نگاهی به مناسبات ایران و هند

«نارندرا مودی» نخست وزیر هند بعدازظهر امروز (یکشنبه) در راس یک هیات عالیرتبه سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی دهلی نو را به مقصد تهران ترک می کند. توسعه بندر چابهار، سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز، افزایش مبادلات تجاری و بازرگانی و امضای تفاهمنامه و برنامه همکاری فرهنگی دو کشور از جمله اهداف مودی دراین سفر عنوان شده است. این سفر که نخستین دیدار نخست وزیر هند به ایران در 15 سال گذشته است ،به دلیل لغو تحریم ها و رفع موانع سرمایه گذاری ازاهمیت بالایی برای هر دو کشور برخوردار است.

ایران و هند به واسطه روابط فرهنگی چند صد ساله همواره در سالیان گذشته و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از روابط رو به رشد برخوردار بوده اند. هند در زمان های گذشته و حتی در زمان تحریم های ظالمانه به رغم فشار کشورهای غربی، همچنان جایگاه خود را به عنوان دومین خریدار نفت ایران حفظ کرد. رشد اقتصادی 7 درصدی، جمعیت یک میلیارد و 250 میلیون نفری و نداشتن منابع قابل اتکا انرژی باعث علاقه این کشور برای توسعه روابط با ایران شده است. ایران بعنوان چهارمین دارنده ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر بزرگ گاز دنیا و نزدیکی جغرافیایی به هند همواره نقش مهمی در تامین انرژی این کشور به عهده داشته است.

روابط تجاری و بازرگانی ایران و هند نیز تا پیش از تحریم ها درسال 2011-2012 به بیش از 16 میلیارد دلار می رسید که این میزان به دلیل تحریم ها و پایین آمدن قیمت نفت به 13 میلیارد و 250 میلیون دلار کاهش یافت. به گفته کارشناسان اقتصادی، سفر نخست وزیر هند به ایران در هفته آینده فصل نوینی از همکاری بین دو کشور را رقم می زند. در ذیل نگاهی گذرا به مناسبات اقتصادی،تجاری،سیاسی و فرهنگی دو کشور درسالهای گذشته می اندازیم.

** مبادلات تجاری ایران و هند
مقامات بازرگانی و گمرک هند،حجم تجارت ایران و هند در سال مالی 2014-2015 را 13 میلیارد و 130میلیون دلار اعلام کرده اند که حدود 9 میلیارد دلار از این مبلغ مربوط به صادرات ایران و بقیه مربوط به صادرات هند به ایران می شود. براساس این گزارش 6.5 میلیارد دلار از صادرات ایران مربوط به نفت و بقیه صادرات غیر نفتی می شود. میزان مبادلات ایران و هند در سال مالی 2015-2016 به هشت میلیارد و 299 میلیون دلار رسید که پنج میلیارد و 674 میلیون دلار مربوط به صادرات ایران و بقیه صادرات هند به ایران را تشکیل داده است. کارشناسان ،مهمترین دلیل کاهش حجم مبادلات تجاری بین ایران و هند در سال گذشته را کاهش شدید قیمت نفت می دانند.

براساس آمار و اطلاعات وزارت بازرگانی هند،هم اکنون روزانه حدود 400 هزار بشکه نفت ایران به هند صادر می شود که تقریبا این میزان معادل خرید نفت این کشور در دوران قبل از تحریم است. حدود 360 هزار بشکه از این تعداد به صورت قراردادهای بلند مدت و به صورت یک ساله و بقیه به صورت قراردادهای تک محموله به هند صادر شده است. مواد شیمیایی ارگانیک و غیر ارگانیک و کود شیمیایی( هریک بین 400 تا 600 میلیون دلار) و پلاستیک و مشتقات آن (حدود یکصد میلیون دلار) از دیگر صادرات ایران به هند بوده است.

**روابط سیاسی
روابط رسمی ایران و هند پس از استقلال این کشور از استعمار انگلیس و درسال 1947 میلادی برقرار شد.استعمار انگلیس آسیب های فراوانی به پیوندهای فرهنگی ایران و هند برجا گذاشت. اولین حرکت برای آغاز روابط سیاسی در سال 1947 میلادی با شرکت هیات ایرانی در کنفرانسی در هند و علاقه مندی برای برقراری روابط با کشور تازه استقلال یافته صورت گرفت. در اسفند 1328 شمسی قرارداد رسمی دوستی بین دولت ایران و هند انعقاد یافت، این عهد نامه ضمن تاکید بر دوستی و صلح راههای رفع اختلاف بین دو کشور را پیش بینی کردند.

براین اساس ،دو کشور موافقت کردند که کنسولگری هایی در دوکشور تاسیس و بدنبال آن قراردادهایی در زمینه بازرگانی ،گمرکی، کشتیرانی ،هواپیمایی ،فرهنگی ،استرداد مجرمان و معاضدت قضایی امضا کردند. بعد از سقوط رژیم شاه ،هند ازجمله کشورهایی بود که در اندک زمانی، انقلاب اسلامی ایران را به رسمت شناخت. روابط دو کشور به دلیل پدیدار شدن منافع اقتصادی ،تکنولوژی ،سیاسی در سال 1990 گسترش یافت و شرایطی فراهم شد تا «آتال بیهاری واچ پا» نخست وزیر هند در سال 2001 (1380 )از ایران دیدار کند. درسال 1374 نیز «هاشمی رفسنجانی» رئیس جمهوری وقت ایران به هند سفر کرد و برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی ،علمی و فنی بین دو کشور امضا شد. درسال 1381 نیز با سفر رئیس دولت اصلاحات به هند برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی برای سال های 1381-1384 بار دیگر تنظیم و امضا شد.

*دیدار روحانی و مودی
دیدار حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان و «نارندرا مودی » نخست وزیر هند در دهم جولای(19 تیر سال گذشته ) در حاشیه اجلاس شانگهای دراوفای روسیه ،فصل جدیدی از همکاری دو کشور را رقم زد. روحانی در این دیدار خواستار سرمایه گذاری 8 میلیارد دلاری هند در ایران شد و از این کشور خواست که نقش بیشتری درایران ایفا کند. بعد از این سفر بود که «مودی» از وزارتخانه اطلاعات،کشور و امور خارجه خواست با خارج کردن ایران از لیست قبلی سوابق، صدور روادید این کشور را برای ایرانی ها تسریع کنند.

*سفر ظریف به هند
«محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان سال گذشته در ایستگاه پایانی دومین دور سفر منطقه ای خود بعد از توافق هسته ای به دهلی نو سفر کرد و پس از گفت وگو با مقامات عالیرتبه دولتی این کشور را ترک کرد. وی با نخست وزیر،معاون رئیس جمهوری،وزیر خارجه ،وزیر کشتیرانی وحمل ونقل هند دیدار و گفت وگو کرد. توسعه بندر چابهار،سرمایه گذاری در بخش انرژی ،همکاری های بانکی ،کریدور شمال و جنوب ،مقابله با فعالیت گروههای تروریستی از مهمترین محور گفت وگوی وزیر خارجه کشورمان در سفر یک روزه به دهلی نو بود.

*سفر وزیر اقتصاد و دارایی به هند
«علی طیب نیا» وزیر امور اقتصادی و دارایی کشورمان دی ماه سال گذشته در راس هیات بلند پایه برای شرکت در کمیسیون اقتصادی دو کشور وارد دهلی نو شد. دراین سفر، سند جامع همکاری های اقتصادی دو کشور در 73 بند به امضای «علی طیب نیا» وزیر امور اقتصادی و دارایی کشورمان و «سوشما سواراج » وزیر امور خارجه هند رسید. در این سند دو کشور بر همکاری در زمینه انرژی ،زیرساخت،اتصالات،همکاری های بانکی ،کنسولی،تجارت و گردشگری توافق کردند.

*سفر وزیر نفت هند به ایران
«دارمندرا پرادهان» وزیر نفت وگاز طبیعی هند 21 فروردین جاری با سفر به ایران با «بیژن زنگنه» وزیر نفت و تعدادی از مقامات کشورمان دیدار و گفت وگو کرد. وی دراین سفر از آمادگی برای پرداخت بدهی نفتی این کشور و سرمایه گذاری 20 میلیارد دلاری درایران خبر داد.

*سفر وزیر خارجه هند به ایران
«سوشما سواراج» وزیر خارجه هند 29 فروردین امسال و تنها بعد از گذشت یک هفته از سفر وزیر نفت این کشور برای گفت وگو با مقامات کشورمان وارد تهران شد. وزرای امور خارجه ایران و هند درنشستی آخرین وضعیت و دیدگاههای دو کشور پیرامون تحولات افغانستان ،سوریه ،عراق و دیگر مسائل بین المللی را مورد تبادل نظر قرار دادند. سفر «نیتین گادکاری » وزیر کشتیرانی،حمل و نقل و بزرگراهها ،«دارمندراپرادهان » وزیر نفت وگاز طبیعی و «سوشما سواراج» وزیر امور خارجه هند به ایران درکمتر ازچند ماه به ایران ،نشان دهنده عزم دهلی نو برای گسترش روابط با ایران است.

** زمینه های همکاری
سرمایه گذاری درچابهار ازجمله طرحهای مهمی است که در دولت تدبیر و امید و بعد ازسالها به بار نشست .هیات دولت هند مهرماه سال گذشته 85 میلیون دلار برای سرمایه گذاری در توسعه لنگرگاه و چند طرح مهم در چابهار اختصاص داد. «نیتین گادکاری» وزیر کشتیرانی ،بزرگراهها و حمل ونقل هند اردیبهشت ماه سال گذشته، قراداد سرمایه گذاری هند در بندر چابهار را در تهران امضا کردند. گفته می شود در سفر «نارندرا مودی» قرارداد نهایی سرمایه گذاری هند در چابهار امضا می شود.

*سرمایه گذاری در فرزاد ب
پس از توافق هسته ای بین تهران و کشورهای گروه 5+1 هیاتی از مقام های وزارتخانه های نفت و دارایی هند برای بررسی ادامه سرمایه گذاری در فرزاد ب به ایران سفر کردند. شرکت «او.ان.جی.سی ودیدش» هند میدان گازی «فرزاد ب» را درسال 2012 کشف کرد، ولی تحریم ها مانع از اجرای طرح توسعه این میدان شد.دخایر این میدان 21 تریلیون و 680 میلیارد فوت مکعب برآورد می شود. وزیرنفت و گاز طبیعی هند 21 فروردین در سفر به ایران آمادگی این کشور را برای اجرای طرح توسعه میدان گازی «فرزاد ب» اعلام کرد. انتظار می رود قرارداد طرح توسعه این میدان در سفر نارندرا مودی نخست وزیر هند به ایران امضا شود.
به گفته مقامات هندی ،سند توافق ترانزیت بین ایران ،هند و افغانستان که چندی پیش در گفت وگو بین کارشناسان دو کشور نهایی شده در سفر نخست وزیر هند به ایران امضا می شود. امضای این سند می تواند با توجه به جایگاه ژئوپلتیکی ایران، زمینه دسترسی هند به افغانستان ،آسیای میانه ،قفقاز و اروپا را فراهم کند.

**روابط فرهنگی
پیوند های فرهنگی،تمدنی و پیشینه تاریخی چند هزار ساله بین ایران و هند همواره یکی از عوامل اصلی پیوند و گسترش روابط دو کشور بزرگ ایران و هند در طول تاریخ بوده است. زبان فارسی که بیش از 700 سال بعنوان زبان رسمی و دیوانی مردم این کشور در قرون میانه بوده یکی از عوامل اصلی این پیوند و اشتراکات فرهنگی دو کشور محسوب می شود. همسایگی دو کشور ایران و هند و مهاجرت ادبا،شاعران ،عرفا و علمای بزرگ به هند در ترویج دین اسلام و زبان فارسی دراین کشور تاثیر ویژه ای داشته است. در قرون میانه و در دوره سلطنت نیز فرهنگ و تمدن ایران دراین کشور از عمق زیادی برخوردار شد و امروز نیز در بیش از 100 دپارتمان و کالج این کشور زبان فارسی تدریس می شود. هم اکنون بیش از یک میلیون نسخه خطی به زبان فارسی به همراه آثار زیادی از خطاطی، نقاشی و خوشنویسی مربوط به هنرمندان ایرانی دراین کشور وجود دارد. قرار است در سفر نخست وزیر هند به ایران چند تفاهمنامه فرهنگی بین دو کشور امضا شود و همایش «هند و ایران دو تمدن بزرگ » با حضور «مودی » و تعدادی از مقامات عالیرتبه فرهنگی و سیاسی کشورمان در تالار فرهنگ برگزار شود.

* قراردادهای فرهنگی ایران و هند
اولین قرارداد رسمی فرهنگی بین دو کشور به سال 1335 شمسی باز می گردد. این قرارداد فرهنگی در یک مقدمه و چهارده بند توسط «علی اصغر حکمت»، سفیر ایران در هند و «مولانا ابوالکلام آزاد»، وزیر فرهنگ هند در دهلی نو به امضا رسید. با پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت ها و همکاری های فرهنگی بین دو کشور وارد مرحلة جدیدی شد. در این دوره ارتباطات گسترده ای میان مسلمانان هند و بخصوص شیعیان با ایران ایجاد شد. هند از نخستین کشورهایی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی همکاری های فرهنگی در قالب قراردادهای جدید تثبیت شد. دو کشور در 84-1383 مبادرت به امضاء برنامه مبادلات فرهنگی کردند. در سال 1374 «هاشمی رفسنجانی» رئیس جمهوری وقت به هند سفر کرد و برنامة اجرایی مبادلات فرهنگی، علمی و فنی بین دو کشور امضاء شد. در سال 1381 نیز با رئیس دولت اصلاحات به هند برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی برای سالهای 84-1381 بار دیگر تنظیم و امضا شد. در سفر رسمی رئیس دولت اصلاحات نیز یک توافقنامه رسمی برای ایجادصندوق حفظ میراث مشترک به امضا رسید. به نظر می رسد که با سفر نخست وزیر هند به ایران علاوه بر همکاری و سرمایه گذاری در بخش انرژی ،چابهار، کریدور شمال و جنوب ،توجه ویژه ای نیز به بخش فرهنگ صورت گیرد.