و تشدید رقابت چین با آمریکا، چین سیاست خارجی‌اش را دارد تغییر می‌دهد و به ما هم اعلام نکرده است قصد دارد احتمالا فراتر از معادلات اقتصادی و تجاری در اختلافات سیاسی و امنیتی میان کشورهای منطقه هم ورود پیدا کند.
قهرمان‌پور تصریح کرد: برای این‌که ببینیم کدام یک از این فرض‌ها به واقعیت نزدیک است باید منتظر باشیم و ببینیم چینی‌ها حرف‌شان چیست. ظاهرا معاون نخست وزیر چین قصد دارد به زودی به ایران بیاید. باید دید جز آرام کردن ایران، پاسخ درخوری دارند یا خیر؟ در عین حال رفتار و رویکرد چین بسیار تعجب‌آور است. چین کشوری نیست که مسایل اختلاف‌آور را به صحنه عمومی بکشاند. آنها هیچ وقت این طور موضع علنی آن هم در موضوعات حساس کشورها از جمله ایران و موضوع جزایر سه گانه که بسیار برای ایران حساس است، نمی‌گرفتند آن هم در سفری مهم در این سطح.
این کارشناس مسایل بین‌الملل در پاسخ به اینکه محتمل‌ترین فرضیه را کدام می‌دانید اظهار کرد: دلیل این رفتار چین را بیش‌تر ناشی از رقابت آمریکا و چین می‌دانم تا مسائلی که در منطقه ما وجود دارد. اولویت چین آمریکاست.
وی در پاسخ به اینه که آیا توافق چین با کشورهای عربی منطقه به معنای اتحاد سیاسی و امنیتی و اقتصادی این کشور با کشورهای عربی منطقه است؟ گفت: نکته مهم این است که بدانیم فهم چین از مساله "اتحاد" با فهم آمریکا از این مقوله متفاوت است. چین هیچ نوع قرارداد امنیتی با هیچ کشوری ندارد و اینکه فکر کنیم چین متحد ایران است، تصور غلطی است همان طور که چین متحد استراتژیک و امنیتی عربستان و امارات نیست اما آمریکا متحد اروپا و اسراییل است و برای حفاظت از آنها نیروهای امنیتی و نظامی‌اش را هم فرامی‌خواند. چین می‌گوید مداخلات آمریکا در منطقه باعث ناامنی در خاورمیانه شده است و اقداماتش در منطقه به سمتی نیست که عربستان را علیه ایران کند یا بالعکس.
قهرمان‌پور خاطرنشان کرد: حرف چینی‌ها این است که همکاری اقتصادی و تجاری با کشورها دارم اما این به معنای اتحاد امنیتی نیست. یعنی تضمیمن نمی‌دهند اگر به آن کشور حمله شد از آن حمایت کند و از طرفی دارد می گوید هر کسی با ما قرارداد می‌بندد باید سریع اجرایی کند و آنها منتظر تحول داخلی کشورها نمی مانند از این رو برای همکاری اقتصادی سراغ کشورهای اقتدارگرا می‌رود. به طور مثال در اروپا دنبال مجارستان و یونان رفته است.
وی تاکید کرد که متاسفانه نگاه چین به تحولات بین‌المللی در ایران چندان شناخته شده نیست و ما شناخت خوبی از چین نداریم و در این سال‌ها هم برداشت خودمان از چین را به افکار عمومی شناساندیم و بر اساس همین رویکردها و برداشت‌ها انتظاراتی شکل گرفته است از جمله اینکه چین متحد ماست اما این طور نیست، آنها سخت دنبال پول و دلار هستند و اولویت اولشان داشتن پول زیاد است که کشورها را به اقتصادش وابسته کند. چین حداکثر برای مناطق پیرامون خودش برنامه دارد. آنها حتی مثل روسیه سودای گسترش ژئوپلتیک ندارند. مبنای قدرت چین اقتصاد و حضورش در زنجیره تامین جهانی است.
قهرمان‌پور تصریح کرد: ما در منطقه خود بازیگری نکنیم و از فرصت استفاده نکنیم و از نفت و گازمان استفاده نکنیم، شرایط برای ما تغییر می‌کند. گفته می‌شود نفت حداکثر هفت، هشت سال دیگر اصلی‌ترین سوخت جهان است؛ ممکن است همه چیز تغییر کند.
وی در پاسخ به این که برخی معتقدند ایران هم باید موضع‌گیری متقابل انجام دهد و همان طور که در مساله جزایر سه گانه ایران دخالت کرده است ما هم به عنوان مثال تایوان را به رسمیت بشناسیم گفت: این نگاه سلبی است و درست نمی‌دانم. باید ابتکار عمل در موضع‌گیری‌مان باشد. جایگاه ایران و چین در نظام بین‌الملل هم سطح نیست، باید نظام فکری مان را درست کنیم که گرفتار این چیزها نشویم. ما یک قدرت منطقه‌ای هستیم که با ترکیه و عربستان می‌توانیم رقابت کنیم. برخی در داخل می گویند ایران و چین و روسیه یک محور را در برابر آمریکا تشکیل داده‌اند اما چین حتی روسیه را به عنوان متحد خودش قبول ندارد. این حرف‌ها مبنای تئوریک ندارد. رفتار چین غیرمنتظره نیست آنها ممکن است چند سال دیگر از عربستان و امارات و قطر هم عبور کنند و سراغ کشورهای دیگر و منطقه‌ای دیگر بروند. هر جا که منافعشان لازم باشد همان جا می روند و سیاست شان هم بر اساس منافع‌شان ممکن است تغییر کند.