نگاهی قانونی به ماجرای "سپنتا نیکنام"

نعمت احمدی، حقوقدان، با اشاره به اصول قانون اساسی معتقد است که توجه به حقوق اقلیت‌ها ریشه در تاریخ جامعه ایران دارد و اشاره حقوقی به این حق در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای نخستین‌بار نبوده است. ضمن این‌که به گفته این حقوقدان، تبصره یک ماده ۲۶ قانون شوراها که به تصویب شورای نگهبان هم رسیده تاکید می‌کند: «نمایندگان اقلیت‌ها باید به کتاب دینی خودشان سوگند یاد کنند.» مفهوم این سوگند یادکردن به کتاب دینی خودشان چیست؟ در ادامه مشروح گفت‌وگوی «آسمان آبی» با او را می‌خوانید:

در قانون اساسی ما به حقوق اقلیت‌ها اشاره شده است. اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی در زمان تدوین این قانون چه ضرورت‌هایی را برای پرداختن به این حقوق در نظر داشتند؟
در قانون اساسی مشروطه درباره حقوق اقلیت‌ها اصولی وجود داشته است و اقلیت‌های رسمی شامل مسیحی با تقسیم‌بندی آشوری، کلدانی و ارمنی و کلیمی یعنی یهودیان و زرتشتیان به‌عنوان اقلیت‌ها یک نماینده در مجلس شورای ملی داشته‌اند. یکی از معروف‌ترین نماینگان مجلس قبل از انقلاب هم برابر قانون اساسی مشروطه، ارباب کیخسرو شاهرخ بود که سال‌ها‌ مسئولیت کارپردازی مجلس را برعهده داشته است.  توجه به حقوق اقلیت‌ها چیزی که برای نخستین‌بار در قانون اساسی جمهوری اسلامی به آن اشاره شده باشد، مضافا این‌که این دسته از افراد هم مثل بقیه مردم کشور، ایرانی هستند، هرچند دین‌شان کلیمی و مسیحی است. باید توجه کرد در تهران چندین کلیسا و کنیسه داریم و این بسیار مهم است. در کنار این، باید نگاه کرد برادران اهل سنت ما چند مسجد در تهران دارند.  به هرحال، این اقلیت‌ها از جهت این‌که در جامعه مسلمین زندگی می‌کنند، تامین امنیت‌شان به‌عهده ماست. در قانون اساسی هم این حق را برای آنان قائل شده است که در مجلس نماینده داشته باشند و احوال شخصی‌شان با قوانین مذهبی خودشان بررسی، اعمال و اجرا شود؛ البته این حقوق هم موضوع یا امتیازی نیست که جمهوری اسلامی به آنان اعطا کرده باشد، بلکه واقعیتی در کشور ماست که از سالیان قبل وجود داشته است. براساس همین واقعیت هم ایرانیان در سال‌های مختلف به‌گواه تاریخ زندگی مسالمت‌آمیزی در کنار هم داشته‌اند.

در واقع، این واقعیت موجود در ایران مهم‌ترین زمینه توجه به این حقوق بوده است؟
واقعیتی وجود داشته که این افراد در ایران کار و زندگی کرده‌اند و بر این اساس هم باید موردحمایت جمهوری اسلامی باشند. در طول ۱۴۰۰ سالی که اسلام عزیز در ایران بوده است، همواره این اقلیت‌ها موردحمایت حاکمان بوده‌اند و دین ما هم همه آنان را به‌عنوان اهل کتاب دانسته‌ است. به‌هر‌حال، باید توجه کرد در ۱۴۰۰سال گذشته حضور آنان در این کشور قابل توجه است. آنان آتشکده و کنیسه دارند و این پذیرفته شده است. از طرف دیگر، باید توجه کرد در مجلس خبرگان قانون اساسی جمهوری اسلامی هم نمایندگان اقلیت‌ها از جمله زرتشتیان حضور داشته‌اند.

از نظر شما، اشاره‌ای که در قانون اساسی به حقوق اقلیت‌ها شده است چقدر حقوق اقلیت‌ها را پوشش می‌دهد؟
اصل ۱۹ و ۲۰ قانون اساسی می‌گوید همه مردم ایران از حقوق مساوی برخوردارند و این جدای از دین و مذهب ملت است. در فصل سوم، حقوق ملت در اصل نوزدهم آمده است: «‎‎‎‎‎مردم‏ ایران‏ از هر قوم‏ و قبیله‏ که‏ باشند از حقوق‏ مساوی‏ برخوردارند و رنگ‏، نژاد، زبان‏ و مانند این‌ها سبب‏ امتیاز نخواهد بود.» اصل بیستم نیز می‌گوید: «همه‏ افراد ملت‏ اعم‏ از زن‏ و مرد یکسان‏ در حمایت‏ قانون‏ قرار دارند و از همه‏ حقوق‏ انسانی‏، سیاسی‏، اقتصادی‏، اجتماعی‏ و فرهنگی‏ با رعایت‏ موازین‏ اسلام‏ برخوردارند.» همچنین اصل ۶۴ قانون اساسی که تعداد نمایندگان مجلس را برمی‌شمارد و می‌گوید تعداد نمایندگان چقدر است بعد تصریح می‌کند نمایندگان اقلیت‌ها هم در مجلس حضور دارند. آیا بیشتر از این صراحت لازم است؟ باید توجه کرد قانون اساسی قوم و قبیله‌ای وجود ندارد، بلکه این قانون اساسی شامل همه مردم ایران است. به همین دلیل هم برای این‌که این دسته افراد از حقوق خودشان برخوردار باشند، قانون اساسی برای آنان در نظر گرفته که نمایندگان‌شان در مجلس شورای اسلامی حضور یابند.

آیا می‌توان از این اصول تفاسیر مختلفی درباره حقوق اقلیت‌ها کرد و گفت اقلیت‌ها از داشتن برخی حقوق مستثنا هستند؟
نه! با توجه به این اصول چه تفسیری می‌توان داشت. وقتی اصل ۶۴ قانون اساسی تاکید می‌کند اقلیت‌ها در مجلس نماینده داشته باشند، در واقع می‌توان گفت «چون صد آمد ۹۰ هم پیش ماست.» وقتی در مجلس نماینده داشته باشد، نماینده‌داشتن در بقیه نهادها در مراتب بعد قرار می‌گیرد. قانون شوراها در سال ۱۳۷۵ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و بعد به تایید شورای نگهبان هم رسید. در ماده ۲۶ قانون شوراها شرایط انتخاب‌شوندگان شوراها را برشمرده است و گفته که افراد مثلا چند سال سن یا چه مرتبه‌ای از تحصیلات داشته باشند. تبصره یک ماده ۲۶ این قانون می‌گوید نمایندگان اقلیت‌ها باید به کتاب دینی خودشان سوگند یاد کنند و این قانون به تایید شورای نگهبان هم رسیده است. مفهوم این سوگند یادکردن به کتاب دینی خودشان چیست؟ وقتی نماینده‌ای از اقلیت‌های دینی به کتاب خودشان سوگند یاد کنند؛ یعنی می‌توانند برای این انتخابات نامزد داشته باشند که تا به حال هم همین روند بوده است.