حسین سناپور:چه کسی مقصر است؟

این نویسنده درباره این‌که آیا دلیل کوتاه بودن عمر جایزه‌های ادبی در ایران به خاطر شرایط بیرونی فضای ادبی است یا به خود فضای ادبیات برمی‌گردد، گفت: شرایط بیرونی فضای ادبیات به دلایل متعدی خراب است؛ این دلایل از ندادن جا برای برگزاری مراسم جایزه‌ها، محدودیت در اجرای جلسات و برنامه‌ها، متهم شدن به پول گرفتن از جاهای مشکوک، تا کم شدن کتاب‌ها به خاطر موضوع ممیزی،‌ و ندادن کمک مالی از طرف علاقه‌مندان به خاطر ترس از دستگاه‌های فشار را شامل می‌شود. همه این محدودیت‌ها طبیعتا بر روی جوایز ادبی تأثیر می‌گذارد و نهایتا هم می‌تواند به متوقف کردن فعالیت جایزه‌های ادبی منجر شود، چنان‌که تا حالا هم شده.

او درباره تأثیر شرایط حاکم بر فضای داخلی ادبیات و تأثیر آن بر جایزه‌های ادبی نیز گفت: هر جایزه‌ای باید منبع مالی داشته باشد که برگزارکنندگان آن بتوانند بر روی آن حساب کنند و کارهای مختلف مربوط به جایزه را به پشتوانه آن پیش ببرند. از جمله این‌که جایزه‌ها به چند نفر آدم حقوق‌بگیر و موظف احتیاج دارند تا کارهای اجرایی جوایز را انجام دهند. همچنین جایزه‌های ادبی نیاز دارند که به داوران خود حق‌الزحمه پرداخت کنند، اما وقتی تأمین مالی درجایزه‌های ما به شدت ضعیف است و کم‌تر کسی می‌تواند به آن‌ها کمک کند یا اگر هم کسی بخواهد حتی نمی‌داند چطور باید به آن‌ها کمک کند،‌ کارهای اجرایی جوایز به صورت داوطلبانه و بدون حق‌الزحمه به گردن آدم‌هایی می‌افتد که خودشان انواع گرفتاری‌ها را دارند و به همین دلیل بعد از مدتی خسته می‌شوند و می‌روند سراغ گرفتاری‌های خودشان. گاهی برنامه‌ریزهای غلط و یا کم‌کاری دوستان کمک‌کننده هم در برگزاری جوایز تأثیر منفی می‌گذارد. به اضافه این‌که اغلب ما داستان‌نویس‌ها هم وقتی جایزه به‌ خودمان یا دوستان‌مان تعلق نمی‌گیرد، شروع می‌کنیم به بدوبی‌راه گفتن و انتقاد، درحالی‌که حاضر نیستیم در همین برگزاری‌ها به هیچ‌کدام از جوایز کمکی هم بکنیم. درواقع فقط ایراد می‌گیریم و کنار گود می‌نشینیم.

سناپور درباره این‌که آیا افت کیفیت کتاب‌های منتشرشده در چند سال اخیر می‌تواند از علت‌های توقف فعالیت جایزه‌های ادبی باشد، گفت: این دلیل مهمی نمی‌توانست باشد چون همه‌ جایزه‌ها این امکان را داشتند که وقتی اثر باکیفیتی تولید نشده، اثر برگزیده معرفی نکنند و جایزه‌شان را ندهند. بنابراین جایزه‌ها در این مورد دست‌شان بسته نبود. البته کم‌شدن آثار باکیفیت،‌ به‌خصوص در دولت قبلی و به دلیل محدویت‌های بی‌حد ممیزی، انگیزه برگزارکنندگان جایزه‌ها را به هر صورت کم کرد و باعث دلسردی آن‌ها شد.

این داستان‌نویس درباره این‌که آیا استقبال نشدن از آثار برگزیده جوایز ادبی در چند سال اخیر برگزاری این جایزه‌ها می‌تواند دلیلی بر کاهش انگیزه برگزارکنندگان و نهایتا توقف فعالیت آن‌ها باشد، گفت: این نظر کم و بیش درست است، چون در جوایز قرار بر این بوده که خبر برگزیده شدن کتاب‌ها انعکاس عمومی داشته باشد و باعث توجه رسانه‌ها شود، و درنهایت به موفقیت و فروش کتاب‌ها کمک کند، اما وقتی اخبار این جایزه‌ها به دلایل مختلف در بین مخاطبان انعکاسی پیدا نمی‌کند، برگزیدگان نمی‌توانند حتی یک سالن برای برگزاری مراسم جایزه خود دست و پا کنند تا با دعوت از چند صد نفر جشنی درخور برای جایزه‌شان و معرفی کتاب‌های برنده بگیرند، وقتی روزنامه‌ها و رسانه‌های دیگر خبر جایزه‌شان را درست کار نمی‌کنند، و دلایل دیگری از این قبیل، طبیعتا استقبال از کتاب‌های برگزیده کم‌تر می‌شود و همین موضوع نهایتا در ادامه کار جوایز تأثیر می‌گذارد.

او در همین‌باره افزود: مثلا در همین جایزه گلشیری چند سال به هر دری زده شد تا برای برگزاری مراسم پایانی یک سالن تهیه شود اما هیچ سالن دولتی و غیردولتی در اختیارشان گذاشته نشد. بنابراین همین جایزه به صورت خصوصی و تنها با حضور سی‌ - چهل نفر برگزار شد و انعکاس کمی پیدا کرد و رسانه‌ها و بعضی از روزنامه‌ها و نشریات هم به دلیل این‌که انتقاداتی به آن داشتند، بی‌اعتنا از کنار آن گذشتند. همه‌ این‌ها خود به خود باعث دلسرد شدن برگزارکنندگان آن شد، و به گمان من به این نتیجه رسیدند که جایزه گلشیری در دو سه سال اخیر کم‌ترین تأثیر را بر فضای داستان‌نویسی ما گذاشته است. من حدس می‌زنم یکی از دلایل عمده متوقف شدن این جایزه همین موضوع بوده است.

حسین سناپور وضعیت فعلی را تأسف‌بار خواند و گفت: هرچند که در دو دولت قبل جلو انتشار آثار زیادی گرفته شده بود، اما با این حال ما یک جریان گسترده داستان‌نویسی داریم که هر سال می‌تواند حداقل صد کتاب داستانی عرضه کند و برای چنین جریانی حتما می‌بایست چند جایزه‌ داستان‌نویسی می‌داشتیم تا کتاب‌های خوب آن را ارزیابی و به خواننده‌ها معرفی کند،‌ درحالی‌که الآن عملا هیچ جایزه‌ کتابی در بخش خصوصی نداریم. امسال هم با توجه به تغییر دولت به نظر می‌رسد تعداد آثار منتشرشده بیش‌تر شوند و فضا مهیاتر باشد. با این حال می‌بینیم که هیچ جایزه تازه‌ای راه نیفتاده و جوایز قدیمی‌تر هم تعطیل شده‌اند. جایزه گلشیری هم که تنها جایزه باقی‌مانده از ۱۳ سال گذشته بود متوقف شد و این برای فضای ادبیات ما تأسف‌بار است.

سناپور در پاسخ به این سؤال که آیا چنین شرایطی حاصل نبود چهره‌های شاخص در فضای ادبی ما نیست، گفت: این‌که بخواهیم به دهه‌های قبل برگردیم و به دنبال رهبر جریان ادبی بگردیم کار درستی نیست. این موضوع مربوط به دهه 30 و 40 بود که در آن زمان داستان‌نویس‌های ما کم بودند و آن تعداد معدود هم با چند دهه کار کردن در این فضا شاخص می‌شدند و بعضا نقش فعال ادبی و اجتماعی هم بازی می‌کردند، اما الآن فضای داستان‌نویسی ما به شدت متکثر شده است و تعداد زیادی از داستان‌نویسان‌مان از شهرت نسبی برخوردارند، اما هیچ‌کدام نمی‌توانند یا نمی‌خواهند به چهره‌ای با کاریزمای ادبی تبدیل شوند و بهتر هم هست که این اتفاق نیفتد. معتقدم امروز دیگر باید نهادهای ادبی مثل جوایز و نشریات به جریان‌های ادبی جهت یا انرژی بدهند، که متأسفانه این اتفاق هم، با نبود این نهادها، نیفتاده است.

او با اشاره به متکثر شدن فضای تولید ادبی در دهه‌های اخیر گفت: برای بهتر شدن ادبیات ما به نهادهایی مثل جوایز، مجلات و نشریات ادبی و مؤسسات آموزشی و پژوهشی نیاز داریم تا بتوانند بر روی فضای ادبیات تأثیر بگذارند.