۳ چالش آتی ایران از منظر مفهوم امنیت انسانی

گروه سیاسی: خوانش روند‌های آتی هر کشور در حوزه‌های مختلف حکمرانیِ آن، یکی از موضوعاتی است که به نحوی جدی مورد توجه دولت‌های مختلف در اقصی نقاط جهان است. در واقع، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدات آتی و آماده شدن برای آن‌ها مساله‌ای است که هر دولتی در جهان باید به نحوی ویژه معطوف به آن باشد. دستورکاری که به طور خاص از رهگذر فعالیت‌های اندیشکده‌های معتبر و دیگر نهاد‌های تحقیقاتی و پژوهشی دنبال می‌شود. ایران نیز از این معادله مستثنی نیست. 
به گزارش فرارو؛ از این رو، اگر از زوایه مفهوم "امنیت انسانی" به ماجرا بنگریم و اندکی از تهدیدات سخت (نظامی و قهری) که تا حد زیادی فضای رسانه‌ای و تحلیلی در ایران را پُر کرده فاصله بگیریم، با چالش‌های معناداری که کشورمان باید خود را آماده رویارویی با آن‌ها کند، برخورد می‌کنیم. چالش‌هایی که نظام حکمرانی در کشورمان از همین حالا باید تدابیر لازم و مقدماتی بر‌ای مخاطب قرار دادن آنها در آینده را بیندیشد. از این رو، قبل از پرداختن به چالش‌های مذکور لازم است تا مفهوم امنیت انسانی را بشناسیم. 
بر اساس آنچه سازمان ملل متحد اعلام کرده: "امنیت انسانی رویکردی برای کمک به کشور‌های عضو سازمان ملل در شناسایی و رسیدگی به چالش‌های گسترده و فرامرزی است که برای بقا، معیشت و منزلت مردم ضروری هستند. از این رو، امنیت انسانی پاسخی است مردم محور، جامع و پیشگیرانه در جهت حفاظت و توانمندسازی همه مردم". از این رو، اینطور به نظر می‌رسد که در آینده ایران، ۳ چالش تا حد زیادی از منظر امنیت انسانی، مردم کشورمان را تهدید می‌کنند.
۱. تغییرات اقلیمی، بحران آب و خشکسالی
بر کسی پوشیده نیست که مساله تغییرات اقلیمی یکی از چالش‌های بزرگِ جهان معاصر است. در این رابطه به طور خاص به تازگی شاهد بوده‌ایم که دانشمندان آنچه را که مدت‌ها در مورد آن هشدار می‌دادند به وقوع پیوسته و دمای کره زمین برای نخستین بار از آستانه ۱.۵ درجه عبور کرده است. این مساله به این معناست که فعالیت‌های مخرب بشر و صنعتی‌سازی سبب شده تا کره زمین بیشتر از دوران انقلاب صنعتی در سده ۱۹ میلادی گرم شود.
این موضوع به اذعان بسیاری از نهاد‌های مطالعاتی سبب خواهد شد تا دمای کره زمین به سمت سطحی که پیشتر توسط انسان‌های مدرن تجربه نشده حرکت کند. ورای این مساله، برخی ارزیابی‌ها حاکی از این هستند که بعضی مناطق نظیر جزیره مالدیو، در نتیجه تغییرات اقلیمی، در طی سال‌های آتی زیر آب خواهند رفت و به کل محو می‌شوند. حتی چند ماه قبل نشریه فارن پالیسی نیز به این مساله اشاره کرد که بخش‌هایی از منطقه خاورمیانه به دلایلی نظیر بالا آمدن سطح آب دریا‌ها و یا خشکسالی، به کل عاری از سکنه خواهند شد.
در این میان، ایران از جمله کشور‌هایی است که به نحوی جدی با تبعات و پیامد‌های بحران تغییرات اقلیمی دست به گریبان است. به عنوان مثال، بر اساس گزارش اندیشکده "منابع آب جهانی"، ایران در زمره کشور‌هایی خواهد بود که در طی دهه آتی با تنش‌های جدی آبی دست به گریبان خواهد بود. البته که همین حالا نیز ایران در زمره ۱۲ کشوری در منطقه خاورمیانه است که به شدت با مشکلات آبی دست به گریبان هستند. مساله‌ای که مخصوصا با توجه به تشدید رقابت‌های آبی در محیط پیرامونی ایران و تلاش جهت استفاده از آب به عنوان یک سلاح علیه ایران، ابعاد جدی تری را نیز به خود گرفته است (جدیدترین نمونه از این مساله را می‌توان در قالب تنش‌های آبی میان ایران و طالبان در افغانستان مشاهده کرد. تنش‌هایی که هم طالبان سعی در اهرم سازی از آن برای خود علیه ایران دارد و هم بازیگران ثالث به دنبال تامین منافع خود با استفاده از اهرم طالبان علیه ایران هستند). 
در عین حال، کاهش میانگین بارش‌های سالیانه در کشورمان نیز مزید بر علت شده تا همگان نسبت به چشم‌انداز‌های آتی آبی در ایران هشدار دهند. به طور کلی، اغلب صاحب‌نظران امر تاکید دارند که جلوه‌های عینی بحران تغییرات اقلیمی و پیامد‌های آن، در رابطه با ایران قابل مشاهده است. موضوعی که البته سال به سال حالتی محسوس و ملموس‌تر نیز به خود می‌گیرد. درست به همین دلیل است که از همین حالا باید تدابیر لازم جهت مقابله با این چالش در آینده از سوی نظام حکمرانی ایران اندیشیده شود.
۲. امنیت اقتصادی
حوزه اقتصادی و آرامش و امنیت شهروندان در این حوزه، یکی از محور‌های مهم و قابل توجه مفهوم امنیت انسانی است. در سال‌های گذشته با توجه به تشدید تحریم‌های خارجی و البته تداوم برخی مشکلات ساختاری و سوءمدیریت‌ها در عرصه حکمرانی اقتصادی ایران، شاهد انتشار آمار‌ها و داده‌های معناداری بوده‌ایم که از تضعیف موقعیت اقتصادی طیف‌های قابل توجهی از مردم کشورمان حکایت داشته‌اند.
مثلا اینطور گفته شده که با توجه به میانگین دستمزد‌های پرداختی و میانگین قیمت مسکن در تهران به عنوان پایتخت ایران، حدودا ۱۵۹ سال طول می‌کشد تا یک فرد بتواند در تهران خانه‌دار شود. این عدد در دیگر مناطق شهری ایران، کمتر باز هم قابل توجه است. به تازگی در گزارش دیگری که از سوی وزارت کار ایران منتشر شده، به این نکته تاکید شده که مساله فقر مسکن در ایران کاملا جدی است و در استان‌هایی نظری البرز و قم، افراد با اضافه شدن هزینه مسکن به جرگه فقرا پیوسته‌اند.
در حوزه درآمدی نیز فتح الله بیات رئیس اتحادیه کارگران پیمانی و قراردادی اخیرا در موضع گیری از عقب‌ماندگی ۲۰۰ درصدی دستمزد کارگران از روند تورم سخن گفته و وضعیت در این حوزه را نامطلوب توصیف کرده است. وی پیشنهاد داده که برای رسیدنِ سطح قدرت خرید کارگران به نقطه مطلوب، در سال دو مرتبه افزایش حقوق برای آن‌ها در نظر گرفته شود. 
ورای همه این ها، "سلام ستوده" نماینده مهاباد در مجلس شورای اسلامی نیز به تازگی در موضع گیری از افزایش شمار افرادِ زیر خط فقر در ایران به بیش از ۲۵ مییلون نفر صحبت کرده و تاکید نموده که باید فکری به حال این موضوع کرد. این‌ها تنها بخش‌هایی از آمار‌ها و نکاتی هستند که به عدم امنیت اقتصادی مردم ایران و بدتر شدن این وضعیت در آینده در صورت نداشتن تدابیر روشن برای مقابله با این موضوع، اشاره دارند. مساله‌ای که بایستی به نحوی ویژه مد نظر نظام حکمرانی در ایران باشد.
۳. امنیت زیست‌محیطی
حوزه زیست محیطی نیز از جمله عرصه‌هایی است که به نظر می‌رسد انفعال در رابطه با آن از سوی ایران می‌تواند برونداد‌های کاملا منفی را در آینده تولید کند و منافع ملی ایران را به نحوی منفی تحت تاثیر قرار دهد. مساله خشک شدن تالاب ها، رودخانه ها، عقب نشینی آب دریای مازندران، آلودگی هوا در کلانشهرها، به هم خوردن اکوسیستم‌های زیست محیطی و غیره، همه و همه مسائل جدی هستند که ایران به آن‌ها دچار است و در صورت عدم رسیدگی جدی به آن‌ها می‌توانند ماهیت وخیم تری را در آینده‌ای نه چندان دور به خود بگیرند.
به طور خاص در مورد آلودگی هوا اکنون شاهد هستیم که شهر‌های زیادی در کشورمان به دلیل این پدیده، با تعطیلی مدارس و ادارات دولتی رو به رو هستند. در تهران پایتخت ایران به عینه شاهدیم که به تازگی بر اساس گزارش‌های موسسه IQAIR، این شهر با شاخص آلودگی ۱۶۸ به آلوده‌ترین شهر جهان تبدیل شده است. بسیاری از صاحب نظران و متخصصان حوزه پزشکی هشدار داده‌اند که این مساله می‌تواند طیف قابل توحهی از بیماری‌های صعب العلاج را در شهروندان ایجاد کرده و شایع کند. 
موضوعی که نمود‌های عینی خود را در طی سال‌های آتی نشان خواهد داد. دراین حوزه نیز تداوم روند‌های انفعالی می‌تواند با چالش‌های جدی برای ایران همراه شود.