راه‌حل فوری اسنپي‌ها برای یک محدودیت!

اقباله هیئتی- روزنامه بهار: سامانه حمل و نقل هوشمند مسافران درون شهری که با اپیلیکشن اسنپ در ایران معرفی شد و مورد استقبال شدید از سوی مسافران قرار گرفت، در مدت کوتاهی که از فعالیتش می‌گذرد درگیر حواشی زیادی بوده است؛ از اعتراض رقبا و تهدیدها به حذف تا برخی حواشی جنجالی از سوی رانندگان. به تازگی هم یک برنامه مسیریاب محبوب و الزام به حذفش از سوی اسنپ برای رانندگان،  جنجال و اعتراض‌های فراوانی را به همراه داشته است. اعتراض‌ها به عدم رعایت حریم شخصی از سوی اسنپ است. هر چند این کار با دستور قضایی انجام شد؛ اما این موضوع هم نمی‌تواند صدای اعتراض‌ها را خاموش کند؛ چرا که مشخص نیست اسنپ و یا هر مرجع دیگری که در این موضوع دخیل بوده تا چه حد به اطلاعات شخصی رانندگان دسترسی داشته و یا در چه مواقعی ممکن است ازآنها استفاده یا سوء‌استفاده کند، البته دراین مورد اسنپ هم توضیحاتی ارائه داده، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در فضای مجازی به این موضوع پرداخته است؛ اما نکته اصلی این است که اطلاعات شخصی تا کجا مورد رصد قرار می‌گیرد و آیا این موضوع به لحاظ قانونی می‌تواند مورد پیگرد قرار گیرد یا خیر؟ !

پیام جنجال ساز
در تاریخ ۳۰ آبان ۱۳۹۶ کاربران اپلیکیشن تاکسی‌یاب اینترنتی اسنپِ با پیغامی از طرف این اپلیکیشن رو به رو شدند که به آنها اعلام می‌کرد در صورتی که اپلیکیشن ویز را از گوشی خود حذف نکنند دیگر قادر به استفاده از اسنپ نیستند. در واقع، اسنپ ابتدا بررسی می‌کند آیا روی گوشی راننده اپلیکیشن ویز نصب شده است یا خیر! ممنوعیت استفاده از اپلیکیشن مسیریاب ویز، با شگفتی کاربرانی مواجه شد که حریم خصوصی آنها به وسیله جاسوسی از تلفن‌های همراه توسط این اپلیکیشن تاکسی‌یاب اینترنتی نقض می‌شود.
اپلیکیشن ویز به طور گسترده و سراسری از سوی رانندگان تاکسی‌های اینترنتی استفاده می‌شود ولی از یک سال پیش فیلتر شد و از راننده‌ها خواسته شد به سراغ استفاده از دیگر اپلیکیشن‌های مسیریاب از جمله اپلیکیشن تازه معرفی شده ایرانی دال بروند.

صدور چنین پیغام و اخطاری؛ نیازمند انجام یک سری مقدمات و پیکربندی‌ها روی سرور برنامه است. همین‌طور باید چنین برنامه‌ای امکان دسترسی به اطلاعات سایر برنامه‌ها و یک سری دسترسی‌های سیستم‌عاملی را داشته باشد. طی سال‌های گذشته مسئولان همواره از کاربران خواسته‌اند که از اپلیکیشن‌ها وسرویس‌های اینترنتی داخلی استفاده کنند، اما اقدام اپلیکیشن اسنپ، نه تنها بار دیگر این بی‌اعتمادی را تشدید بلکه به کاربران ایرانی خاطر نشان می‌کند که چگونه اطلاعات شخصی آنها بر روی تلفن‌های همراهشان می‌تواند به راحتی با دستور قضایی و اطاعت شرکت‌ها مورد سوء‌استفاده قرارگیرد.

اسنپ از طریق دسترسی که سیستم عامل اندروید در اختیار توسعه دهندگان قرار می‌دهد،  امکان فهمیدن نصب بودن اپلیکیشن به‌خصوص را در اختیار دارد و می‌تواند متوجه شود که روی گوشی‌های رانندگانش اپلیکیشن ویز نصب است یا خیر  و در صورت نصب بودن امکان استفاده از اسنپ را به آن کاربر نمی‌دهد. جدا از اینکه باید در نظر بگیریم که مطمئنا اسنپ برای جلوگیری از توقیف شدن فعالیتش مجبور به این کار شده است اما این نقض حریم خصوصی باز هم در شبکه‌های اجتماعی انبوهی از انتقادات را به وجود آورده است. کاربران ایرانی اسنپ در شبکه اجتماعی توییتر با راه‌اندازی کمپینی برضد جاسوسی و نقض حریم خصوصی خود در اسنپ با هشتگ #حذف_اسنپ ، نسبت به جاسوسی از تلفن‌های همراه خود واکنش نشان دادند.
آماده‌سازی طولانی مدت
نکته دیگر این است که در این پیغام به صورت پیش‌فرض از واژه برنامه‌هایی استفاده شده است که نشان می‌دهد شاید در آینده برنامه‌های دیگری نیز روی گوشی راننده کاوش شده و نسبت به نصب‌شان هشدار داده شود. اکنون؛ همه کاربران و راننده‌های اینترنتی از خود سؤال می‌کنند که اپلیکیشن اسنپ اجازه چنین کاری را دارد؟ آیا بررسی این موضوع که روی گوشی راننده اسنپ؛ اپلیکیشن ویز نصب شده است یا خیر؛ یک نوع سرک کشیدن به حریم خصوصی افراد نیست؟ البته؛ این احتمال وجود دارد که رانندگان اسنپ در زمان استخدام پای فرمی را امضا کرده باشند که اجازه چنین کارهایی را به اپلیکیشن و شرکت اسنپ می‌دهد. در واقع خود رانندگان در این توافق‌نامه‌پذیرفته‌اند که اگر قوانین اسنپ را رعایت نکنند، امکان استفاده از اپلیکیشن این شرکت را نداشته باشند.

علت چیست؟
مسئولان و از جمله وزیر ارتباطات می‌گویند؛ اپلیکیشن ویز اصالتا اسرائیلی است و به علت جمع‌آوری اطلاعات از درگاه‌های مختلف برای امنیت ملی تهدید محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد توسعه‌دهنده‌های اپلیکیشن اسنپ از مدت‌ها قبل درگیر چنین موضوعی بوده و برایش برنامه‌ریزی و کارهای آماده‌سازی زیرساختی و سروری را انجام دادند. احتمالا مقام‌های قضایی از مدت‌ها پیش به شرکت‌های کسب‌وکاری تاکسی اینترنتی درباره پیاده‌سازی سازوکار عدم استفاده از اپلیکیشن ویز دستورالعملی داده‌اند و به تازگی رسانه‌ای شده یا به راننده‌ها ابلاغ شده است.

توضیحات وزیر درباره ویز
وزیر ارتباطات که از روزهای ابتدایی شروع به کارش دید مثبتی بر روی مقوله استارتاپ‌ها داشته و باعث شده بعضی از افراد ایشان را به عنوان وزیر استارتاپ‌ها نام ببرند، دلایل مسدود شدن اپلیکیشن مسیریاب ویز را تشریح کرد. محمدجواد آذری جهرمی با انتشار توئیتی به ذکر چند نکته درباره  اپلیکیشن مسیریاب ویز پرداخت و گفت: حکم انسداد این برنامک (اپلیکیشن) یکسال پیش توسط یکی از قضات مشهد صادر شده و دلیلش هم سهامداران اسرائیلی آن هستند. نصب بیشتر این برنامک باعث افزایش ارزش این شرکت می‌شود و بر همین مبنا حکم قضایی صادر شده است. وی با بیان اینکه این برنامک در ایران دارای بیش از نیم میلیون کاربر بوده است، افزود: به‌رغم انسداد این برنامک در همان زمان، کاربران زیادی به خصوص رانندگان تاکسی‌های آنلاین با بهره‌گیری از فیلترشکن همچنان از این ابزار به دلیل قابلیت‌های به روز بهره می‌بردند. اخیرا سهام این شرکت توسط گوگل خریداری شده و ظاهرا بخشی از سهام آن همچنان در اختیار شرکت اسرائیلی است. به گفته وی، مجموع رانندگان تاکسی‌های آنلاین به بیست هزار کاربر بیشتر نمی‌رسد که در مقایسه با مجموع کاربران این برنامک سهم قابل توجهی ندارند. جهرمی تاکید کرد: با توجه به اینکه در قانون نقش مستقیم حمایت از تولید داخل بر عهده دستگاه قضایی نیست، بعید به نظر می‌رسد این دستور قضایی برای حمایت از اپ بومی باشد. نحوه اقدام شرکت‌های تاکسی آنلاین برای اعمال دستور قضایی جای بررسی دارد. وزیر ارتباطات خاطرنشان کرد: اگر بیندیشیم که رشد شرکت‌های اسرائیلی باعث رشد اقتصاد رژیمی خواهد شد که همواره علیه مردم ایران عمل کرده، از تحریم‌ها گرفته تا اقدامات‌تروریستی، طبیعتا در استفاده از این ابزار ملاحظات بیشتری خواهیم کرد.

ما ملزم به اجرای دستور هستیم
در این رابطه، مدیر ارشد فناوری یک تاکسی‌یاب اینترنتی با اشاره به مسدودسازی دسترسی به ویز برای تمامی سرویس‌های حمل‌ونقل اینترنتی، درباره نحوه دسترسی اپلیکیشن‌ها به اطلاعات کاربران گفت: ما صرفا در نسخه اندروید به رانندگان هشدار عدم استفاده هم‌زمان از ویز و اسنپ را دادیم، زیرا سیستم‌عامل اندروید برای در اختیار گذاشتن فهرست برنامه‌های موجود در گوشی نیاز به دسترسی خاصی ندارد، اما به هیچ عنوان به گالری و عکس‌های کاربران دسترسی نداریم. حسین مرادقلی در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: حدود دو هفته پیش، دستور قضایی مسدودسازی ویز به ما ابلاغ شد و طبق آن ملزم شدیم به رانندگانی که ویز را روی گوشی‌شان نصب کرده‌اند اجازه استفاده از پلتفرم و اپلیکیشن اسنپ را ندهیم. دلیل مسدود شدن اپلیکیشن اسنپ برای رانندگان همین دستور دادگستری کل کشور بود. وی درباره پیشینه جنجال‌های مربوط به ویز توضیح داد: بحث عدم استفاه از ویز در ایران از حدود شش ماه پیش شروع شد. در همان زمان ویز فیلتر شد، اما پس از انتقال سرورهای این سیستم به سرور ابری گوگل عملا امکان فیلتر کردن آن وجود نداشت و به همین دلیل دستگاه قضایی چنین راه‌حلی را در پیش گرفت. ما جلسات متعددی با مقامات قضایی داشتیم و در این جلسات اعلام کردیم که این حرکت برای کاربران مشکلات جدی خواهد داشت و علاوه‌ بر این هیچ‌ جایگزین داخلی یا خارجی مناسبی برای ویز وجود ندارد.

سلب اعتماد
مرادقلی با بیان اینکه اسنپ ضابط و مجری قانون نیست و تنها یک پلتفرم هوشمند حمل‌ونقل در ایران است، اظهار کرد: ما در جلسات تاکید داشتیم که این موضوع نقض حریم خصوصی کاربران است و می‌تواند به سلب اعتماد آنها از اسنپ و سایر سرویس‌های هوشمند حمل‌ونقل منتهی شود. به طور کلی تاکید ما در سه محور بود: تاثیر این مسئله بر حمل‌ونقل شهری از نظر افزایش‌ترافیک، آلودگی و نبود جایگزین مناسب برای مسیریاب ویز و تاکید بر ماهیت اسنپ و عدم صلاحیت این سامانه در اجبار اشخاص ثالث به اجرای قانون. با وجود این، اسنپ تابع قوانین است و وقتی دستور قضایی ابلاغ می‌شود ما ملزم به اجرای آن هستیم. وی درباره عواقب واگذار کردن اجرای دستور منع استفاده از ویز توسط دادستانی به خود سرویس‌های حمل‌ونقل توضیح داد: پیش‌بینی می‌شد که این مسئله عواقبی برای کل اکوسیستم حمل‌ونقل هوشمند در پی خواهد داشت. البته قرار بود دستگاه محترم قضایی ابلاغیه خود را در خصوص مسدودسازی ویز به طور گسترده از طریق رسانه‌های جمعی اطلاع‌رسانی کند، اما این موضوع محقق نشد و در نتیجه افکار عمومی، اسنپ را به عنوان نهاد تصمیم‌گیرنده در نظر گرفت. وی درباره میزان استفاده کاربران از ویز اظهار کرد: جامعه آماری رانندگان اسنپ بخش کوچکی از کل جمعیت کاربران ویز را تشکیل می‌دهد. بنابراین ورود اسنپ در این موضوع و محدود کردن کاربران این سامانه تاثیر چندانی بر جامعه آماری استفاده‌کنندگان ویز نخواهد داشت.

به دستور مقام‌های قضایی
مرادقلی در پاسخ به اینکه آیا سایر سیستم‌های آنلاین حمل‌ونقل نیز موظف به مسدود کردن دسترسی به ویز شدند؟ گفت: اسنپ تنها سیستمی نبود که دستور مسدود کردن دسترسی به ویز را دریافت کرد و دستور مسدودسازی به هر سه شرکت اسنپ، تپ‌سی و کارپینو ابلاغ شد. با وجود این، به دستور مقام‌های قضایی، اسنپ به عنوان بزرگ‌ترین سامانه هوشمند حمل‌ونقل به دلیل داشتن بیشترین راننده و استفاده‌کننده از اپلیکیشن ویز ملزم به اجرای این دستور بود. وی با اشاره به اعتراضات شدیدی که درباره دسترسی اسنپ به اطلاعات تلفن هوشمند رانندگان در جریان اخطار برای حذف ویز شکل گرفت، توضیح داد: ما صرفا در نسخه اندروید این کار را انجام دادیم، زیرا سیستم‌عامل اندروید برای در اختیار گذاشتن فهرست برنامه‌های موجود در گوشی نیاز به دسترسی خاصی ندارد. می‌توان برای مسدودسازی از اینAPI استفاده کرد. وی در پاسخ به اینکه آیا دسترسی رانندگان و مسافرانی که از ویز استفاده می‌کردند به اپلیکیشن خود مسدود شده است، گفت: صرفا برای رانندگان مسدود شده است. البته در ابتدا دستور این بود که اسنپ دسترسی به ویز را برای رانندگان و مسافران غیرفعال کند. پس از پیگیری‌های فراوان و پافشاری بر الزام رعایت حقوق کاربران، در آخر دستوری ابلاغ شد که در آن موظف شدیم فقط دسترسی رانندگان را به ویز مسدود کنیم.

راهکارهای دیگر
مرادقلی با بیان اینکه راهکار دیگری برای منع استفاه از ویز وجود داشت، توضیح داد: پیشنهاد ما این بود که دسترسی اتصال اپلیکیشن‌مان را به ویز قطع کنیم. یک استاندارد شناخته‌شده‌ برای مسیریابی وجود دارد که همه مسیریاب‌های شناخته‌شده از آن تبعیت می‌کنند. زمانی که راننده گزینه مسیریابی را انتخاب می‌کند فهرستی از اپلیکیشن‌های مسیریاب نصب‌شده‌ روی گوشی‌اش به او نمایش داده می‌شود. وی ادامه داد: پیشنهاد ما این بود که ویز را از این فهرست حذف کنیم و مسیر فقط روی گوگل‌مپس باز شود. اما تاکید شد که باید رانندگان را ملزم کنیم در صورت نصب ویز در گوشی‌شان، ابتدا آن را حذف و بعد از اسنپ استفاده کنند. برای ما مشخص شده بود که اجرای هر راهکاری غیر از آنچه دستور داده شده بود اسنپ را با تهدید جدی روبه‌رو می‌کند. اسنپ به عنوان جامعه‌ای که بالغ بر ۲۰۰ هزار راننده از راه آن ارتزاق می‌کنند باید همه جوانب را در نظر می‌گرفت و سنجیده عمل می‌کرد.

و راه‌حل سریع برخی  رانندگان!
نكته جالب اینكه در روزهای اخیر، بسیاری از رانندگان اسنپ، برای استفاده از ویز، و گریز از محدودیت ایجاد شده، عملا با دو گوشی به فعالیت خود ادامه می‌دهند. یك گوشی برای اپلیكشن اسنپ و یك گوشی برای اپلیكیشن ویز! ضمن اینكه رانندگانی كه دارای گوشی‌های اپل (آیفون) هستند، اصولا با همان گوشی همزمان از دو برنامه استفاده می‌كنند زیرا در سیستم عامل گوشی‌های آمریكایی آیفون، این امكان (شناسایی برنامه‌های نصب شده) وجود ندارد.