کوتاهیِ "تاریخی" از که بود؟

خانه‌ی «قمرالملوک امیر سلیمانی» معروف به «ملکه توران» در ضلع جنوب غربی تقاطع خیابان پسیان و کوچه اسماعیلی در منطقه زعفرانیه‌، بنایی با مساحت هزار متر مربع بود که کمتر از یک هفته‌ قبل، لودرها در حالت آماده‌باش بخش‌هایی از این بنای ارزشمند را تخریب کردند و دو شب قبل مابقی این بنای تاریخی نیز تخریب شد.

هرچند از ابتدا و در اعتراض به این اقدام تعدادی از معماران مقابل لودرها تحصن کردند و میراث فرهنگی به صورت اضطراری این بنا را به شماره 31538 در فهرست آثار ملی به ثبت رساند و پیگیری‌هایی که پلیس شهرداری و یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران برای جلوگیری از تخریب بیشتر این بنا انجام دادند، ادامه‌دار بود.

با تخریب این بنا و واکنش‌هایی که از سوی دوستداران و مسئولان میراث فرهنگی در این زمینه نشان داده شد، روابط عمومی کمیته امداد امام در بیانیه‌ای تلاش کرد این اقدام را مطابق آن‌چه رخ داده توجیه کند؛ در بخشی از بیانیه آنها آمده بود؛ «به دستور ریاست کمیته امداد، توجه به هویت تاریخی و فرهنگی املاک در اختیار این نهاد به عنوان یک خط قرمز در فعالیت‌ها مورد توجه و شاهد مثال آن وجود چند پلاک ثبتی فرهنگی است که به دلیل ثبت در فهرست آثار میراث فرهنگی هیچگونه اقدامی در خصوص ساخت‌وساز یا اجرای عملیات عمرانی در آنها صورت نخواهد گرفت.»

با وجود این صحبت‌ها، موارد زیادی مطرح شد که یکی از نخستین آن‌ها در این اتفاق، ثبت ملی نشدن این بنای تاریخی و بسیاری از بناهای تاریخی و ارزشمند دیگر بود که در زمان تخریب یا پس از تخریب، تازه میراث فرهنگی متوجه وجود آن شده و اقدام به ثبت اضطراری می‌کند! یا اینکه هنوز نتوانسته‌اند نهادی مانند شهرداری که مدیریت کلان شهر تهران را بر عهده دارد مجاب کنند، در زمان بررسی پرونده‌های زیادی که هر روز برای تخریب و نوسازی از زیر دست‌شان می‌گذرد، قبل از ارزیابی ارزش بنا و با یک استعلام ساده از میراث فرهنگی، مجوز تخریب‌ را صادر نکنند!

به نظر می‌رسد حتی این اقدام هم نمی‌تواند کم‌کاریِ مسئولان میراث و مدیران شهری در حفاظت از بناهای تاریخی - که هر دو نهاد به نوعی متولی آن‌ها هستند - را جبران کند.

فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت اموال تاریخی و منقول در این زمینه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: هر چند باید قبل از هر اتفاقی برای خانه‌ «ملکه توران»، این بنای تاریخی توسط میراث فرهنگی شناسایی و در فهرست آثار ملی قرار می‌گرفت، اما مساله این است که با توجه به تعداد بسیار زیاد آثار ارزشمند، برای شناسایی این آثار یک عزم ملی ایجاد شود.

وی ادامه می‌دهد: ما تا امروز هنوز نتوانسته‌ایم همه‌ی بناهای واجد ارزش را شناسایی و در فهرست آثار ملی به ثبت برسانیم، به همین دلیل یکی از وظایف شهرداری قبل از صدور هر مجوزی در این زمینه، استعلام از میراث فرهنگی است.

او با اشاره به قدمت بالای شهر تهران می‌افزاید: ممکن است در هر نقطه‌ای از این شهر یک بنای تاریخی و ارزشمند قرار گرفته باشد، شهرداری باید قبل از صدور مجوز برای تخریب این بنای تاریخی از ما استعلام می‌کرد و ما پس از بررسی به آن‌ها اعلام می‌کردیم که می‌توانند چنین بنایی را تخریب کنند یا موظف به حفاظت از آن باشند.

وی در ادامه به در اختیار داشتن تعداد زیادی از بناهای تاریخی و ارزشمند توسط کمیته امداد اشاره می‌کند و می‌گوید: هنوز برخی از این آثار ثبت ملی نشده‌اند، بنابراین در حال حاضر آن‌ها باید در فرایند ثبت قرار گیرند.

او همچنین با اشاره به جوابیه‌ روابط عمومی کمیته امداد که در بخشی از آن آمده «تا بعدازظهر روز تخریبِ ساختمان جهت بررسی وضعیت ملک مورد نظر به عمل نیامده و عملیات ساختمانی اجرای پروژه ساختمانی در محل ملک مورد نظر با کسب تمامی مجوزهای قانونی از شهرداری و پرداخت هزینه های مربوطه صورت گرفته و حتی مجوز تخریب ملک نیز دریافت شده است» توضیح می‌دهد: اگر در زمان تخریب بخش نخستِ خانه اطلاع از ارزشمند بودن بنا نداشتند و نمی‌دانستند این بنا تاریخی است، حق با آن‌ها بود؛ اما پس از آن باید اقدامی مسئولانه صورت بگیرد. چون پس از این اتفاق ما این بنا را به صورت اضطراری در فهرست آثار ملی ثبت و در همان زمان با رسانه‌های مختلف مصاحبه کردیم، این یعنی اعلان عمومی به همه‌ی نهادها حتی شهرداری و کمیته امداد، بنابراین پس از اعلان ثبت، نباید روند تخریب ادامه می‌یافت.

وی تاکید می‌کند: این مصاحبه که به صورت گسترده و با رسانه‌های مختلف بود، یک اعلان عمومی بود. هر چند آن‌ها باید با تحصن معمارانِ سرشناس در مقابل خانه و عکس‌العمل پلیس شهرداری نیز کار خود را متوقف می‌کردند.

«نظری» همچنین از آغاز پیگیری‌های حقوقی توسط اداره کل میراث فرهنگی استان تهران خبر می‌دهد و می‌گوید: پیگیری حقوقی در این زمینه ادامه دارد و میراث فرهنگی تهران آن را تا حصول نتیجه‌ نهایی ادامه خواهد داد.

«سیروس‌نیا» حاضر به انجام مصاحبه و ارائه توضیحات نشد و به گفته روابط عمومی استان تهران؛ خسروآبادی نیز در جلسات مکرر حضور داشته است!