وضعیت زنان بیوه در افغانستان

گروه بین الملل: ۲۳ ژوئن  را سازمان ملل متحد «روز جهانی زنان بیوه‌» نام‌گذاری کرده است.
بیش از ۲۵۸ میلیون زن بیوه در سراسر جهان وجود دارد. شعار امسال سازمان ملل به مناسبت این روز تسریع در دستیابی آنها به برابری جنسیتی است.
در افغانستان حقوق بشر و آزادی‌های اساسی‌ این گروه از زنان به ویژه در سه سال اخیر آسیب‌پذیرتر شده‌اند.وضعیت زنان بیوه و نان‌آور خانه به دلیل وخامت اوضاع اقتصادی، گسترش فقر و بیکاری و محدودیت‌های وضع شده بر کار و فعالیت زنان بدتر از قبل شده است.این زنان با یک سلسله قواعد و عرف‌های تبعیض‌آمیزی مواجه‌اند که آنها را در معرض اشکال مختلف آزار و اذیت جسمی، روانی و جنسی قرار می‌دهد.
ملالی (نام مستعار) یک زن سرپرست خانوار است که سه سال پیش شوهرش را که در ارتش دولت پیشین خدمت می‌کرد در ولایت هلمند از دست داد. او سه فرزند ۱۱، ۸ و ۵ ساله دارد و خانواده شوهرش او را از کابل به روستا برده‌اند.ملالی می‌گوید: «برادران شوهرم گفتند اگر گرسنه هم ماندی، بهتر است در قریه گرسنه بمانی، کار کردن در خانه‌های مردم بدنامی دارد. آنها مرا به قریه آوردند. اکنون در قریه کار نیست، در ماه رمضان یک مقدار خیرات و صدقات دریافت می‌کردم، حالا آنهم نیست و من هرازگاهی روی کشتزارها خشاوه (وجین) می‌کنم و گندم خوشه می‌کنم.»
تنها مرد این خانواده، پسر یازده ساله ملالی است.
ملالی گفت: «به پسرم ساجق (آدامس) و خریطه پلاستیکی می‌دهم که در کوچه و بازار بفروشد و به اقتصاد خانواده کمک کند.»
بیش از چهار دهه جنگ و ناامنی باعث شده افغانستان به یکی از کشورهایب بدل شود که بیشترین آمار زنان بیوه را دارد.شمیم (نام مستعار) زن سالمندی است که می‌گوید بیش از ۴۰ سال است شوهرش مفقود الاثر است اما هنوز چشم براه او است.
شمیم می‌گوید: «در زمان حکومت حفیظ الله امین، زمانیکه دخترم فقط شش ماهه بود، شوهرم بازداشت و به زندان پلچرخی انداخته شد. سالها منتظر بودم و هر روز فکر می‌کردم که بر می‌گردد.»
اما شوهر شمیم هرگز برنگشت.
او می‌افزاید: «ده سال در پاکستان بودم و زمانیکه برگشتم، خانه نداشتم، گاهی با یک برادر و گاهی با برادر دیگرم زندگی می‌کردم. دخترم ازدواج کرد، من تمام این سال‌ها تنها بوده‌ام و تا به حال همانطور بی‌خانه و بی‌سرپرست مانده‌ام.»فاطمه سرکش، جامعه شناس در افغانستان می‌گوید این زنان زیر ذره‌بین جامعه قرار می‌گیرند.
به گفته او: «زنان وقتی بیوه می‌شوند، علاوه بر اینکه دچار غم و اندوه از دست دادن شوهرشان می‌شوند، همچنان مجبور می‌شوند فشارهای اجتماعی را نیز تحمل کنند، آنها زیر ذره بین جامعه قرار می‌گیرند، چرا که جامعه فکر می‌کند که هر آن ممکن است این زنان مرتکب عمل ناروایی شوند. یک فشار روانی و اجتماعی است که بر زنان بیوه تحمیل می‌شود.»
شمیم می‌گوید کمک ناچیزی که در دولت پیشین دریافت می‌کرد، حالا قطع شده است.ملالی هم که شوهرش در جنگ با طالبان کشته شد، حالا هیچ حمایتی از حکومت طالبان دریافت نمی‌کند.
خانم سرکش می‌گوید قبلا زنان حداقل فرصت اشتغال داشتند ولی این فرصت از آنها گرفته شده است.
او می‌گوید: «حداقل در آن زمان یک سیستم حمایتی وجود داشت و زمینه کار برای زنان مساعد بود و آنها می‌توانستند در مورد زندگی خود تصمیم بگیرند، ولی پس از حاکمیت رژیم طالبان چنین امکانی برای زنان بیوه وجود ندارد. چون زنان بیوه نه خودشان شغلی دارند و نه کسی را دارند که از آنها حمایت کند، بنابراین در وضعیت اسفباری قرار گرفته‌اند.»
هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان در پیامی به مناسبت عید قربان گفت حکومت طالبان متعهد به تامین حقوق یتیمان، زنان بیوه، معلولان و افراد بی‌بضاعت است.
منیژه رامزی، استاد دانشگاه در ترکیه، معتقد است وقتی زنی در افغانستان شوهرش را از دست می‌دهد، در سه بعد روانی، ‏اجتماعی و اقتصادی ضربه‌های ‏جبران‌ناپذیری را متحمل می‌شود.
او می‌گوید: «در گذشته زندگی برای زنانی که بی‌سواد بودند و کار نمی‌کردند مشکل‌تر بود، اما زندگی برای زنانی بی‌سواد و باسواد پس از سقوط جمهوریت بدتر شد. اکنون هر دو دسته از زنان نمی‌توانند کار کنند، نمی‌توانند نفقه فرزندان خود را تامین کنند و تحت فشارهای روانی و اقتصادی قرار دارند.»او می‌گوید زنان وقتی نان آور خانه را که اغلب مرد است از دست می‌دهند، تمام زندگی آنها دگرگون می‌شود. ‏آمار و اطلاعات دقیق شمار زنان سرپرست خانوار در افغانستان در دست نیست.
سال گذشته وزارت امور شهدا و معلولان حکومت طالبان اعلام کرد که ۸۰ هزار زن سرپرست خانوار را به منظور ارائه خدمات ثبت نام کرده است.ناظران می‌گویند آمار این زنان به مراتب بیشتر از این است، چرا که در بسیاری از مناطق افغانستان اطلاعات زنان بیوه به دلیل سنت‌ها و ‌فرهنگ محلی هرگز ثبت نمی‌شوند.
خانم رامزی می‌گوید برای این زنان در افغانستان باید یک سیستم حمایتی به ویژه توسط سازمان‌های جامعه مدنی ایجاد شود.