ایران در تله گرم شدن زمین و کم‌آبی جنوب

گروه جامعه: تغییر اقلیم به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های جهانی ظاهر شده است که افزایش دما یکی از پیامدهای مهم آن است. آب‌وهوای زمین دستخوش تغییرات بی‌سابقه‌ای است که عمدتاً ناشی از فعالیت‌های انسانی، به‌ویژه انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو است. سوزاندن سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی، فرآیندهای صنعتی و شیوه‌های کشاورزی همگی به تجمع گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن و متان کمک کرده‌اند و اثر گلخانه‌ای ایجاد می‌کنند که گرما را در جو زمین به دام می‌اندازد. در نتیجه، میانگین دمای سیاره در طول قرن گذشته به طور پیوسته در حال افزایش بوده است.

فرودگاه بین‌المللی خلیج فارس نام فرودگاهی در عسلویه استان بوشهر است. این فرودگاه در ۱۶ کیلومتری جنوب شرقی فرودگاه عسلویه قرار گرفته‌ است. روز یکشنبه ۲۵ تیر ۱۴۰۲ این فرودگاه به‌دلیل ترکیبی نادر از دمای بسیار بالا و رطوبت فراوان جوی که باعث ایجاد شاخص گرما شد، گرمای بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. بیشینهٔ دمای ظاهری 66.7 درجه سانتیگراد گزارش شد که این شرایط برای زندگی انسان و حیوان غیرقابل تحمل است.

برای محاسبهٔ گرم یا سرد بودن هوا، هواشناسان از معادلاتی استفاده می‌کنند. آنها دمای هوا و سایر متغیرهای جوی را فاکتور می‌کنند. یکی از پرکاربردترین روش‌ها برای تخمین اثرهای هوای گرم «شاخص گرما» نام دارد که ترکیبی از دما و رطوبت هوا است. این اوج دما در ایران پس از برخورد گرمای شدید داخلی با هوای مرطوب از آب‌های بسیار گرم خلیج فارس مشاهده شد. به بیان دیگر بر اساس داده‌های NOAA، دمای فرودگاه خلیج فارس به 40 درجهٔ سانتیگراد و رطوبت نسبی 65 درصد رسید.

این موضوع باعث ایجاد دمای ظاهری 66.7 درجه سانتیگراد شد. دمای ظاهری نشان دهندهٔ مقدار شاخص گرما است و در تقاطع دو عقربه (دما و رطوبت نسبی) سنجیده می‌شود. دمای ظاهری که به آن «احساس دما» هم گفته می‌شود، معادل دمایی است که توسط انسان احساس می‌شود و با اثرهای ترکیبی دمای هوا، رطوبت نسبی و سرعت باد ایجاد می‌شود. این اندازه‌گیری معمولاً برای دمای احساس شده در فضای باز اعمال می‌شود. دمای ظاهری توسط «رابرت استیدمن» ابداع شد که در سال 1984 مقاله‌ای در مورد آن منتشر کرد.

گرمای شدید با اثرهای تخریبی بر انسان، منجر به کم‌آبی بدن می‌شود و اگر فرد به اندازهٔ کافی آب ننوشد تا آب از دست رفته در اثر تعریق و ادرار را جبران کند، خون شروع به غلیظ شدن می‌کند و آن را بیشتر مستعد لخته‌شدن می‌کند و خطر حملهٔ قلبی (سکته) را افزایش می‌دهد. قرار گرفتن در معرض دمای بالا همچنین می‌تواند مشکلات سلامتی موجود را تشدید کند و افراد مسن و مبتلایان به بیماری‌های مزمن را در معرض خطر بالایی قرار دهد. امسال ۱۰ روز ار ماه تیر (جولای) که آن با شاخص گرمترین روز در تاریخ به ثبت رسیدند و این ماه به عنوان گرمترین ماه تاریخ ثبت شد.

بر اثر همین موج گرما، «ال‌نینو» در اقیانوس آرام تشدید می‌شود و هم‌اکنون آب‌های اقیانوس اطلس در نزدیکی فلوریدا به دمای بی‌سابقهٔ ۳۲.۲ درجه سانتی‌گراد رسیده است. چین بالاترین دمای خود را با ۵۲.۲ درجه سانتیگراد در شهرستان «سانبو» ثبت کرده است. دانشمندان نسبت به رویدادهای اقلیمی «مکرر و شدیدتر» با تداوم افزایش دمای کره زمین با سرعت فعلی، هشدار داده‌اند. ضمناً بادهای موسمی (مانسون) جنوب غربی از خرداد تا شهریور (ژوئن تا سپتامبر) بر آسیای جنوبی و جنوب غربی تا محدودهٔ خلیج فارس و دریای عمان اثر می‌گذارد . «لا نینای» سه‌گانه سرانجام در اسفند ۱۴۰۱ به پایان رسید و اکنون ال‌نینو در حال توسعه است.

حال مدل‌های هواشناسی، یک سال کاهشی برای بارش باران‌های موسمی در سراسر آسیای جنوبی در سال ۲۰۲۳ و همچنین کاهش کمترین بارش‌های موسمی و شانس کمتری برای فعالیت‌های استوایی قبل از موسمی در شمال اقیانوس هند را نشان می‌دهند. اکثر مدل‌سازی‌ها نشان می‌دهند که بارش باران‌های موسمی در بیشتر مناطق جنوب آسیا کمتر از میانگین تاریخی است. با وجود پایین‌ترین میزان بادهای موسمی ممکن است بارندگی در بنگلادش و شمال شرقی هند در سراسر سواحل اقیانوس هند بیش از میانگین تاریخی باشد.

بااین‌حال چشم‌انداز شرایط بارش در شرق ایران همچنان نماد کم‌آبی است. ساکنان استان سیستان‌وبلوچستان تحث اثر کمبود آب هستند که تا حدی به دلیل بارندگی تأخیری در قسمت بالای حوضه و همچنین به دلیل انحراف حجم زیادی از آب بند «کمال‌خان» افغانستان به سمت منطقهٔ «گودزره» بوده‌اند.

رودخانهٔ هیرمند که به روان‌آب‌های کوه‌های مرکزی افغانستان وابسته است، در طول تاریخ مستعد سیلاب‌ها و خشکسالی‌های دوره‌ای بوده است. آثار تغییر اقلیم وضعیت را تشدید کرده است که منجر به تضادها و اختلاف نظرها بر سر آب به ویژه در زمان خشکسالی شده است. افتتاح سد کمال‌خان افغانستان در فروردین ۱۴۰۰ (مارس ۲۰۲۱) در نزدیکی مرز ایران، وضعیت موجود را تغییر داد.

این سد، ظرفیت انحراف بخش بزرگی از جریان رودخانه را به‌ویژه در زمان سیلاب‌های شدید از ایران به سمت گودزره افغانستان دارد و ایران را از اوج جریان محروم می‌کند. این ظرفیت در اوج جریان و بارش‌ها در سال ۲۰۲۲ مورد استفاده قرار گرفت. اما به دلیل عدم توانایی مدیریت طالبان، این آب باقیمانده در افغانستان مورد استفادهٔ مولد قرار نگرفت. این نیاز به ظرفیت فنی و برنامه‌ریزی مشترک -بر اساس تمایل به همکاری- دارد، اما در شرایط فعلی، این امر بعید به نظر می‌رسد.