سیزده بدر؛ آیینی روح افزا و فرح بخش

سیزده بدر یا جشن بدرقه نوروز از مهمترین رسوم مشترک میان اقوام ایرانی است که در سال های اخیر روز آشتی با طبیعت نیز عنوان می شود. ایرانیان باستان این روز را سرآغاز زندگی بهشتی می دانستند و به منظور پایداری دنیا جشن برپا می کردند. برخی پیشینه جشن سیزده بدر را زمان جمشید می دانند.

در باور پیشینیان در این روز شادی کردن و خندیدن به معنی فروریختن اندیشه های پلید و تیره، روبوسی نماد آشتی، به آب سپردن سبزه نشانه هدیه دادن به ایزد آب «آناهیتا» و گره زدن علف برای شاهد قرار دادن مادر طبیعت در پیوند میان زن و مرد، بر پایی مسابقه های اسب دوانی یادآور نبرد ایزد باران و دیو خشکسالی بوده است. فلسفه وجودی این آیین ارزشمند در واقع برقراری ارتباط با طبیعت و حفظ آن، درک بیشتر هستی و قدردانی از نعمت های خداوند است پس چه زیباست که در این روز با حفاظت و استفاده بهینه از طبیعت قدردان محبت پروردگار باشیم و اینگونه لحظه های شادی را برای خویش به وجود آوریم.

خبرگزاری ایرنا با مناسبت سیزده بدر (روز طبیعت) به گفت وگو با «علی اصغر شعردوست» رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار و «علی بیتاژیان» مشاور ارشد انجمن پایشگران حامی محیط زیست پرداخت. شعردوست با اشاره به اینکه پایان جشن های نوروزی در 13 فروردین یکی از دلیل های برگزاری این مراسم باستانی است، گفت: ایرانیان در گذشته پس از 12 روز شادی و جشن ‌گرفتن که به یاد 12 ماه از سال بود، روز 13 نوروز را به باغ و صحرا می رفتند و به شادی می پرداختند و اینگونه نوروز را به پایان می‌رساندند. برخی از پژوهشگران معتقدند در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی، روز سیزده بدر که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و کنار جویبارها می ر‌فتند و از خداوند طلب بارش باران می کردند.

رییس هیات امنای خانه موزه استاد شهریار به ارتباط میان این جشن و عدد 13 اشاره کرد و بیان داشت: در باور ایرانیان تمامی روزهای سال خجسته و فرخنده هستند. نحس بودن عدد 13، ارتباطی با فرهنگ ایرانی ندارد و متعلق به جوامع غربی و اروپایی است که پس از آشنایی و گسترش روابط ایرانیان با اروپاییان از عصر صفوی به بعد، به ایران راه یافت. انتخاب عنوان 13 برای این جشن به دلیل این است که روز سیزدهم هر ماه خورشیدی در گاهشماری های ایرانی از آن ایزد «تیشتـَر» محسوب می شد. در نگاه افرادی که عدد سیزده را نحس و بدشگون می دانند واژه سیزده بدر به معنای برون افکندن نحوست و بد اقبالی یک روز خاص با کمک طلبیدن از طبیعت و پناه بردن به دامان آن به شمار می رود در صورتی که آیین سیزده بدر به مانند چهارشنبه سوری و نوروز بسیار زیبا و دوست داشتنی است. در این هنگامه افراد به انجام دادن رسم هایی همچون «بازی های گروهی، ترانه ها، جمع آوری گیاهان صحرایی، خوراک پزی های عمومی، بادبادک پرانی، سوارکاری، نمایش های شاد و آب بازی» می پردازند. دور انداختن سبزه ها هم به این دلیل بود که ایرانیان باستان عقیده داشتند بدی ها و مریضی ها در سبزه جمع شده است و با به آب سپردن آن این پلیدی ها و مریضی ها را از خود دور می کردند.

وی پاسداری از محیط زیست را وظیفه تمامی افراد دانست و تصریح کرد: در آموزه های دین مبین اسلام به ظرافت های ارتباط انسان با محیط اطراف خود تاکید شده و حفاظت از آن را وظیفه همگان دانسته است. حفظ محیط زیست یک وظیفه عمومی محسوب می شود و تمامی قشرهای جامعه در برابر حفاظت آن مسوول هستند. اطلاع رسانی و آموزش مبانی محیط زیست به گروه‌های هدف و فرهنگ سازی به منظور حفاظت از آن برای افراد مختلف جامعه یکی از کارآمدترین روش‌ها برای پیشگیری از تخریب و آسیب رساندن به طبیعت به شمار می رود.

تغییر نگرش سبک زندگی و رفتار انسان ها با محیط زیست می تواند از روند تخریب روز افزون آن بکاهد. آموزش به کودکان، نوجوانان و نهادینه کردن فرهنگ حفاظت از محیط زیست در سنین کودکی بسیار آسان تر و موثرتر از دوره بزرگسالی است. با توجه به تاثیر رسانه‌ ها در جهت ‌دهی به افکار عمومی به‌ عنوان یکی از ارکان اصلی اطلاع ‌رسانی و فرهنگ ‌سازی در جوامع امروزی، آنها می‌توانند در مسیر حفاظت از طبیعت، افزایش سطح آگاهی و دانش زیست محیطی آحاد مختلف جامعه نقشی اساسی ایفا کنند. در روز طبیعت که روز شکرگذاری از خداوند نام دارد لزوم حفظ و صیانت از طبیعت بر عهده همه خانواده ها است که با درس آموختن از طبیعت همواره به یاد آخرت باشند و حدود الهی را رعایت کنند.

در ادامه این پیوند «علی بیتاژیان» مشاور ارشد انجمن پایشگران حامی محیط زیست، سیزده بدر را روز گفت وگو با طبیعت دانست و گفت: این هنگامه فرصتی برای گفت وگوی افراد با طبیعت به شمار می رود و باید همگان دید خود را نسبت به محیط زیست تغییر دهند تا دریچه ای تازه از طبیعت بر روی آنها گشوده شود. افراد در این روز میهمان طبیعت هستند پس با انتخاب مکانی مناسب جهت گذراندن اوقات فراغت خود از آسیب زدن به محیط زیست خودداری کنند تا همیشه شاهد پویایی و نشاط اطراف محل زندگی خود باشند.

این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه سالیانه هزاران هکتار از جنگل ها و مرتع ها به دلیل بی احتیاطی گردشگران طعمه آتش می شوند، اظهار داشت: در طول سال هزاران هکتار جنگل و مرتع به دلیل بی احتیاطی شهروندان در آتش می سوزد، گردشگران می توانند در صورت نیاز به آتش وسایلی همچون منقل همراه خود داشته باشند و خاکستر حاصل شده را با آب و خاک خاموش و از روشن کردن هرگونه آتشی در کنار درختان خودداری کنند. خانواده ها همواره به یاد داشته باشند که روشن کردن سیگار و رها کردن ته سیگار در طبیعت سبب آتش سوزی می شود و به دلیل داشتن مواد سمی آلودگی محیط زیست را فراهم می کند.

افراد باید از تخریب آشیانه پرندگان و مسدود کردن محل زندگی حیوانات خودداری کنند. نباید وسایل پلاستیکی و لوازم استفاده شده را در طبیعت رها کرد زیرا ممکن است پرندگان و دیگر حیوانات بلعیده و سبب مشکل و مرگ آنها شود. گردشگران در روز طبیعت از شکار حیوانات، آلوده کردن آب، خاک و هوا بپرهیزند و زباله های خود را به هنگام ترک طبیعت جمع آوری و همراه خود ببرند. خانواده ها به جای شکار حیوانات، چیدن گل ها و گیاهان بهتر است از آنها عکس بگیرند و سال ها با دیدن آن لذت ببرند. شهروندان هرگز ماهی قرمز مخصوص عید نوروز را در رودخانه ها و آبگیرهای طبیعی رها نکنند زیرا این عمل باعث مرگ آنها شده و برای گونه های بومی دیگر مضر خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه احترام به محیط زیست احترام به خود افراد است، خاطر نشان کرد: خانواده ها با احترام به محیط زیست در واقع به وجود خویش ارزش می دهند و تخریب آن را ظلم به نسل های آینده می دانند. همچنین بایستی در منطقه های جنگلی که تابلوی عبور حیوانات اهلی و وحشی وجود دارد، با کمترین سرعت ممکن رانندگی کرد و مراقب حیوانات بود. افراد به هیچ وجه به حاشیه منطقه های حفاظت شده سازمان محیط زیست وارد نشوند. شهروندان با توجه به فصل گل دهی گیاهان، محل اسکان خود را در مکان هایی انتخاب کنند که از پوشش گیاهی و جنگلی کمتری برخوردار باشد.

بیتاژیان با بیان اینکه در برابر حفظ محیط زیست همه باید احساس مسوولیت کنند،‌ اظهار کرد: تمامی شهروندان باید به نوعی دیده بان طبیعت سرزمین خود باشند و برای حفظ محیط زیست احساس مسوولیت کنند و اگر تخلفی دیدند به افراد تذکر دهند و با مشاهده مشکل در محیط زیست از آنجا عکس بگیرند و آن را در اختیار رسانه ها قرار دهند تا با بازتاب آن مسوولان در رفع آن اقدام کنند. فرهنگ محیط زیست یعنی نحوه برخورد انسان‌ها با محیط زیست زیرا آنها همواره در تعامل و اثر گذاری بر روی یکدیگر هستند. فرهنگ محیط زیست می‌خواهد بگوید که تعادل باید در رفتار 2 طرف حفظ شود یعنی اگر منفعتی و سودی هست هر 2 باید از آن بهره مند شوند. انسان نباید خودخواهانه با محیط زیست رفتار کند و باید خود را با آن هماهنگ کند.

بیتاژیان در پایان حفاظت از محیط زیست را وظیفه ای ملی دانست و گفت:‌ افراد در روز طبیعت با رعایت نکات ایمنی سعی در حفظ محیط زیست داشته باشند زیرا با پایان یافتن منابع اقتصادی و طبیعی به تدریج فقر وارد زندگی انسان ها می شود. با حمایت نهادهای مردمی و همیاران می توان در جهت بسترسازی و نشر فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی به اهداف عالی دست یافت. افرادی که به محیط زیست آسیب می‌رسانند، تنها منافع کوچک و شخصی خود را مشاهده می کنند اما حافظان محیط زیست، منافع عام، همگانی و بزرگ را در می یابند. بنابراین دیدگاه آینده نگری، ضرورت حفظ محیط زیست را برای انسان ‌ها مشخص می‌کند و منافع عام و ملی، منافع آیندگان، فرهنگ محیط زیست و بینش جهانی را در برابر آحاد جامعه نشان می‌دهد. تفکر در حفظ محیط زیست، طبیعت و منابع آن باید جهانی شود و تمامی انسان ها نسبت به آن احساس مسوولیت کنند. سیزدهم فروردین روز انس با طبیعت به شمار می رود و با بهره مندی از آموزه های دینی و اخلاقی می توان صیانت از جلوه های الهی را سرلوحه رفتار خود قرار داد و با عمل به توصیه های زیست محیطی روزی به یادماندنی و سراسر خوشی را سپری کرد.