دلیل افزایش جمعیت عراق چیست؟
در مورد شمار افرادی که از زمان ورود نیروهای خارجی به عراق در سال ۲۰۰۳ کشته شده‌اند، تخمین‌های بسیار متفاوتی وجود دارد؛ از اندکی بیش از ۱۰۰ هزار گرفته، تا بیش از یک میلیون نفر. درک دلیل این تفاوت فاحش آسان است. مسلما بسیاری از موارد مرگ و میر گزارش نمی‌شوند و بعضی موارد هم ممکن است دو بار در آمارها منظور شوند. اما دلایل دیگری هم در کارند.
دکتر گلن رانگوالا، از دانشکده علوم سیاسی و مطالعات بین‌المللی دانشگاه کمبریج، می‌گوید: "علت اختلاف فاحش آمارها این است که در هریک از آنها موارد متفاوتی شمرده می‌شوند." او معتقد است برای تهیه این آمارها از دو روش می‌توان استفاده کرد. می‌توان همه موارد مرگ ناشی از خشونت که در طول دوران جنگ و درگیری اتفاق افتاده را به‌حساب آورد، و یا می‌توان نرخ کلی مرگ و میر را در قبل و بعد از حمله نیروهای خارجی با هم مقایسه کرد.
در روش اول آمارها از پلیس، سردخانه‌های اجساد، یا سوابق نظامی و حتی گزارش‌های رسانه‌ها جمع‌آوری می‌شوند. موسسه شمارش اجساد عراق (Iraq Body Count) از این روش استفاده می‌کند، و طبق برآورد آن، از سال ۲۰۰۳ بین ۱۲۰ هزار و ۱۳۳ هزار غیرنظامی جان خود را از دست داده‌اند.
در روش دوم از هزاران خانه در سراسر عراق تحقیق می‌شود و از ساکنان آنها درباره همه موارد مرگ و میر در آن، و نه فقط مرگ‌های ناشی از خشونت، سوال می‌شود. دکتر رانگوالا می‌گوید: "همه موارد مرگ و میری که همزمان با یک درگیری نظامی اتفاق می‌افتند، از اقدامات خشونت‌بار ناشی نمی‌شوند." او خاطرنشان می‌کند که آسیب دیدن زیرساخت‌ها یا دشواری ارائه خدمات درمانی به بیماران می‌تواند به افزایش شمار افرادی که جانشان را از دست می‌دهند منجر شود. آماری که با استفاده از این روش بدست می‌آید، به‌مراتب بیشتر است، اما بعضی مطالعاتی که با این روش انجام شده اند، مورد انتقاد قرار گرفته اند. از جمله گفته شده که این روش نمی‌تواند مانع دو بار شمرده شدن موارد مرگ و میر شود. دکتر رانگوالا شخصا معتقد است که رقم بیش از یک میلیون کشته مبالغه‌آمیز است. او اعتقاد دارد که یافته‌های مطالعه‌ای که اخیرا انجام شده، و به رقمی حدود نیم میلیون کشته رسیده، احتمالا به واقعیت نزدیک‌تر است.
اما با وجود همه تلفات ناشی از جنگ، جمعیت عراق از سال ۲۰۰۳ تاکنون افزایش قابل توجهی یافته است. طبق برآورد سازمان ملل، جمعیت عراق در سال ۲۰۰۳ حدود ۲۵ میلیون نفر بود و حالا به حدود ۳۳ میلیون نفر رسیده است. این یعنی افزایش حدود یک‌سومی جمعیت ظرف یک دهه.
البته رسیدن به این اعداد و ارقام هم کار آسانی نیست. در عراق از سال ۱۹۹۷ سرشماری نفوس انجام نشده، و حتی سرشماری آن سال هم در تمام کشور انجام نگرفته بود. در عوض، محققان مجبور شده اند برآوردهای جمعیت انجام شده در پیمایش‌ها را ملاک قرار داده، و به کل کشور تعمیم دهند. در نتیجه، در مورد دقت آمارهای سازمان ملل هم تردیدهایی وجود دارد.
اما چطور چنین چیزی ممکن است؟ به گفته پاتریک گرلند، کارشناس اداره برآوردهای جمعیتی سازمان ملل (DESA)، توضیح این مسأله ساده است؛ شمار موارد زاد و ولد از مرگ و میرها بیشتر بوده است.
گرلند می‌گوید: "بسیاری از خانواده‌ها فرزندان زیادی دارند. میانگین تعداد فرزند ۴ یا کمی بیشتر است. در نتیجه، جمعیت کشور هر سال ۶۰۰ هزار نفر افزایش پیدا می‌کند."در گذشته نرخ مرگ و میر نوزادان بالا بود، اما دیگر اینطور نیست. نرخ باروری در عراق به نسبت کشورهای اروپایی بالا، اما رو به کاهش است. یک نسل پیش این نرخ حدود دو برابر حالا بود.
اگر اوضاع عراق آرام و باثبات شود، احتمالا نرخ باروری هم کاهش می‌یابد. مقایسه عراق با همسایه‌اش، ایران، جالب است؛ یک خانواده ایرانی به طور میانگین دو فرزند دارد. این رقم برای عراق چهار است. دلیل این تفاوت این است که عراق چند دهه بی‌ثباتی و جنگ را پشت سر گذاشته، اما ایران توانسته سیستم خدمات بهداشتی و درمانی‌اش را مدرنیزه کند. آمارهای موجود در ایران هم قابل اعتمادترند. در دو دهه گذشته سه سرشماری در این کشور انجام شده است.
گرلند می‌گوید: "بعد از انقلاب اسلامی، ایران سیاست تنظیم خانواده فعالانه‌ای را در پیش گرفت، و در کنار آن خدمات بهداشتی و درمانی برای مادران و کودکان بهبود قابل توجهی پیدا کرد. برای مثال، زوج‌های جوانی که قصد ازدواج دارند، باید یک جلسه یک ساعته با پزشک داشته باشند و پزشک اطلاعات لازم را در زمینه بهداشت و سلامت، و به‌خصوص تنظیم خانواده، به هردوی آنها می‌دهد."
گرلند همچنین می‌گوید که در ایران زنان دسترسی بهتری به آموزش و فرصت‌های شغلی دارند و همین امر تا حدی در کاهش نرخ باروری موثر بوده است. او می‌گوید: "کشوری مثل عراق با رشد جمعیت بالا در زمینه تداوم ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، آموزش و مسکن و ایجاد شغل با چالش بزرگی مواجه است." تا آن موقع به احتمال زیاد نرخ زاد و ولد بالا خواهد ماند و جمعیت همچنان افزایش خواهد یافت.
