صداوسیما هنوز در فکر بایکوت است

یکی از این موارد صحبت‌های اخیر ترامپ است و اتحاد ملی که پس از آن در جامعه رقم خورد. چند روز است صحبت‌های اخیر ضدایرانی ترامپ درباره برجام، گزارش‌ها و تحلیل‌های اصلی مطبوعات و خبرگزاری‌ها را تحت تاثیر خودش قرار داده است. اما در میان این گزارش‌ها و تحلیل‌ها، بعضا مطالبی دیده می‌شود که به تاثیر از نگاه جناحی، یکدلی رسانه‌ها را تا اندازه‌ای برهم می‌زند.  در همین راستا یوسف خجیر، مدیر ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه سوره در گفت‌وگویی با ایسنا عملکرد رسانه‌ها شامل شبکه‌های تلویزیونی، مطبوعات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری و رسانه‌های اجتماعی را مورد ارزیابی قرار داد.

شبکه‌ خبر برنامه‌ریزی مشخصی نداشت
خجیر با اشاره به عملکرد شبکه‌ خبر در انعکاس اخبار مربوط به سخنرانی ترامپ و اتفاق‌های پس از آن، گفت: همان‌طور که می‌دانید تلویزیون اصلاً سخنرانی ترامپ را پخش نکرد. این عملکرد نشان داد که تلویزیون هنوز به مخاطب و تکنیک‌های رسانه‌ای نگاه سنتی دارد و این تصور را دارد که برجسته‌سازی، اولویت‌گذاری و بایکوت برخی اخبار همچنان در تسلط رسانه ملی است. در حالی که این نگاه در شرایط امروزی و با وجود گسترش رسانه‌های اجتماعی و دسترسی مردم به شبکه‌های ماهواره‌ای کاملاً اشتباه است. ما شاهد بودیم که رسانه‌های دیگر سخنرانی ترامپ را کامل پوشش دادند و توانستند برجسته‌سازی و اولویت ذهنی مخاطبان را مشخص کنند.

او با بیان اینکه «به طور کلی رویکرد شبکه خبر بیشتر خبرمحور است و کمتر به سبک‌های دیگر همانند ارائه تحلیل و تفسیر می‌پردازد»، ادامه داد: ضعف دوم رسانه ملی این بود که پس از پخش سخنرانی آقای روحانی، برنامه تحلیل‌محوری پخش نکرد و برنامه‌ها صرفاً گزارش رویداد بودند. همچنین فقدان سناریونویسی نیز در برنامه‌های شبکه خبر احساس می‌شد. به هر حال از قبل مشخص بود که ترامپ می‌خواهد در روز جمعه درباره برجام سخن بگوید و موضع خودش را درباره برجام و سپاه اعلام کند. در این شرایط یک رسانه خوب باید سناریوهای مختلفی را درباره سیاست‌های احتمالی ترامپ در نظر می‌گرفت و بر اساس آنها برنامه‌های خود را تنظیم می‌کرد. اینکه در صورت تایید یا لغو برجام توسط ترامپ یا اینکه تایید نکند و خارج هم نشود، همانند همان اتفاقی که افتاد، شبکه خبر می‌توانست در باره هر یک از این حالات، سناریوهای مختلفی را طراحی کند و به تحلیل شرایط بپردازد.

این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: وقتی درباره شبکه تلویزیونی صحبت می‌کنیم باید شبکه‌های ماهواره‌ای را نیز مورد توجه قرار دهیم. درباره این رویداد شاهد بودیم که بسیاری از این شبکه‌ها همانند «بی‌بی‌.سی»، «فرانس 24»، «الجزیره» و «سی‌.ان.ان» عملکرد بهتری و سناریوی مشخصی داشتند. به عنوان مثال شبکه «بی‌.بی‌.سی» از ساعت ۶ عصر درباره این موضوع برنامه داشت و علاوه بر پخش مستقیم سخنرانی ترامپ، قبل و بعد از سخنرانی نیز تحلیل و گفت‌وگوهای گوناگونی ارائه کرد. اما این برنامه‌ریزی را ما در رسانه ملی نداشتیم.

نگاه جناحی به وحدت ملی غالب شد
خجیر همچنین با اشاره به عملکرد مطبوعات در انعکاس اخبار پس از سخنرانی ترامپ در روز جمعه، بیان کرد:‌ طبیعتا‍ً ما توقع نداریم مطبوعات همانند رسانه‌های اجتماعی عمل کنند. رسانه‌های اجتماعی به دلیل اینکه بی‌زمان و مکان هستند، سرعت انتشار بالایی دارند و قرار نیست که روزنامه هم این سرعت انتشار را داشته باشد. اما روزنامه‌ باید کارویژه و وظیفه اصلی خودش را درست انجام دهد. در شرایط امروزی اطلاع‌رسانی اخبار بر عهده رسانه‌های اجتماعی، اما ارائه گزارش‌های فرآیندمدار و تحلیل و گفت‌وگو بر عهده روزنامه‌هاست؛ این در حالی است که متاسفانه در انعکاس این رویداد اخیر شاهد عملکرد تحلیل‌محوری در روزنامه‌ها نبودیم. 

او افزود: یکی از علل این موضوع این است که سبک تحلیل و تفسیر در روزنامه‌های ما کم است و بیشتر به گزارش‌های رویدادمحور پرداخته می‌شود. و در بحث تفسیر هم بیشتر یادداشت‌های استادان دانشگاه‌ یا نمایندگان احزاب مختلف در روزنامه‌های چاپ می‌شود. از طرفی ما در حوزه خبرنگاران بین‌المللی نیز با ضعف‌هایی مواجه هستیم و بسیاری از خبرنگاران سیاست داخلی، کار خبرنگاران بین‌المللی را انجام می‌دهند. در واقع می‌توان گفت که ما چندان از روزنامه‌نگاران و خبرنگارانی که بتوانند از چند روز پیش از این سخنرانی تحلیل‌هایی بنویسند بهره‌مند نیستیم.

به هر حال محورهای اصلی این سخنرانی از پیش تا اندازه‌ای مشخص شده بود و می‌توانستیم تحلیل‌هایی را در این زمینه در مطبوعات ارائه دهیم. یکی دیگر از مشکلات مطبوعات ما این است که اگر رویدادی در ساعات پایانی روز رخ بدهد، روزنامه‌ها به دلیل مشکلات چاپ و توزیع به سختی می‌توانند خودشان را به انعکاس این اخبار برسانند که باید به این نکته نیز توجه کرد.
این کارشناس رسانه در ادامه با اشاره به عملکرد جناحی برخی از روزنامه درباره موضع‌گیری دولت آمریکا نسبت به برجام، بیان کرد: برخی از روزنامه‌ها به اینچنین رویدادی که موضوعی ملی است، نگاه جناحی داشتند. آن هم در شرایطی که شبکه‌های اجتماعی باعث نوعی اتحاد ملی درباره برجام، خلیج فارس و سپاه شدند. موضع‌گیری‌های حزبی و نگاه‌های قبلی به موضوع برجام باعث شد تا این این اتحاد در برخی از روزنامه‌ها منعکس نشود و این موضوع از تیتر این رسانه‌ها کامل مشهود بود. بی‌شک این اتفاق نکته بسیار مثبتی داشت که در رسانه‌های ما دیده نشد. توان دیپلماسی وزارت امور خارجه که توانست به جز دو کشور، سایر کشورهای جهان را با سیاست‌های خودش همسو کند، نکته بسیار مهمی بود که به آن توجه نشد.

خجیر گفت: اتحاد مردمی که در شبکه‌های اجتماعی درباره برجام و سپاه ایجاد شده بود، انعکاسی در مطبوعات نداشت. ما برجام را فقط در ظرفیت اقتصادی و رفع تحریم‌ها دیدیم، ولی به همسویی جهان با سیاست خارجی ایران توجهی نکردیم. این اتفاق می‌توانست باعث یک همبستگی در همه احزاب باشد، ولی نگاه جناحی برخی از رسانه‌ها همچنان در انعکسا اخبار غالب بود. 

خبرگزاری‌ها در حوزه اطلاع‌رسانی از شرایط خوبی برخوردارند
این مدرس دانشگاه درباه عملکرد خبرگزاری‌ها در چند روز گذشته اظهار کرد: در زمینه پوشش اخبار سخنرانی ترامپ و اتفاقاتی که پس از آن رخ داد، می‌توان گفت که خبرگزاری‌های به دلیل ماهیتی که دارند عملکرد خوبی داشتند. اما به طور کلی می‌توان به خبرگزاری‌ها این نقد را وارد دانست که در روزهای تعطیل و قبل و بعد از آن تعطیل هستند و فکر می‌کنند در دنیا هم اتفاقی نمی‌افتد. او افزود: ولی به طور کلی می‌توان گفت که به دلیل دسترسی عمومی به اینترنت، خبرگزاری‌ها در زمینه اطلاع‌سانی از شرایط خوبی برخوردار هستند و همچنین برای انعکاس اخبار از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی به خوبی بهره‌برداری می‌کنند.

تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر جریان‌سازی‌های رسانه‌ای
خجیر همچنین درباره تاثیر شبکه‌های اجتماعی و کمپین‌های ایجاد شده بر جریان‌سازی‌های رسانه‌ای، گفت: در این میان رسانه‌های اجتماعی توانستند فعالیت خوبی داشته باشند. این فعالیت خوب به سرعت بالای انتشار اخبار در این شبکه‌ها مربوط نمی‌شود؛ چراکه این ویژگی از جمله محاسن رسانه‌های اجتماعی محسوب می‌شود و نه توانمندی آنها. در این رویداد اخیر فعالیت خوب شبکه‌های اجتماعی به بسیج‌سازی، کمپین‌سازی و جریان‌سازی خبری برمی‌گردد.

او یادآور شد: با هشتگ‌ها و ترندهای توئیتر و فعالیت منسجم کاربران در اینستاگرام خیلی زود توانستیم شاهد یک بسیج‌سازی فعال درباره خلیج فارس، برجام، بی‌اعتمادی به آمریکا و سپاه باشیم. نکته خیلی مهم این بود که این هشتگ‌ها در دنیا جریان‌سازی خبری کردند و رسانه‌های خارجی همچون «بی‌.بی‌.سی» و شبکه «الجزیره» به این هشتگ‌ها و جریان‌سازی‌هایی که داشته‌اند، اشاره کردند.

خجیر در پایان، سخنان خود را اینگونه جمع‌بندی کرد که «در کل می‌توان اینطور نتیجه‌گیری کرد که شبکه‌های اجتماعی در عرصه ایجاد همبستگی ملی، خبرسازی و انتشار اخبار از سایر رسانه‌ها موفق‌تر بودند. همچنین باید به این نکته توجه کرد که انتشار موضوعات بین‌المللی در رسانه‌های داخلی باید با حساسیت‌ ویژه‌ای مطرح بشود؛ به نحوی که مصالح و منافع ملی را پوشش دهد. دلخوری‌های حزبی و جناحی ذیل منافع ملی تعریف می‌شود.»