دو راهی برجامی

بالاخره پس از گذشت چند روز که به گمانه زنی در خصوص سیاست‌های جدید دولت‌ترامپ درباره برجام گذشت، رییس جمهور ایالات متحده برنامه خود را در این باره اعلام کرد. با نگاهی به آنچه‌ترامپ در پی آن است می‌توان به این نتیجه رسید که برجام به قدری با دقت و وسواس تدوین شده است که حتی فردی مانند‌ترامپ نیز که این توافق را بدترین توافق در دنیای سیاست و تجارت می‌داند هم نمی‌تواند خللی در آن وارد آورد. سیاست‌ترامپ در خصوص برجام را می‌توان تحریک ایران برای خروج از توافق هسته‌ای دانست. به این معنا که هیئت حاکمه ایالات متحده به این نتیجه رسیده است که خروج علنی این کشور از برجام به معنای قرار گرفتن آمریکا در دام انزوای جهانی است و از همین رو تنها راه پیش رو برای‌ترامپ تحریک ایران از طریق دیگر پرونده‌های باز میان دو کشور است تا مسئولان ایرانی خودشان از برجام عبور کرده و باعث منزوی شدن دوباره کشور خود شوند. پرونده‌های تنش زایی همچون نقش منطقه‌ای ایران، توسعه توانمندی‌های موشکی و پرونده حقوق بشر از جمله مواردی است که دولت‌ترامپ با همراهی کنگره آمریکا می‌تواند از آن‌ها جهت افزایش فشارها بر ایران برای خروج این کشور از توافق اتمی استفاده کند.

توضیح بیشتر آن که در حال حاضر تمامی کشورهای جهان از اتحادیه اروپا تا روسیه و چین خواهان ادامه اجرای دقیق تعهدات همه طرف‌ها در برجام هستند و مقامات اروپایی با صراحتی کم نظیر نسبت به اقدامات تنش زای‌ترامپ که برجام را دچار مخاطره می‌کند هشدار داده اند. همین موضوع نشان می‌دهد که برخلاف برخی تصورات در بین عده‌ای در ایران غرب یک کل یکپارچه نیست و می‌توان با تدبیر و دیپلماسی هوشمندانه حتی در بین هیئت حاکمه آمریکا نیز چندصدایی ایجاد کرد. برجام به خوبی نشان داده است که می‌توان با هوشیاری کاری کرد که حتی افرادی مانند‌ترامپ که از برجام متنفر هستند هم توان بر هم زدن آن را نداشته باشند. حال و در چنین شرایطی در موضوع برجام ایران بر سر یک دوراهی ایستاده است. راهی که مبتنی بر نگاهی براساس منطق «صفر و یک» است و راهی دیگر که نگاهی خاکستری به موضوعات حوزه سیاست خارجی را دنبال می‌کند. راه اول همان است که برخی مقامات کشور از همان روزهای ابتدایی اجرای برجام به دنبال آن بودند.

یعنی به بهانه‌های گوناگون این توافق از بین رفته و سیاست هایی تنش‌ آفرین جایگزین تعامل سازنده با جهان شود. در این مسیر با برابر قرار دادن برجام با سایر تنش‌های فی مابین ایران و غرب، تحریم‌ها و فشارهای وارده از سوی آمریکا در حوزه هایی که هنوز مذاکره‌ای درباره اش نشده است را به برجام مرتبط کرده و آن را به معنا نقض برجام از سوی طرف‌های مقابل معرفی می‌کنند. با نگاهی به آنچه از طریق‌تریبون‌های رسمی مانند صداوسیما درباره برجام و اقدامات اخیر دولت‌ترامپ مطرح می‌شود می‌توان به این نتیجه رسید که بخشی از ساختار قدرت در پی آن است که با بهانه قرار دادن پرونده‌های باز میان ایران و غرب زمینه چینی‌های لازم را برای کنار گذاشتن برجام را به انجام برساند. این شیوه را در صورتی که اجرایی شود می‌توان در یک کلام «بازی در زمین آمریکا» عنوان نهاد. کنار گذاشتن برجام از سوی ایران بهترین خبری است که می‌تواند به گوش دونالد‌ترامپ و تیم سیاست خارجی دولت او برسد. زیرا طراحی آنان دقیقا بر همین اساس است که مسئولان جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه برسند که خودشان با دستان خود برجام را از بین ببرند.

نتیجه این اقدام بازگشت تحریم‌های گذشته و از آن مهمتر آغاز دور تازه‌ای از انزوا‌سازی جهانی علیه کشورمان خواهد بود. در همین ارتباط یکی از مهمترین دستاوردهای برجام که کمتر به آن توجه شده است تفکیک موضوعی مانند توسعه توانمندی‌های موشکی کشور از پرونده هسته‌ای بوده است. در صورتی که بخواهیم به دلیل تحریم‌های وضع شده در سایر حوزه ها،  پرونده برجام را مختومه اعلام کنیم به این معناست که کلیه تلاش‌های دیپلمات‌ها برای جلوگیری از تداخل سایر پرونده‌های تنش زا بین ایران و غرب با پرونده هسته‌ای را هدر داده‌ایم و مانند گذشته سایر پرونده‌های باز را با پرونده هسته‌ای ممزوج کرده‌ایم و همین امر می‌تواند مشکلات اساسی علاوه بر تحریم‌ها در حوزه امنیت ملی برای کشور ایجاد کند.

اما راه دوم ادامه پرقدرت‌تر از گذشته حرکت در مسیر اجرای برجام با طرف‌های دیگر این توافق است. اگر ایران بتواند همکاری‌های خود در زمینه‌هایی همچون اقتصادی، سیاسی و امنیتی را با طرف‌های دیگر برجام با سرعت بیشتری به پیش ببرد آنگاه می‌تواند خود را از طراحی‌ترامپ برای تحریک ایران کنار کشیده و شاهد آن باشد که دولت‌های اروپایی به مخالفتی حتی جدی‌تر از امروز با اقدامات و اظهارات دولت‌ترامپ برخیزند. حقیقت آن است که اجرای راه دوم در مقابله با اقدامات دولت‌ترامپ به نوعی هماهنگی بین نهادهای مختلف تصمیم گیر در حوزه سیاست خارجی نیاز دارد و این لحظه حساس از جمله مواقعی است که نمی‌توان بدون توجه به اهمیت تصمیم گیری واحد و منسجم به میدان عمل وارد شد. وجود هیئت نظارت بر اجرای برجام این امیدواری را ایجاد می‌کند که در این موضوع شاهد نوعی انسجام در اقدامات و اظهارات باشیم. موضوعی که تا به امروز چندان به آن توجهی نشان داده نشده است و در برخی زمان‌ها سبب خسارت‌هایی به کشور شده است.