تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۵/۰۲ ساعت ۱۸:۴۰
کد مطلب : ۱۵۵۲۹۱
ریزگردهـا دستاورد بحـران آب
ابوالحسن شاکری رحیمی
طبـق آخریـن گـزارش منتشرشـده از ۱۶ نهـاد امنیتـی و مطالعاتـی امریکا از جملـه CIA و NSA کشـورهایی از جهـان در 8 سـال آینـده دچـار بحـران آب خواهنـد بـود و کشـورهایی نیـز هم اکنـون دچـار آن هسـتند. در ایـن بیـن کشـورهای منطقـه خاورمیانـه بـه دلیـل بحـران جنـگ، تروریسـم، ناامنــی و بی ثباتــی همزمــان بــا معضـلات دیگــر بــا ایــن بحـران نیـز روبـه رو هسـتند؛ ایـران هـم در مرکـز منطقـه قـرار دارد امـا بـا توجـه بـه فعالیـت دسـتگاههای امنیتـی و اطلاعاتی از نعمـت ثبـات و امنیـت برخـوردار اسـت.
ایـن درحالی سـت کـه برخـی کارشناسـان مسـائل سیاسـی معتقدنـد کـه کشــور‌ترکیــه در منطقــه، بــا پیگیــری پروژه‌های سدســازی بــر روی رودخانه‌های دجلــه و فــرات بــا هدایــت اتحادیــه اروپــا و کنسرســیوم صهیونیســتی، ســعی در گروگانگیــری آبــی در منطقــه دارد. پروژه‌های سدســازی ایــن کشــور کــه در قالــب طــرح ملــی توســعه جنوب شــرق‌ترکیـه در دهـه ۷۰ بـا هـدف گسـترش جوانـب مختلفـی پی ریـزی شـد امـا چنـدی بعـد بـه توقـف گراییـد؛ امـا پـس از افزایـش زمزمه‌های ورود ترکیـه بـه اتحادیـه اروپـا ایـن بحـث دوبـاره اوج گرفـت و بـا حمایت‌هـای اروپایــی و بین المللی ابعــاد و گســترش خاصــی بــه خــود گرفــت.
ایــن پیشــامد می‌توانــد زمینه ســاز تحــولات زیــادی در اقتصــاد، کشــاورزی و معیشــت مــردم منطقــه و به ویــژه همســایگان مــرزی ترکیــه باشــد. بـا ایـن وجـود امـا مشکلات آب ایـران در داخـل، هـم در وجـه مصـرف و هـم در وجـه تولیـد نمـود دارد. از جهـت مصـرف بـا مشـکلاتی همچـون آبیـاری غیربهینـه کشـاورزی، مکان یابـی اشـتباه صنایـع آب‌بـر و. . . مواجـه هســتیم؛ از جهــت تولیــد هــم در بــاروری ابــر، تصفیــه آب دریــا و حتــی بازیافـت فاضلاب نیازمنـد دقـت بیشـتر و برنامه ریـزی بهتـر هسـتیم. یکی از عوامـل مهمـی کـه بـه بحـران آب در ایـران دامـن می‌زنـد و پیامدهـای منفـی آن را تشـدید می‌کنـد، بحـث انتقـال آب از یـک حوضـه آبریـز بـه حوضـه دیگـر اسـت.
به عنـوان نمونـه انتقـال آب کارون بـه اصفهان، یزد و رفسـنجان، مشکلاتی عدیـده‌ای را بـرای اکوسیسـتم خوزسـتان ایـن اسـتان مهم کشـور بـه وجود آورده اســت. متأســفانه ایــن انتقــال آب معمولا بــا توجیه‌های نادرســت و غیرمنطقــی از جملــه آب اضافــی موجــود در رودخانه‌های اســتان، مشــکل آب کشــاورزی در مناطــق دیگــر کشــور، توزیــع یکســان آب در مناطـق مختلـف و جلوگیـری از هدررفـت آب ورودی اسـتان صـورت می‌گیـرد و جـای خالـی یـک تعهـد پایـدار و دلسـوزی مسـئولانه بـرای منابـع کشـور بسـیار احسـاس می‌شـود.
تاکنــون انتقــال آب کارون نــه بــه احیــاء کشـاورزی در اصفهـان کـه گاهـی بسـیار آب بر اســت و بایــد برایــش بــه دنبــال جایگزیــن گشــت، کمــک می‌کنــد و نــه می‌توانــد بــا کمــک بــه راه‌اندازی صنایــع و کارخانجــات تولیـدی و صنعتـی ایـن اسـتان یـارای اقتصـاد کشـور باشـد؛ چـرا کـه قبـل از تحقـق ایـن امر، قطـب صنعت پتروشـیمی و صنایع گازی کشـور را نابـود کـرده اسـت. زمانی کـه آب کارون را بـه منظــور احیــاء زاینــده رود صرفــا بــرای جــذب گردشــگر خارجــی بــه اصفهــان انتقــال دادنــد نیــز متوجــه اشــتباه استراتژیک‌شــان نبودنــد؛ ایـن یـک واقعیـت تاریخی اسـت کـه زاینـده‌رود، رودی فصلی اسـت و در طـول زمان‌های گذشـته فصولــی بــا کم‌آبــی مواجــه بــوده اســت.
از جهــت دیگــر آب کارون جواب‌گــوی تشــنگی بیـش از حـد فـات مرکـزی ایـران هم نیسـت و حتـی اگـر تمـام سرشـاخه‌های کارون را هـم ببلعــد بــاز هــم تشــنه و خشــک خواهــد بــود. در کرمــان هــم مدیــران و مسئولان مربوطــه بــه جــای ایجــاد محدودیــت کشــت پســته در باغ‌های رفســنجان و معرفــی گزینه‌های جایگزیــن، بــا انتقــال آب بــه جــای کاهــش وابســتگی معیشــتی بــه منابــع آب و خــاک در ایـن اسـتان، شـرایط بهبـود درسـت اوضـاع را از تعــادل خــارج کردنــد.
مشـکل وجـود ریزگردهـا در اسـتان خوزسـتان، ریشــه در بحــران آب و مشــخصا انتقــال آب کارون دارد. ایــن انتقــال غیرمتعهدانــه عــلاوه بـر تشـدید معضـل ریزگردهـا، زمینـه تخریـب محیط زیســت اســتان و اثرگــذاری مخــرب بــر رونــد کار آمــوزش و پــرورش، رشــد صنعــت، کشــاورزی و حتــی ســلامت مــردم را فراهــم آورده اســت. بایــد یقیــن داشــت کــه نتایــج چنیـن عملکـرد بـد مدیریتـی و حتـی مغرضانـه بــه اســتان اســتراتژیک خوزســتان، نتیجــه‌ای جـز فاجعـه در اقتصـاد و بحـران محیط زیسـتی بــرای کشــور نخواهــد بــود. هم اکنــون نیــز کـه بیـش از 40 درصـد آب کارون بـدون هیـچ نتیجـه درخـور و قابـل دفاعـی در جریـان انتقال بــه هــدر رفتــه اســت، در ایســتارهای جامعــه خوزســتانی جــز ایجــاد کــدورت بیــن اقــوام ایرانــی و بدبینــی نســبت بــه سیاســت‌های اجرایــی دســتاوردی نداشــته اســت.
امــروز نیــاز کشــور در مدیریــت ایــن بحــران فراگیــر، توســل بــه سیاســت‌های پوپولیســتی و دفــع مقطعــی بحــران از یــک منطقــه بــه منطقـه دیگـر نیسـت و بایـد نتیجـه تصمیمـات سیاســت‌زده برخــی مســئولین در آینــده مــورد بررسـی قـرار گیـرد. رودخانه‌های مـا نیـاز بـه قانــون و مقــررات مســتقل و متقــن دارنــد تــا از تجـاوز عـده‌ای جلوگیـری شـود و بـه آنهـا تعـدی نگـردد. در خوزسـتان بـه جـای طراحـی اســتراتژی‌های ناموفقــی نظیــر سدســازی و انتقــال بی‌نتیجــه آب کارون، می‌تــوان از ظرفیت‌های آن بـرای تولیـد بـرق و بهـره‌وری از نورخورشـید و گاز اسـتفاده کـرد. دیگـر وقـت آن فرارسـیده کـه اقـدام علیـه منابـع طبیعـی و اســتان‌های اســتراتژیک کشــور متوقــف شــود و بــر بهره گیــری موثــر از توان‌های طبیعــی آنهــا تمرکـز شـود.
طبـق آخریـن گـزارش منتشرشـده از ۱۶ نهـاد امنیتـی و مطالعاتـی امریکا از جملـه CIA و NSA کشـورهایی از جهـان در 8 سـال آینـده دچـار بحـران آب خواهنـد بـود و کشـورهایی نیـز هم اکنـون دچـار آن هسـتند. در ایـن بیـن کشـورهای منطقـه خاورمیانـه بـه دلیـل بحـران جنـگ، تروریسـم، ناامنــی و بی ثباتــی همزمــان بــا معضـلات دیگــر بــا ایــن بحـران نیـز روبـه رو هسـتند؛ ایـران هـم در مرکـز منطقـه قـرار دارد امـا بـا توجـه بـه فعالیـت دسـتگاههای امنیتـی و اطلاعاتی از نعمـت ثبـات و امنیـت برخـوردار اسـت.
ایـن درحالی سـت کـه برخـی کارشناسـان مسـائل سیاسـی معتقدنـد کـه کشــور‌ترکیــه در منطقــه، بــا پیگیــری پروژه‌های سدســازی بــر روی رودخانه‌های دجلــه و فــرات بــا هدایــت اتحادیــه اروپــا و کنسرســیوم صهیونیســتی، ســعی در گروگانگیــری آبــی در منطقــه دارد. پروژه‌های سدســازی ایــن کشــور کــه در قالــب طــرح ملــی توســعه جنوب شــرق‌ترکیـه در دهـه ۷۰ بـا هـدف گسـترش جوانـب مختلفـی پی ریـزی شـد امـا چنـدی بعـد بـه توقـف گراییـد؛ امـا پـس از افزایـش زمزمه‌های ورود ترکیـه بـه اتحادیـه اروپـا ایـن بحـث دوبـاره اوج گرفـت و بـا حمایت‌هـای اروپایــی و بین المللی ابعــاد و گســترش خاصــی بــه خــود گرفــت.
ایــن پیشــامد می‌توانــد زمینه ســاز تحــولات زیــادی در اقتصــاد، کشــاورزی و معیشــت مــردم منطقــه و به ویــژه همســایگان مــرزی ترکیــه باشــد. بـا ایـن وجـود امـا مشکلات آب ایـران در داخـل، هـم در وجـه مصـرف و هـم در وجـه تولیـد نمـود دارد. از جهـت مصـرف بـا مشـکلاتی همچـون آبیـاری غیربهینـه کشـاورزی، مکان یابـی اشـتباه صنایـع آب‌بـر و. . . مواجـه هســتیم؛ از جهــت تولیــد هــم در بــاروری ابــر، تصفیــه آب دریــا و حتــی بازیافـت فاضلاب نیازمنـد دقـت بیشـتر و برنامه ریـزی بهتـر هسـتیم. یکی از عوامـل مهمـی کـه بـه بحـران آب در ایـران دامـن می‌زنـد و پیامدهـای منفـی آن را تشـدید می‌کنـد، بحـث انتقـال آب از یـک حوضـه آبریـز بـه حوضـه دیگـر اسـت.
به عنـوان نمونـه انتقـال آب کارون بـه اصفهان، یزد و رفسـنجان، مشکلاتی عدیـده‌ای را بـرای اکوسیسـتم خوزسـتان ایـن اسـتان مهم کشـور بـه وجود آورده اســت. متأســفانه ایــن انتقــال آب معمولا بــا توجیه‌های نادرســت و غیرمنطقــی از جملــه آب اضافــی موجــود در رودخانه‌های اســتان، مشــکل آب کشــاورزی در مناطــق دیگــر کشــور، توزیــع یکســان آب در مناطـق مختلـف و جلوگیـری از هدررفـت آب ورودی اسـتان صـورت می‌گیـرد و جـای خالـی یـک تعهـد پایـدار و دلسـوزی مسـئولانه بـرای منابـع کشـور بسـیار احسـاس می‌شـود.
تاکنــون انتقــال آب کارون نــه بــه احیــاء کشـاورزی در اصفهـان کـه گاهـی بسـیار آب بر اســت و بایــد برایــش بــه دنبــال جایگزیــن گشــت، کمــک می‌کنــد و نــه می‌توانــد بــا کمــک بــه راه‌اندازی صنایــع و کارخانجــات تولیـدی و صنعتـی ایـن اسـتان یـارای اقتصـاد کشـور باشـد؛ چـرا کـه قبـل از تحقـق ایـن امر، قطـب صنعت پتروشـیمی و صنایع گازی کشـور را نابـود کـرده اسـت. زمانی کـه آب کارون را بـه منظــور احیــاء زاینــده رود صرفــا بــرای جــذب گردشــگر خارجــی بــه اصفهــان انتقــال دادنــد نیــز متوجــه اشــتباه استراتژیک‌شــان نبودنــد؛ ایـن یـک واقعیـت تاریخی اسـت کـه زاینـده‌رود، رودی فصلی اسـت و در طـول زمان‌های گذشـته فصولــی بــا کم‌آبــی مواجــه بــوده اســت.
از جهــت دیگــر آب کارون جواب‌گــوی تشــنگی بیـش از حـد فـات مرکـزی ایـران هم نیسـت و حتـی اگـر تمـام سرشـاخه‌های کارون را هـم ببلعــد بــاز هــم تشــنه و خشــک خواهــد بــود. در کرمــان هــم مدیــران و مسئولان مربوطــه بــه جــای ایجــاد محدودیــت کشــت پســته در باغ‌های رفســنجان و معرفــی گزینه‌های جایگزیــن، بــا انتقــال آب بــه جــای کاهــش وابســتگی معیشــتی بــه منابــع آب و خــاک در ایـن اسـتان، شـرایط بهبـود درسـت اوضـاع را از تعــادل خــارج کردنــد.
مشـکل وجـود ریزگردهـا در اسـتان خوزسـتان، ریشــه در بحــران آب و مشــخصا انتقــال آب کارون دارد. ایــن انتقــال غیرمتعهدانــه عــلاوه بـر تشـدید معضـل ریزگردهـا، زمینـه تخریـب محیط زیســت اســتان و اثرگــذاری مخــرب بــر رونــد کار آمــوزش و پــرورش، رشــد صنعــت، کشــاورزی و حتــی ســلامت مــردم را فراهــم آورده اســت. بایــد یقیــن داشــت کــه نتایــج چنیـن عملکـرد بـد مدیریتـی و حتـی مغرضانـه بــه اســتان اســتراتژیک خوزســتان، نتیجــه‌ای جـز فاجعـه در اقتصـاد و بحـران محیط زیسـتی بــرای کشــور نخواهــد بــود. هم اکنــون نیــز کـه بیـش از 40 درصـد آب کارون بـدون هیـچ نتیجـه درخـور و قابـل دفاعـی در جریـان انتقال بــه هــدر رفتــه اســت، در ایســتارهای جامعــه خوزســتانی جــز ایجــاد کــدورت بیــن اقــوام ایرانــی و بدبینــی نســبت بــه سیاســت‌های اجرایــی دســتاوردی نداشــته اســت.
امــروز نیــاز کشــور در مدیریــت ایــن بحــران فراگیــر، توســل بــه سیاســت‌های پوپولیســتی و دفــع مقطعــی بحــران از یــک منطقــه بــه منطقـه دیگـر نیسـت و بایـد نتیجـه تصمیمـات سیاســت‌زده برخــی مســئولین در آینــده مــورد بررسـی قـرار گیـرد. رودخانه‌های مـا نیـاز بـه قانــون و مقــررات مســتقل و متقــن دارنــد تــا از تجـاوز عـده‌ای جلوگیـری شـود و بـه آنهـا تعـدی نگـردد. در خوزسـتان بـه جـای طراحـی اســتراتژی‌های ناموفقــی نظیــر سدســازی و انتقــال بی‌نتیجــه آب کارون، می‌تــوان از ظرفیت‌های آن بـرای تولیـد بـرق و بهـره‌وری از نورخورشـید و گاز اسـتفاده کـرد. دیگـر وقـت آن فرارسـیده کـه اقـدام علیـه منابـع طبیعـی و اســتان‌های اســتراتژیک کشــور متوقــف شــود و بــر بهره گیــری موثــر از توان‌های طبیعــی آنهــا تمرکـز شـود.
