پرسشی از شورای نگهبان

محمد توکلی
 این روزها و با توجه به عملکرد هیئت‌های نظارت شورای نگهبان در بررسی صلاحیت‌های نامزدهای انتخابات مجلس پرسش‌ها و انتقادات در خصوص این موضوع در بین مقام‌های ارشد سیاسی کشور و همینطور رسانه‌ها صریح‌تر از قبل دیده می‌شود. شاید بتوان گفت جنبه مثبت این ردصلاحیت‌ها همین گشایش نسبی است که در خصوص امکان به پرسش کشیدن شورای نگهبان به وجود آمده است. 

بنا بر آن چه اعضای شورای نگهبان در خصوص موضوع بررسی صلاحیت کاندیداها از اصول قانون اساسی تفسیر کرده‌اند وظیفه این شورا «احراز صلاحیت» نامزدهای انتخابات است. به بیان ساده‌تر، بر اساس تفسیر شورای نگهبان از قانون اساسی اعضای این شورا می‌باید به این ایمان قلبی و یقین برسند که فرد مورد نظر تمامی صلاحیت‌های مندرج در قانون انتخابات را دارد تا بتوانند صلاحیت او را تایید کنند و اگر در مدت زمان نه چندان طولانی که در اختیار دارند نتوانند درباره صلاحیت یک کاندیدا به اظهارنظر قطعی برسند امکان حضور او در انتخابات فراهم نخواهد بود زیرا صلاحیت نامزد مورد نظر برای شورای نگهبان محرز نشده است.

بر همین اساس بیاییم یک حالت فرضی را تصور کنیم؛ فرض کنیم در یک حوزه انتخابیه پس از بررسی‌های همه‌جانبه هیئت نظارت و شورای نگهبان به هر دلیلی در خصوص صلاحیت هیچ کدام از کاندیداها این یقین حاصل نیامد و در نتیجه احراز صلاحیت نشدند. در این شرایط فرضی انتخابات چه خواهد شد؟!

ممکن است برخی در واکنش بگویند که چنین فرضی محال است و رخ نمی‌دهد که در پاسخ باید گفت با وجود آنکه این شرایط شبیه به «فرض محال» است اما وضعیتی نزدیک به آن در حال رخ دادن است و به عنوان مثال در حوزه انتخابیه استان فارس در مجلس خبرگان از میان قریب به سی نامزد ثبت‌نام کرده تنها یک نفر تایید صلاحیت شده است و یا در حوزه انتخابات استان قم در همین انتخابات از قریب به پنجاه نفری که در انتخابات خبرگان ثبت‌نام کرده بودند صلاحیت تنها دو نفر برای اعضای شورای نگهبان محرز شده است.

در نتیجه بعید نیست روزی هم فرا برسد که همین یک یا دو نفر هم تایید صلاحیت نشوند، در آن روز چه می‌توان کرد و انتخابات چگونه خواهد بود؟! از همین حالت فرضی می‌توان به این نتیجه رسید که تفسیر شورای نگهبان در خصوص چگونگی بررسی صلاحیت‌های کاندیداهای انتخابات با چالشی جدی مواجه است که ضرورت گفت‌وگو درباره آن احساس می‌شود. 

به نظر می‌آید که اگر شورای نگهبان وظیفه قانونی خود را از «احراز صلاحیت» به «احراز عدم صلاحیت» تغییر دهد هم از منظر حقوقی قابل قبول‌تر خواهد بود و هم از بُعد سیاسی می‌تواند به رقابتی‌ شدن انتخابات کمک کند. به این معنا که اعضای شورای نگهبان به جای آن که  همت و تلاش خود را معطوف به این کنند که درباره صلاحیت داشتن یک کاندیدا به یقین برسند، بررسی برای بی صلاحیت بودن او را با توجه به پرونده‌های قضایی و مانند آن مورد توجه قرار دهند و اگر برای کاندیدایی به این نتیجه رسیدند که برای اعلام عدم صلاحیت او مدارک و اسناد کافی موجود نیست نام او را در فهرست نامزدهای تایید صلاحیت شده قرار دهند.