زندانی كردن برای خوش‌آمد پوتین

گروه بین الملل: هم‌زمان با رجزخوانی ولادیمیر پوتین درباره سلاح‌های اَبَرصوت جدید این کشور، سلسله‌ای از دستگیری‌ها رخ داده است.
طی شش سال گذشته، اف‌اس‌بی، جانشین کا گ ب روسیه، ده‌ها فیزیکدان را متهم به خیانت کرده است. از سال ۲۰۱۸ که اولین بار ولادیمیر پوتین علناً درباره تولید موشک‌های اَبَرصوت (هایپرسونیک) در روسیه صحبت کرد، این افراد روانه زندان شده‌اند.این افراد متهم به انتقال اطلاعات سری سلاح‌ها به خارج شده‌اند. اما همکاران‌شان می‌گویند که این‌ها در فاصله بسیار دور از تأسیسات نظامی کار می‌کرده‌اند و صرفاً دانشمندان نظری بوده‌اند.
پوتین در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۰ با خبرگزاری حکومتی روسیه،‌ تاس، گفت: «ما برای اولین بار سامانه‌ای از سلاح‌های تهاجمی را ایجاد کرده‌ایم که جهان پیش‌تر به خود ندیده است. حالا آمریکا دارد با ما رقابت می‌کند. وضعیت منحصر به فردی است که هرگز قبلاً پیش نیامده بود. البته در درجه اول من دارم از سامانه‌های سلاح‌های حمله اَبَرصوت صحبت می‌کنم.»
دو سال بعد، روسیه جنگ با اوکراین را آغاز کرد و این موشک‌های اَبَرصوت را فعالانه به کار گرفت.پوتین اول بار در سال ۲۰۰۵ درباره سلاح‌های مختلط صحبت کرد که «با سرعت اَبَرصوت کار خواهند کرد». در سال ۲۰۱۸ او در سخنرانی‌اش در برابر شورای فدرال افشا کرد که این‌ها «در دنیا نظیر ندارند». به اعضای پارلمان و شخصیت‌های مهم ویدیوی شبیه‌سازی این موشک‌ها در مبارزه‌ای شبیه‌سازی شده با آمریکا نمایش داده شد.او اعلام کرد: «این سلاح‌ها تقریباً شکست‌ناپذیر خواهند بود و سرعت‌شان ابرصوت خواهد بود. درست مثل شهاب‌سنگ خواهند بود.»
نام سامانه موشکی راهبردی سیلویی زمینی، «آوانگارد» نهاده شده و سامانه‌ هوانوردی آن «کینژال» یا «خنجر» نامیده شد. پوتین سخنرانی‌اش را با تهدید غرب تمام کرد: «هیچ کس به ما گوش نداد. حالا به ما گوش کنید!»او همچنین از سازندگان سلاح‌ها تشکر کرد. «آن‌ها حقیقتاً قهرمانان زمان ما هستند.»
پوتین در سخنرانی‌ها حداقل از آن زمان ۷۰ بار از سلاح‌های ابرصوت حرف زده است. طی همان دوره از سال ۲۰۱۸، ده‌ها دانشمند روسی مرتبط با کارهای ابرصوت پشت میله‌های زندان افتاده‌اند. همه آن‌ها متهم به خیانت شده‌اند.چندین نفر از آن‌ها در «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» و «مؤسسه مرکزی هیدرودینامیک هوایی» در حومه مسکو و هم‌چنین در «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» شاخه سیبری آکادمی علوم روسیه در نووسیبریک همزمان توسط اف‌اس‌بی دستگیر شدند.الکساندر کورانوف، دانشمندی ۷۶ ساله که پیش‌تر در پروژه هواپیماهای ابرصوت مشارکت کرده بود، در محاکمه‌ای پشت درهای بسته طی دو جلسه در ۱۸ آوریل ۲۰۲۴ حکم ۷ سال زندان دریافت کرد. اف‌اس‌بی این دانشمند کهنسال را در اوت ۲۰۲۱ دستگیر کرده بود.
همکار یکی از دانشمندانی که به اتهام خیانت دستگیر شده است می‌گوید: «با این رویکرد، سایر حوزه‌های علمی نیز گرفتار خواهند شد. فعلاً، سراغ یکی از 'مثمرثمرترین' حوزه‌های تحقیق رفته‌اند. ولی واقعاً آن را نمی‌فهمند و «ابرصوت» را با چیزی کاملا متفاوت اشتباه می‌گیرند.»یوگنی اسمیرنوف ازسازمان حقوق بشری «شاخه اول» که از افراد مواجه با اتهام جاسوسی دفاع می‌کند، می‌گوید: «ابرصوت موضعی است که حالامجبورید مردم را به اتهام آن به زندان بیندازید». خود اسمیرنوف قبل از اینکه در سال ۲۰۲۱ مجبور به ترک روسیه شود، در دادگاه مدافع پرونده‌های خیانت بود از جمله پرونده‌های این دانشمندان. او می‌گوید که مأموران اف‌اس‌بی در گفت‌وگوهای خصوصی خیلی أوقات اذعان می‌کنند که پرونده‌های فروش اسرار ابرصوت به خارج فقط باز شده‌اند تا «خواسته‌های بالادستی‌ها تأمین شوند».اسمیرنوف می‌گوید: «اسناد پرونده می‌گوید که روسیه فناوری‌های بسیار پیش‌رفته در زمینه سلاح‌های ابرصوت دارد که در هیچ جای دیگری در دنیا نظیر ندارد. و ادعا می‌شود که مأموران امنیتی خارجی به دنبال آن‌ها هستند». او می‌گوید که بازرسان این را پنهان نمی‌کنند که درباره هر پرونده خیانت که پای دانشمندان در میان باشد، به پوتین گزارش می‌دهند.ولادیمیر لاپیگین، کارمند سابق «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» که محکوم به خیانت شده و در اوایل سال ۲۰۲۰ آزاد شده بود می‌گوید: «فیزیکدانانی که در نووسیبریسک دستگیر شدند هیچ وقت هیچ ربطی به «کینژال» نداشت. آن‌ها مشغول پژوهش و توسعه نظری بودند. هر کسی که در رابطه سلاح‌های ابرصوت دستگیر شده است از این موضوع بسیار دور بوده است.»
یوگنی اسمیرنوف، وکیل، هم مدعی است که هیچ یک از ده‌ها دانشمندی که در سال‌های اخیر به خاطر افشای «اسرار ابرصوت روسیه» بازداشت شده‌اند هیچ ارتباطی با بخش دفاعی نداشته‌اند. دانشمندانی که درگیر «پرونده نووسیبریسک» شده‌اند فقط متخصصان حوزه ایرودینامیک در جریان‌های فراصوت بوده‌اند.
اسمیرنوف در توضیح می‌گوید: «دانشمندان فرایندهای فیزیکی را مطالعه می‌کنند. فرض کنیم یک موضوع تحقیق به آن‌ها داده می‌شود: چطور فلزات خاصی در سرعت‌های ابرصوت تغییر شکل می‌دهند یا منطقه‌های تلاطم چطور خواهند بود. این ربطی به 'راکت ساختن' ندارد بلکه مربوط است به مطالعه فرایندهای فیزیکی».
او می‌گوید که بعداً هر کسی می‌تواند از یافته‌های آن‌ها استفاده کند: از جمله نهادهای نظامی درگیر در ساخت سلاح. اما در پرونده‌های خیانت، متهمان مشغول پژوهش‌های مقدماتی و دانش‌های بنیادی بودند نه توسعه سلاح.
اسمیرنوف می‌گوید که هدف اف‌اس‌بی این است که ثابت کند جاسوسان به دنبال اسرار موشکی روسیه هستند: «برای چاپلوسی، از راه اینکه نشان بدهند موشک‌های روسی از همه بهترند و بقیه دنبال دزدیدن‌شان هستند».
«هر کاغذی که روی‌شان فرمول‌های علمی نوشته شده باشد ضبط شده است»در بهار سال ۲۰۲۳ که مرد سومی از بین آن‌ها به اتهام خیانت دستگیر شد، دانشمندان مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی تصمیم گرفتند نامه‌ای سرگشاده بنویسند و در دفاع از او اعلام خطر کنند.
به خاطر همین نامه بود که نام او به آگاهی عموم رسید: والری زوگینتسف در حبس خانگی بود، و آناتولی ماسلوف و الکساندر شیپلیوک دو همکار دیگر مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی که در زمینه ایرودینامیک کار می‌کردند از تابستان گذشته در بازداشت پیش از محاکمه به سر می‌بردند.
نویسندگان در نامه‌شان نوشته بودند: «تجربه و شهرت حرفه‌ای‌شان به آن‌ها اجازه می‌داد که شغل‌های بسیار پردرآمد و معتبری در خارج داشته باشد. اما این‌ها وطن‌شان را ترک نکردند. آن‌ها زندگی‌شان را وقف دانش روسیه کردند.»
اما این نامه از فیزیکدان دیگری که همان روز با زوگینتسف توسط دادگاهی در نووسیبریسک دستگیر شده بود سخنی نگفت: ولادیسلاو گالکین، دانشیار بخش نفت و گاز مؤسسه پلی‌تکنیک تومسک، به اتهام خیانت دستگیر شده بود. دستگیری او اول بار در نیمه دسامبر گزارش شد – هر چند او از ۷ آوریل به زندان افتاده بود. گالکین کارمند مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی نبود اما مثل سه دانشمند دیگر که در صفحه رادار اف‌اس‌بی ظاهر شده بودند، او هم در زمینه فناوری ابرصوت کار می‌کرد.
یکی از خویشاوندان نزدیک گالکین که به خاطر امنیت‌اش خواسته ناشناس بماند می‌گوید: «افرادی با نقاب‌های سیاه، و تفنگ به دست ساعت ۴ صبح آمدند برای بازرسی خانه. هر جایی را که می‌توانستند گشتند و گفتند که اگر دنبال مواد مخدر می‌گشتند تخته‌های کف خانه را هم بلند می‌کردند. هر تکه کاغذی که روی‌اش فرمولی علمی نوشته شده بود با انبوهی از پوشه‌ها ضبط شدند.»
اتفاق مشابهی در خانه دانشمند دیگری به اسم ولادیمیر کودریاستف افتاد که در سال ۲۰۱۸ به اتهام خیانت دستگیر شده بود. او پیش از اینکه پرونده‌اش به دادگاه برود از دنیا رفت.اولگا، بیوه او تعریف می‌کند: «ساعت ۵ یا ۶ صبح رسیدند. خوب خنده‌دار بود: ما چیزی نداشتیم که مخفی کنیم. کامپیوتر را برداشتند ولی چیز دیگری نبود. من نامه‌هایی داشتم که وقتی جوان بودیم برای هم نوشته بودیم و مأمور اف‌اس‌بی مدت زیادی را صرف خواندن آن‌ها کرد. رفتم پشت سرش و پرسیدم: 'خوب، چیز جالبی پیدا کردید؟'. بلافاصله صورتش از خجالت سرخ شد.»
او به یاد می‌آورد که مأموران امنیتی می‌پرسیدند که «طلاها و الماس‌ها را کجا مخفی کرده‌اند». آن‌ها حتی وسط یک توده شنی را که در گاراژ مانده بود گشتند.
یکی از خویشاوندان لادیسلاو گالکین می‌گوید که او اول سه ماه در مرکز بازداشت پیش از دادگاهی در نووسیبریسک در انفرادی بود. این دانشمند ۶۸ ساله بعد با چهار هم‌بند دیگر هم‌اتاق شد. حالا او با ده نفر دیگر هم‌اتاق است.تاتیانا همسر گالکین می‌گوید که اف‌اس‌بی او را از اظهار نظر درباره این پرونده تا زمانی که در جریان است منع کرده است. او می‌گوید: «من خطر نمی‌کنم چون ما هر روز داریم دعا می‌کنیم. من از حوزه کارش خبر ندارم. آموزش من در زمینه فیزیک نیست. من مورخ‌ام.»
او می‌گوید که تا زمان بازداشتش او مدام مشغول نوشتن و بازنویسی مقاله‌هایش بود. او می‌گوید: «یکی را تمام می‌کرد و بعد فکر دیگری به ذهن‌اش می‌آمد - «اگر این روش را امتحان‌اش کنم چه می‌شود؟ ذهن یک آدم فنی این‌طور کار می‌کند.»او می‌گوید که شوهرش وقتی کار نمی‌کرد با نوه‌های‌اش مسابقات شطرنج برگزار می‌کرد. تانیانا گالکین می‌گوید: «من شطرنج بلد نیستم.». او به نوه‌هایش گفته که پدربزرگ‌شان به سفر کاری رفته است. «می‌پرسند 'بابابزرگ کجاست؟ چرا نمی‌آید خانه؟' و می‌گویم از این سفرهای کاری است.»
گالکین حدود ۱۰۰ مقاله علمی نوشته است، از جمله بیش از دوازده مقاله در مجلات خارجی بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۱. والری زوگینتسف در نه تا از این مقالات به همراه گالکین نویسنده مقاله بوده است. تازه‌ترین پژوهش او درباره روش‌های عددی در مکانیک سیالات، گازها و پلاسما بوده است.
بایگانی آنلاین دانشگاه پلی‌تکنیک تومسک که گالکین تا این اواخر در آن کار می‌کرد بیش از ۲۰ اثر او را از جمله آن‌هایی که به همراه زوگینتسف و الکساندر شیپلیوک از «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» نوشته است در فهرست خود دارد.
منبعی در «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» به خبرگزاری حکومتی تاس گفته است که پرونده‌ای که علیه زوگینتسف مطرح شده است ممکن است به خاطر مقاله‌ای باشد که در سال ۲۰۲۱ در مجله‌ای ایرانی منتشر شده است. از گالکین نیز در این مجله مطالبی منتشر شده است. هم آثار او و هم آثار زوگینتسف به زبان انگلیسی در زمره مقالات منتشر شده همایش سالانه بین‌المللی روش‌های پژوهشی هوایی-فیزیکی منتشر شده‌اند که از سال ۱۹۹۶ در نووسیبریسک برگزار می‌شده‌اند. این همایش امسال قرار است دوباره برگزار شود.
خویشاوندان شیپلیوک در پاسخ به چشم‌انداز همکاری بین‌المللی با «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» می‌گویند: «ببینیم این بار چند نفر شرکت‌کننده خارجی به این همایش می‌آیند.»
این دانشمندان همکاری نزدیکی با هم داشتند. در سال ۲۰۰۱، زوگینتسف دینامیک هوایی-سیالات را در آزمایشگاه سرعت بالای مؤسسه بنیان‌گذاری کرد. شیپلیوک، رئیس بعدی مؤسسه، از سال ۲۰۰۶ مدیریت آزمایشگاه را به عهده گرفت. بخش ایرودینامیک به طور کلی زیر نظر ماسلوف بود که بیست سال نایب رییس مؤسسه بود.
شماری از اعضای خانواده شیپلیوک در پاسخ به سؤال‌های مکتوب گفتند: «برای الکساندر نیکلایویچ [شیپلیوک] خبر دستگیری ماسلوف خیلی گران بود. او معلم محبوب، استاد راهنمای علمی، و رئیس عزیزترین آزمایشگاه بود.»
میخاییل، پسر شیپلیوک، دانشجوی فوق لیسانس است که خود نیز در «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» کار کرده است و حالا در مرخصی علمی به سر می‌برد. پسر ماسلوف هم ظاهراً بنا به فهرست شماره‌های تلفن حداقل تا سال ۲۰۲۰ در این مؤسسه کار می‌کرده است.
وجه مشترک این سه فرد دستگیر شده فقط محل کارشان نبود بلکه مشارکت آن‌ها در «اف‌پی۷»، هفتمین برنامه چارچوب اتحادیه اروپا نیز بود – که بورسیه‌ای است برای پژوهش فضایی. مدیریت این برنامه با مؤسسه دینامیک سیالات فون کارمان در بلژیک است. مانند «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی»، هر دو سازمان علمی دیگر که در بالا نام‌شان آمد – یعنی «مؤسسه مرکزی هیدرودینامیک هوایی» و «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» - هم در این برنامه مشارکت داشته‌اند. اف‌اس‌بی سراغ این‌ها هم آمد و شش نفر از کارمندان به زندان افتادند – باز هم به اتهام خیانت.
همه فیزیکدانان با هم آشنا بودند ولادیمیر لاپیگین، دانشمند «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» که به خاطر خیانت دستگیر و بعداً آزاد شد، می‌گوید: «همه‌شان را می‌شناختم: زوگینستف، شیپلیوک، ماسلوف». بیوه کودریاوستسف می‌گوید شوهرش با ماسلوف از «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» دوست بوده است.
یکی از کارمندان «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» که به خاطر امنیت‌اش خواسته ناشناس بماند می‌گوید: «شریف‌ترین آدم‌ها را، آن‌ها را که در کل تاریخ این مؤسسه آبرومندتر از همه بودند بردند.»
مؤسسه از خانواده شیپلیوک شخصاً و از طریق جمع‌آوری پول برای پرداخت به وکلا حمایت کرد. «ما اول نگران بودیم که بقیه کارکنان وقتی ما را ببینند بروند آن طرف خیابان. ولی تا حالا این اتفاق نیفتاده است. علاقه صمیمانه و عمیقی نسبت به پرونده او وجود داشته که از میان نرفته است – حتی یک سال و نیم پس از دستگیری‌اش.»
می‌گویند که شیپلیوک در نامه‌ای که در ماه ژانویه نوشته است گفته که «آن‌قدر نامه‌ها و کارت پستال‌های زیادی از آدم‌های بسیار مختلفی دریافت کرده که نمی‌شده این‌ها را در سلول‌اش به خاطر مقررات خدمات زندان حکومتی نگه‌داری کند».
بنا به شیوه معمول بازرسان، خیلی اوقات کسانی که در پرونده‌های خیانت متهم می‌شوند از سوی اف‌اس‌بی به هم ربط داده می‌شوند. ایوان سافرونوف روزنامه‌نگار که خودش به اتهام خیانت دستگیر و محکوم به ۲۲ سال زندان با اعمال شاقه شده بود دلیل‌اش را توضیح می‌دهد – مأمور اف‌اس‌بی باید «تصاعد جرم» را بسازد تا اطمینان حاصل کند که متهم نه تنها به گناه‌اش اعتراف کند بلکه دیگران را نیز در ماجرا دخیل کند. این امر به بازرسان اجازه می‌دهد پرونده‌های تازه‌ای را راه بیندازند.
بیوه کودریاوستف تعریف می‌کند که مأموران بازرسی معامله‌ای را به شوهرش پیشنهاد کرده بودند که او اقرار به گناه بکند و فرد دیگری را هم متهم کند. او تن به این معامله نداده بود.
بقیه اعتراف کردند از جمله رومن کوالی‌یف، شاگرد کودریاوستف، که علیه مربی سابق‌اش در برابر اف‌اس‌بی شهادت دایر بر جرم او داد. کارنوف که روز ۱۸ آوریل ۲۰۲۴ محکوم به هفت سال زندان با اعمال شاقه به خاطر خیانت شد، هم‌چنین تصمیم به همکاری گرفت. به گفته روزنامه کومرسانت و یک منبع بی‌بی‌سی که با مطالب پرونده آشناست، کورانوف علیه الکساندر ماسلوف ۷۷ که پرونده خیانت او هم‌زمان در دادگاه مشابهی بررسی می‌شد، شهادت داد.
کورانوف، استاد فیزیک، مدیر شرکت پژوهش علمی سامانه‌های ابرصوت سن پیترزبورگ بود. پرونده او محرمانه است ولی در سال ۲۰۲۱ سازمان خبری اینترفاکس گزارش داد که بنا به بازرسی‌ها، کورانوف «سال‌ها مشغول فناوری‌های ابرصوت بوده و اطلاعات محرمانه را درباره این تحولات علمی به شهروندان خارجی داده است.»
در سال ۲۰۰۱، که کورانوف مدیر اجرایی سازمان پژوهش علمی سامانه‌های ابرصوت سن پیترزبورگ بود، آشکارا درباره آزمایش‌های هواپیمای ابرصوت «آژاکس» و کارش با شرکای آمریکایی صحبت کرده بود. این پروژه در نیمه دهه ۱۹۹۰ متوقف شد ولی وقتی نیروهای هوایی ایالات متحده آمریکا تصمیم به حمایت از آن گرفت، دوباره شروع شد. کومرسانت خاطر نشان می‌کند که سازندگان روسی در آن زمان برای تأمین مالی با همتاهای آمریکایی و فرانسوی مشغول رقابت بودند که تا حدودی به خاطر کمبود بودجه برای انجام چنین کارهایی در کشورشان بود. نمایندگان آمریکا در یک همایش سن پیترزبورگ در آن سال گفتند که کورانوف هدف‌اش را برای تأمین میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری از سوی ارتش آمریکا برای پروژه‌اش پنهان نمی‌کرد.
کومرسانت از کوین بوکات، متخصص اصلی بويينگ در سامانه‌های ابرصوت در آن زمان نقل می‌‌کند که گفته است همکاری بین‌المللی برای چنین پروژه‌هایی با توجه به منابع انسانی و مالی لازم برای چنین کارهایی ضروری است. بوکات هنگام درخواست بی‌بی‌سی برای اظهار نظر درباره این سلسله بازداشت‌ها، تصمیم گرفت پاسخی ندهد. بويینگ گفت: «در حال حاضر نظری نداریم.»
کورانوف انتظار داشت بتواند یک نمونه اولیه (پروتوتایپ) کارآمد برای هواپیمای‌اش ظرف ده سال تولید کند. او از طرح‌هایی برای شروع مذاکراتی با چینی‌ها صحبت کرده بود که برای استفاده از پژوهش ابرصوت روس‌ها برای تولید هواپیمایی غیرنظامی ابراز علاقه کرده بودند. توافقی با چین برای گردآوری منابع در این زمینه در آوریل سال ۲۰۰۱ آغاز شد (از سوی آناتولی تورچاک، که رئیس هلدینگ لنینتس بود و پدر رهبر فعلی حزب حاکم روسیه متحد، آندری تورچاک است).
بیست سال بعد، کسانی مثل کورانوف که آشکارا و با تشویق رسمی با آمریکا، چین و سایر کشورهای خارجی همکاری کرده بودند متهم به خیانت شدند. در میان آن‌ها فقط کورانوف آشکارا از نقش داشتن در به کار بستن پژوهش ابرصوت در زمینه تسلیحات حرف زده بود. در سال ۲۰۱۱، کورانوف به ایزوستیا گفته بود: «ظرف ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، وظیفه اصلی ابرصوت ایجاد یک موشک کروز ابرصوت است.» ده سال بعد، او پشت میله‌های زندان بود.
«اول آن‌ها را با جارو به زور وسط مجلات خارجی می‌انداختند و بعد به خاطر همان کار زندانی‌شان می‌کردند.»
یکی از خویشاوندان گالکین می‌گوید: «انگار فقط با انجام دادن کارتان خائن به وطن می‌شوید! ای‍ن‌ها قراردادی با دانشگاه پلی‌تکنیک دارند. این قرارداد می‌گوید او موظف به انجام کار علمی است. و انتشار مطلب در خارج همیشه بسیار ارزش‌مند بوده است. زمان می‌گذرد و 'عملیات ویژه نظامی' در اوکراین آغاز می‌شود و ناگهان 'اوه، انگار مقالاتی در خارج چاپ کرده‌ای!' ولی این‌ها همان کسانی بودند که می‌خواستند علم روسی بین‌المللی شود. او همان کاری را کرده بود که از او خواسته بودند. اگر انتشار مقاله در خارج را ممنوع کرده بودند، برای آن‌ها مقاله نمی‌نوشت. اول آن‌ها را با جارو به زور وسط مجلات خارجی می‌انداختند و بعد به خاطر همان کار زندانی‌شان می‌کردند.»
نویسندگان نامه سرگشاده در حمایت از دانشمندان مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی خاطرنشان می‌شوند که فرض گناه، مبتنی بر ارایه گزارش‌های این دانشمندان در سمینارها و همایش‌های بین‌المللی، چاپ مقالات علمی در مجلات برتر خارجی و مشارکت در طرح‌های علمی بین‌المللی بوده است.
خانواده شیپلیوک می‌گویند: «وزارت آموزش و علوم، پس از دستورات رئیس‌جمهور، مستقیماً به مؤسسه دستور وارد شدن در این کار برای تقویت همکاری خارجی می‌دهد. او به نوبه خود، این دستور را با تعهد به انجام رسانید. ارزیابی خطرات برعهده او نبود.»
خانواده‌اش می‌گویند که نمایندگی مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی در سطح بین‌المللی بخشی از شرح وظایف اولیه شیپلیوک بوده است.
نویسندگان نامه سرگشاده مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی می‌گویند که کار فیزیکدانان بازداشت‌شده بارها توسط کمیسیون متخصصان مؤسسه برای سنجش وجود اطلاعات محرمانه بازرسی شده و چیزی یافت نشده بود. یوگنی اسمیرنوف وکیل مدافع می‌گوید این نکته درباره آثار منتشر شده در خارج توسط افراد دستگیر شده به خاطر خیانت از «مؤسسه مرکزی هیدرودینامیک هوایی» و «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» نیز صادق است.
هیچ کدام از این موارد باعث نشد که اف‌اس‌بی بر مبنای پروژه‌های بین‌المللی دانشمندان علیه آن‌ها اعلام جرم نکند. در مورد «مؤسسه مرکزی هیدرودینامیک هوایی»، مأموران مخفی به خاطر ارتباط با پروژه هکسافلای-اینتل برای تولید هواپیمای غیرنظامی ابرصوت پیدای‌شان شد. این کار را یوهان استیلانت دانشمند بلژیکی سازمان فضایی اروپا هماهنگ می‌کرد. اف‌اس‌بی تصمیم گرفت که او جاسوس است.
یوهان استیلانت به ای‌میل پرسش‌های ما و در لینکدین پاسخی نداد. اما سازمان فضایی اروپا درباره پروژه هکسافلای اظهار نظر زیر را فرستاد:
«هکسافلای پروژه‌ای پژوهشی درباره حمل و نقل هوایی با سرعت بالای غیرنظامی بود با سرعت ۸ ماخ بود که در سال ۲۰۱۲ راه‌اندازی شد و در آن زمان کمیسیون اروپا از آن حمایت کرده بود و کنسرسیومی به رهبری سازمان فضایی اروپا متشکل از شرکت‌های مختلف فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی و بریتانیایی و و مؤسساتی پژوهشی ایجاد شدند. این پروژه مد‌ت‌هاست که تمام شده است. توافق بین‌المللی جداگانه‌ای برای همکاری بین کنسرسیوم و نهادهای روسی مؤسسه مرکزی هیدرودینامیک هوایی، مؤسسه فیزیک و فناوری مسکو، مؤسسه پژوهش پرواز و مؤسسه مرکزی موتورهای هوانوردی نیز وجود داشت.
همه مشارکت‌ها و مبادلات فنی توافق شده بودند و در قرارداد همکاری بین کنسرسیوم اروپایی و نهادهای روسی پیش‌بینی‌شده بودند.
دکتر یوهان استیلانت مدیر و هماهنگ‌کننده شرکت سازمان فضایی اروپا و تلاش‌های کنسرسیوم اروپایی بود. سازمان فضایی اروپا از حوادث بعدی مطلع است. همچنین مطلع‌ایم که اسم دکتر یوهان استیلانت نیز در این مسایل مطرح شده است. دکتر استیلانت از اعضای ارزش‌مند سازمان فضایی اروپاست و در طی مدت مسئولیت‌اش به عنوان هماهنگ‌کننده هکسافلای، وظایف‌اش را بر اساس شرایط توافق‌شده دوطرفه همکاری و با توجه به منافع همه اعضای این همکاری بین‌المللی در آن زمان انجام می‌داد.»
یکی از همکاران ولادیسلاو گالکین که خواسته ناشناس بماند می‌گوید: «احساس شخصی من کاملا منفی است. سال‌هاست که وزارت ما را وادار به انتشار در مجلات خارجی و کار با دانشمندان خارجی کرده است و این تکلیف را هنوز لغو نکرده‌اند. در عین حال، اف‌اس‌بی فکر می‌کند که تماس با دانشمندان خارجی و نوشتن برای مجلات خارجی خیانت به وطن است. درون این نظام تناقضی وجود دارد.»
او به ما گفت که وزارت آموزش و علوم هیچ کاری برای حل مشکل نمی‌کند: «در فهرست‌های وزارت، ۶۰ درصد از انتشارات هنوز برای چاپ در مجلات خارجی در نظر گرفته شده‌اند.»
او می‌گوید «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» تماس و همکاری با مؤسسات و مجلات خارجی را متوقف کرده است و پژوهش در زمینه ابرصوت را نیز پایان داده است. این دانشمند می‌گوید: «کار کردن در چنین شرایطی سخت است. مسئله بیش از این‌که محدودیت‌ها باشد نبودن دستورالعمل‌های مبسوط و قوانین روشن است. ما داریم صبر می‌کنیم ولی معتقدیم که بالاخره عقل سلیم پیروز خواهد شد.»
پس از انتشار نامه سرگشاده «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی»، کرملین بیانیه‌ای صادر کرد. دمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس‌جمهوری، گفت: «ما درخواست تجدید نظر آن‌ها را دیده‌ایم ولی سرویس‌های ويژه مشغول به انجام وظیفه‌شان هستند. این اتهامات جدی‌اند». اما به گفته خویشاوندان شیپلیوک فقط همین واکنش مختصر در مطبوعات دیده شد. از آن موقع واکنش دیگری دیده نشده است.
این نامه، نمونه‌ای نادر از حمایت عمومی از دانشمندانی بود که به اتهام خیانت بازداشت شده بودند. اف‌اس‌بی توانسته است فیزیکدانان روسی – و همکاران‌شان را در خارج – بترساند. وکلا تلاش کرده‌اند ولی نتوانسته‌اند همکاران خارجی را متقاعد کنند در پرونده‌های خیانت شهادت بدهند و به شرکای روسی‌شان کمک کنند که ثابت کنند با دانشمندان در ارتباط بوده‌اند نه جاسوسان. به گفته اسمیرنوف: «آن‌ها از زمان مسمومیت سرگی اسکریپال [جاسوس دوجابنه‌ای که مأموران روسی تلاش کردند در مارس ۲۰۱۸ در سالیسزبری بریتانیا او را به قتل برسانند] به شدت هراسناک‌اند.»
او می‌افزاید که همکاران روسی متهمان نیز معمولاً از شهادت در دفاعیه در دادگاه امتناع می‌کنند و از اظهار نظر درباره پیگیری‌های قضایی پرهیز دارند. بیوه کودریاوستف می‌گوید: «همه ترسیده‌اند و در گوشه‌ای مخفی شده‌اند.»
دانشمندان تا امروز هنوز می‌ترسند. یکی از کارکنان «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» که با او تماس گرفته شد گفت: «من نسبت به یک سازمانی تعهدی دارم در نتیجه نمی‌توانم نظر بدهم» و می‌گوید که از پیگرد قضایی اف‌اس‌بی می‌ترسد. کارمند دیگری گفت که یک ماه دیگر سراغ‌اش برویم. سه نفر دیگر به تماس‌های تلفنی یا پیام‌ها جوابی ندادند. ولادیمیر لاپیگین دانشمند سابق «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» می‌گوید: «بعد از این‌که با شما حرف بزنم دوباره مرا می‌اندازند زندان.»
«من اگر مدادی را در چشم شما فرو کنم، این سلاح می‌شود.»
به گفته اسمیرنوف، تقریباً همه پرونده‌های خیانت علیه دانشمندان که به تازگی گشوده شده‌اند مسیر مشابهی داشته‌اند: مأموران اف‌اس‌بی به مؤسسه می‌آیند و دنبال پروژه‌های بین‌المللی که طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته انجام شده‌اند می‌روند و سراغ چیزی هستند که «بهتر از همه به دردشان بخورد.»
اسمیرنوف مدعی است: «مأموریت این نبود که افراد مقصر را پیدا کنند بلکه هدف زندانی کردن چندین نفر از هر مؤسسه بود.» اف‌اس‌بی بعد از متخصصان خواست که پروژه‌ها و ارایه‌هایی را که بدان‌ها علاقه‌مند بودند بررسی کنند که آیا شامل اسرار حکومتی هستند یا نه.
اسمیرنوف می‌گوید: «ریشه مشکل در نتایجی است که متخصصانی می‌گیرند که 'اسرار' را کشف می‌کنند.» این متخصصان اغلب مهندسان نظامی از یکی از چندین ده مؤسسه تحت اداره سازمان فضایی روسیه، روسکوسموس، هستند. اسمیرنوف می‌گوید: «اگر دانشمندی غیرنظامی و دانشمندی نظامی به یک اثر نگاه کنند، دانشمند نظامی طبعاً یک جور اسراری حکومتی هر جا که بنگرد پیدا می‌کند هر چند فیزیک در مهندسی نظامی و غیرنظامی دقیقاً یکسان است.»
اسمیرنوف می‌گوید کمیسیون متخصصان حتی اطلاعات استاندارد و معمولی را سِر حکومتی تلقی می‌کنند. «فرض کنید موقع تهیه یک سخنرانی نیاز به جدول ضرب دارید و همین را موقع ساخت موشک بوروستنیک هم لازم دارید. دارید دقیقاً از یک فناوری استفاده می‌کنید.» این طور است که دانشمندی که کارش را در خارج ارایه می‌کند یا در پروژه‌ای بین‌المللی مشارکت می‌کند متهم به خیانت می‌شود.
لاپیگین قبول دارد که منطق تحقیق‌ها دقیقاً از این جنس است که در بالا آمد و بازجویی خودش را به یاد می‌آورد: «ما الگوهایی برای آزمایش در لوله‌های ایرودینامیک داشتیم که یا شبیه کلاهک موشک یا به شکل نوک دماغه خرج موشک بودند. شکل این چیزها که خودشان سری نیست. مأمور بازرسی به من گفت: 'خوب این‌ها، کلاهک موشک‌اند!'. مدادی برداشتم و گفتم:‌ 'این مداد است – هیچ چیز مخفی یا پنهانی ندارد و سلاح هم نیست. ولی اگر همین را توی چشم شما بکنم، سلاح می‌شود. ولی من این را به شما فرو نمی‌کنم. در نتیجه، مداد را نمی‌شود فناوری طبقه‌بندی‌شده و محرمانه حساب کرد.' اینکه دماغه خرج موشک شکلی بیضوی دارد معنای‌اش این نیست که بیضی یک فرمول سری است.»
بازرسان اف‌اس‌بی شکل یک راکت را در پژوهشی که کوریاوستسف به مؤسسه فون کارمان در بلژیک فرستاده بود نیز پیدا کردند. چنان‌که بیوه او تعریف می‌کند، مؤسسه موظف شده بود رفتار جریان‌های متلاطم را در مدلی به شکل یک مخروط تیز مطالعه کند. آزمایش جواب نداد در نتیجه فیزیکدان‌ها مخروط را گرد کردند تا به جریان متلاطم مورد نیاز برسند. مطالعه موفقیت‌آمیز بود ولی اف‌اس‌بی اطلاعات سری در آن پیدا کرد: مخروط با نوک گرد حالا شبیه یک راکت شده بود. مهندسان متخصص نظامی قبول داشتند که رفتار چنین مدلی در جریان متلاطم برای آن‌ها مفید خواهد بود – در نتیجه این خودش یک سر حکومتی حساب می‌شد.
لاپیگین می‌گوید: «ساکت بنشینید، چیزی را علنی چاپ نکنید و با خارجی‌ها ملاقات نکنید. مقالات را مخفیانه بنویسید و حقوق و ارزیابی خوبی خواهید گرفت.» به نظر او، این تنها راهی است که یک دانشمند می‌تواند خودش را از اتهام خیانت نجات بدهد.
«ولی این برای کشور ما بد است چون معنی‌اش این است که پیشرفتی رخ نخواهد داد. هرچند همه اذیت نمی‌شوند. فکر می‌کنند این شکلی می‌توانید زندگی کنید و این هم خیلی بد نیست.»
لاپیگین موقع صحبت از اف‌اس‌بی امروز به یاد می‌آورد که در دوره شوروی یک مأمور کا گ ب مسئول محافظت از اسرار حکومتی در «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» بود.
«او فرمول‌ها را از یک کتاب درسی در دفترچه یادداشتی بسته رونویسی می‌کرد که آن‌ها را محرمانه می‌کرد. این کارها ذهن‌اش را پریشان می‌کرد.»
لاپیگین معتقد است که چیزی که اف‌اس‌بی امروز خیانت به کشور می‌نامد، در دوره شوروی فقط باعث توبیخ یا در بدترین حالت از دست دادن شغل‌اش می‌شد. «به هیچ وجهی نمی‌شد به آن‌ها انگ خیانت زد.»
از زمان آغاز جنگ تمام عیار در اوکراین، صدها دانشمند روسی کشور را ترک کرده‌‌اند. ولی حتی قبل از حمله، فرار مغزها تکان‌دهنده بود: پژوهشی رسمی در سال ۲۰۱۸ می‌گفت که ۸۰۰ هزار روس تحصیل‌کرده در آموزش عالی به خارج رفته‌اند.
در مجموع، سازمان‌های اجرایی قانون روسیه ۱۲ دانشمند را به اتهام خیانت دستگیر کرده‌اند. همه آن‌ها به نوعی با مطالعه فیزیک در سرعت‌های ابرصوت مرتبط بوده‌اند. سه نفر آن‌ها تا کنون از دنیا رفته‌اند.علاوه بر کودریاوتسف، رومن کوالف همکارش در «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» نیز بود – همسر او در ایام بازداشت‌ از دنیا رفت و خودش هم یک ماه بعد از آزادی از زندان از دنیا رفت. دمیتری کولکر، رئیس آزمایشگاه اپتیک کوانتوم مؤسسه فیزیک لیزری با داشتن سرطان مرحله چهار لوزالمعده در بیمارستان بازداشت شد. او دو روز بعد از دنیا رفت.
بیش از ۲۰ سال پیش، پوتین رئیس‌جمهور شده بود و کولکر در مؤسسه فیزیک لیزری کار می‌کرد. آن‌ها در تلویزیون حکومتی در طی اولین فراخوان سالانه ماراتن پوتین صحبت کردند.
کولکر پرسید «چه بلایی بر سر علوم بنیادی می‌آید و آیا بودجه پژوهش بنیادی افزایش می‌یابد؟». پوتین به او اطمینان داد که علم از نفت و گاز مهم‌تر است، «و البته، حکومت توجه لازم را به علم خواهد کرد.» حکومت واقعاً به دانشمندان توجه کرد – اف‌اس‌بی این کار را کرد.
آناتولی گوبانوف و والری گولوبکین، دو دانشمند «مؤسسه مرکزی هیدرودینامیک هوایی»، هر دو حکم زندان دوازده ساله در زندان «با اعمال شاقه» دریافت کرده‌اند. گوبانوف درخواست تجدید نظر برای حکم‌اش داده است و وکیل او، اولگا دینز، امیدوار است که حکم‌اش تخفیف پیدا کند.روز ۱۷ آوریل، دیوان عالی روسیه رأی پرونده گولوبکین را لغو کرد و دستور بررسی آن را داد. گولوبکین شخصاً در جلسه استماع شرکت داشت و از مجتمع زندان پتروزاوتسک به مسکو منتقل شده بود.
گولوبکین که در زندان لفورتوو نگه‌داری می‌شود در مقایسه با آن مجتمع به گفته ماریا ایزمونت، وکیل حقوق بشر، شرایط بهتری خواهد داشت.
ایزمونت می‌گوید: «امیدواریم که پزشکان او را معاینه کنند و آزمایش نشانگر تومور را روی او انجام دهند و او به خویشاوندان‌اش نزدیک‌تر باشد تا بتوانند مرتب‌تر به ملاقات‌اش بیایند.» گولوبکین چند سال پیش به خاطر سرطان روده بزرگ جراحی شد.سرگی مشچریاکوف از «مؤسسه پژوهشی مرکزی ماشین‌سازی» در سال ۲۰۲۱ حکمی تعلیقی دریافت کرد. لاپیگین به یاد می‌آورد که: «او سرطان داشت. می‌خواست حکم تعلیقی را رد کند و با پرونده مبارزه کند.»
والری زوگینتسف از مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی هنوز در نووسیبریسک در حبس خانگی است.
الکساندر شیپلیوک، رئیس مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی، در بازداشتگاه لفورتوفوو اف‌اس‌بی در مسکو به سر می‌برد. خانواده‌اش می‌گویند: «او هرگز از شرایط آنجا شکایت نکرده است و طی ۱۸ ماه گذشته به وضعیت عادت کرده‌ایم.»
«او در سلولی دو نفره با تهویه خوب و بدون مشکل گرمایش به سر می‌برد. ما مرتب برای او بسته غذا می‌آوریم یا چیزهایی برای حفظ سلامتی و قدرت‌اش می‌فرستیم. همیشه آسان نیست این کارها را از نووسیبریسک انجام بدهیم ولی از خویشاوندان و مردم مسکو که از او مراقبت می‌کنند متشکریم.»
طی سال گذشته، شیپلیوک فقط اجازه داشته سه بار با همسرش و یک بار با بچه‌های‌اش ملاقات کند. به او اجازه ده تماس تلفنی با بستگان‌اش داده شده است.
پسرش میخاییل می‌گوید که پدرش برای کارش زندگی می‌کرد. «او اساسا عمرش را وقف کارش کرده بود.» شیپلیوک از اسنوبوردینگ لذت می‌برد ولی آن موقع این کار را هم هنگام شرکت در همایش‌های زمستانی فیزیک انجام می‌داد.
میخاییل می‌گوید که کتاب‌هایی که او حالا در زندان مطالعه می‌کند هیچ ربطی به علم ندارند. او بیشتر علاقه‌مند به فلسفه است و شعر «یوجین اونگین» پوشکین را حفظ کرده است.
او می‌‌گوید:‌ «یک پدر حس ثبات را به آدم می‌دهد. بدون او، این حس از میان می‌رود و تو به امان خودت رها می‌شوی و شانه‌های پدر برای تکیه کردن به آن وجود ندارد. دلم برای پشتیبانی و نصیحت‌های‌اش تنگ می‌شود. به هم نامه می‌نويسیم ولی نه درباره همه چیز. فقط مسایل ضروری.»
وکیل شیپلیوک که می‌ترسد نام‌اش را بگوید، می‌گوید این دانشمند بر بی‌گناهی‌اش اصرار دارد. تحقیق مقدماتی حالا رو به پایان است. «درباره مسایل فروند پرونده فقط همین‌ها را می‌توانم بگویم چون درباره مطالب پرونده صحبتی نمی‌شود. من تعهد عدم افشا داردم چون به گفته مأموران بازرسی مطالب پرونده ممکن است شامل اطلاعات محرمانه باشد.»
آناتولی ماسلوف ۷۷ ساله، همکار شیپلیوک در «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی»، نیز در لفورتوو نگه‌داری می‌شود ولی تحقیقات‌اش حالا تمام شده و پرونده در هفت ماه گذشته در دادگاهی در سن پیترزبورگ به استماع رسیده است. او اقرار به گناه نکرده است. میخاییل پسر شیپلیوک ماسلوف را نیز می‌شناسد و با او در تماس است. او می‌‌گوید: «او به اندازه پدرم در نامه‌‌های‌اش ثبات عاطفی و روحیه مثبت ندارد.»
وکیل مدافع ماسلوف نیز اولگا دینز است. او می‌گوید دادگاه او جدا از سایر پرونده‌های «مؤسسه مکانیک نظری و کاربردی» برگزار می‌شود. او می‌گوید: «زمینه علمی او همیشه 'تلاطم' بوده است و ربطی به ابرصوت ندارد. ولی درگیر آن شده است و عده‌ای هم مرده‌اند و بقیه هنوز باید پاسخگو باشند.»
دفاعیه هم‌چنین باید ثابت کند که ماسلوف دانش تخصصی در یک زمینه علمی خاص ندارد – دینز نمی‌تواند مشخص کند چه زمینه‌ای چون مطالب پرونده محرمانه‌اند.
دینز می‌گوید که دادگاه ممکن است هر لحظه‌ای به موکل‌اش حکم بدهد. این وکیل مدعی است: «او جرم را قبول ندارد؛ چیزی نیست که به آن اذعان کند. پرونده مبتنی بر تخیلات بازپرسان است.»
او توضیح می‌دهد که: «وقتی فهمید چه خبر است، ناامید شد و به حضور در جلسات استماع بی‌علاقه شد. ما داریم سعی می‌کنیم او را تشویق کنیم و می‌گوییم که حداقل باید این فرایند را برای مدعی‌مان ناگوار کنیم.»
ولادیسلاو گالکین فقط می‌تواند خویشاوندان‌اش را از پشت شیشه در بازداشتگاهی که در نووسیبریسک که در آن نگه‌داری می‌شود ببیند. تاتیانا همسرش می‌گوید:‌ «او تلفن را یک طرف نگه می‌دارد و ما گیرنده را طرف دیگر نگه می‌داریم.»
او می‌گوید: «آن روز داشتم فکر می‌کردم که می‌شود نامه‌ای بنویسم. نمی‌دانم به چه کسی،‌ شاید به مأمور بازپرسی. خوب، طبعاً نه خطاب به پوتین. می‌توانم از آن‌ها بخواهم که مرا هم به همان بازداشتگاه پیش از محاکمه ببرند. کار سختی نیست – کافی است به کسی شکی ببرید. چون او هر روز فقط آن‌جا نشسته است.»
او جدی است. دیگر دقیقاً یک سال شده است که همسرش بازداشت شده است.
«اف‌اس‌بی حالا همه کارها را به دست دارد. می‌گویند 'بدون شکست تخم مرغ نمی‌شود نیمرو درست کرد'. اوضاع کشور حالا این شکلی شده است.»