تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۱/۱۷ ساعت ۱۲:۵۲
کد مطلب : ۱۴۲۸۷۰
بازخوانی فراز و نشیب‌هاي نخست‌وزیر دولت موقت در همایش «بازرگان و انقلاب اسلامی»
بازرگان؛ ۳۹ سال پس از نخست‌وزیری
روزنامه بهار: در سالروز 16 بهمن ماه سال 57 مصادف باماموریت امام خمینی به مهندس مهدی بازرگان برای تشکیل دولت موقت انقلاب، روز گذشته همایش بازرگان و انقلاب اسلامی با سخنرانی ابوالفضل بازرگان برادرزاده و رییس دفتر نخست‌وزیر دولت موقت انقلاب، محمد توسلی دبیرکل نهضت آزادی و عباس سلیمی نمین فعال سیاسی اصول‌گرا، به همت انجمن اندیشه و قلم در سالن همایش‌هاي مسجد الرحمان تهران برگزار شد.
***
دولت داری که شبیه به یک معجزه بود
برادرزاده نخست‌وزیر دولت موقت انقلاب با رد استعفای دولت بازرگان به دلیل تسخیر سفارت آمریکا، اظهار داشت: مهندس بازرگان دیندار واقعی بود که تجربیات موفق مدیریتی و سابقه طولانی در مبارزات و کنترل اعتصاب‌ها در زمان انقلاب و مدیریت دولت موقت داشت و نزدیک به معجزه بود که کشور را در آن شرایط اداره کرد و با مشکلات جنگید. ابوالفضل بازرگان عصر دوشنبه به بازخوانی فراز و نشیب دولت موقت در سی و نهمین سالگرد تاسیس نهضت آزادی پرداخت و در سخنان خود با عنوان «دولت موقت و چالش‌ها» اظهار داشت: به دلیل این ویژگی‌ها در حکمی هم که برای مهندس بازرگان صادر شده بود این ویژگی‌ها در آن حکم آمده است. اعضای گروه‌هاي چپ هم به شجاعت و فداکاری مهندس بازرگان اذعان داشتند. وی افزود: انتخاب بازرگان انتخاب درستی بود و در دفاعیات از دولت به این اشاره مي‌کرد که انتخاب رهبری بهترین انتخاب بوده است. مهندس بازرگان قبول مسئولیت را واجب عینی در آن شرایط مي‌دانست و در پاسخی که به این دعوت داد به آن اشاره مي‌کند. رییس دفتر نخست‌وزیر دولت موقت گفت: سعی مي‌شد ترکیب موثری از احزاب و انجمن اسلامی مهندسین در هیات وزیران وجود داشته باشد. با توجه به این که از یک طرف، انقلاب در دوره کوتاهی به پیروزی رسید بر خلاف انقلاب‌هاي دیگر که سال‌ها به طول انجامید و توانستند مدیریت‌هاي شایسته را در خود بپرورانند، در این مدت کوتاه چنین اتفاقی در کشور نیفتاد و کشور با مشکلاتی رو به رو شد که قبلا برای آن پیش بینی نشده بود. بازرگان اضافه کرد: دولت موقت توانست برخورد مناسبی با مشکلات داشته باشد و ماموریت‌هاي محوله را تا قبل از استعفا انجام دهد. وی به برخی از مشکلاتی که دولت موقت در آن زمان با آنها مواجه بود اشاره کرد و گفت: برای برخی مشکلات اعم از ضد انقلاب و ضعف تبلیغات پیش بینی نشده بود. در آن زمان امکان تبلیغات برای دولت وجود نداشت و احزاب و نشریات مختلف و رادیو و تلویزیون و شورای تبلیغات اسلامی علیه دولت موضع مي‌گرفتند. عضو نهضت آزادی اظهار داشت: خود سری و خود تصمیم گیری در برخی نهادها در آن زمان وجود داشت و شوراهای کارگری که توسط نیروهای چپ شکل مي‌تشکیل مي‌شد در مدیریت کارخانه‌ها دخالت کرده و حتی مدیران کارخانه‌ها را حبس مي‌کردند. بازرگان گفت: وزارت کار بدون این که با دولت هماهنگی کند حداقل حقوق کارگران را افزایش داد که بار سنگینی روی دوش دولت گذاشت و این پیش بینی نشده بود تا زمینه و امکانات آن را فراهم کنند. وی افزود: در خصوص شکل اقتصاد اختلاف نظر بود؛ از جمله عزت اله سحابی رییس سازمان برنامه و بودجه گرایش بیشتری به دولتی کردن اقتصاد داشت و شرکت‌هاي بیمه و کارخانجات بیشتری، ملی شدند. مشکلاتی هم در نهاد نخست‌وزیری و محیط آن بود و وقتی دولت مستقر شد چون شناختی از نیروهای مستقر در نخست‌وزیری نداشت نسبت به اینها بی اعتمادی از جهت کارشکنی وجود داشت. برادرزاده نخست‌وزیر دولت موقت انقلاب با اشاره به مساله امنیت و حفاظت از نخست‌وزیری به دلیل تشکل نشدن نهادهای امنیتی اعم از شهربانی گفت: بین اینها ناهماهنگی به دلیل اختلاف سلیقه وجود داشت. حجم مراجعات به گونه‌اي بود که کارها فلج مي‌شد و هیچ معاون وزیری نمی توانست کارهایش را انجام دهد و به همین دلیل نهادی به عنوان راهنمای مراجعان شکل گرفت. بازرگان افزود: یکی از مشکلات، تظاهراتی بود که در خیابان پاستور و خارج از نخست‌وزیری مي‌شد؛ مثلا تظاهرات خانم‌ها به دلیل حجاب و کامیون داران و تظاهرات به دلیل دستگیری نیروهای چپ. اینها باعث شد دولت احساس کرد دیگر نمی تواند ادامه دهد و در هر ملاقاتی که با رهبر انقلاب صورت مي‌گرفت دولت مشکلات خود را مطرح مي‌کرد و گاهی اوقات راه حل هایی هم پیشنهاد مي‌شد. وی گفت: این که گفته مي‌شود مثلا تسخیر سفارت آمریکا باعث استعفای دولت موقت شد درست نیست و مهندس بازرگان آن را توضیح داده است. دولت به نوعی هشدار داد که به این ترتیب نمی شود کار را ادامه داد و نامه‌اي که بازرگان به من دادند و من پیش نویس آن را به رهبری دادم دیگر نقطه پایانی بود که به موارد قبلی اضافه شد و مهندس بازرگان مجبور به استعفا شد. این فعال سیاسی در پایان یادآور شد: آنگونه که شنیده مي‌شود وقتی نخست‌وزیر استعفا داد گفتند که راجع به آن تصمیم گیری مي‌شود و امام چند نفر اعم از مرحوم آیت‌اله هاشمی رفسنجانی را دعوت کردند تا مهندس بازرگان را از این کار برحذر دارند که اینها هم مي‌گویند که دیگر کار از کار گذشته و عمر این دولت تمام شد و وقتی مهندس بازرگان وقتی شنید استعفایش پذیرفته شد گفت نفس راحتی مي‌کشم.
به رغم همه هزینه ها به رسالت خود ادامه داد
همچنین دبیرکل نهضت آزادی دراین میزگرد با بیان اینکه دولت مهندس بازرگان را با چالش هایش باید در نظر گرفت گفت: نخستین چالشی که باید به آن اشاره کرد دیداری است که مهندس بازرگان در پاریس با رهبر انقلاب داشت، رسم بود که همه به نوعی با امام در پاریس بیعت مي‌کردند، مهندس بازرگان ساعت‌ها مذاکره کرد و قرار بود نامه‌اي به مانند بیعت بنویسند اما ایشان گفت باید با یارانم در ایران صحبت کنم که همین موضوع یک چالشی ایجاد کرد.
محمد توسلی ادامه داد: مهندس بازرگان به ایران آمد، در حزب مشورت کرد و حزب بیانیه‌اي داد که چون طی یک سال اخیر مردم رهبری آیت‌اله خمینی را پذیرفتند ما هم مي‌پذیریم. بحث حاکمیت رای ملت است. وی افزود: در حکمی که آیت‌اله خمینی به مهندس بازرگان دادند آمده است که به حکم شرع و خواست مردم من این حکم را به شما مي‌دهم. در نامه پاسخ، مهندس بازرگان هم بر رای مردم تاکید مي‌کنند. او با یک نگاه راهبردی این کلمات را در ۱۵ بهمن سال ۵۷ استفاده مي‌کند که تشکر از ملت ایران مي‌کنم که آیت‌اله مکرر تصریح مي‌کنند که به نام ملت و برای ملت قدم‌ها را برداشته اند. این فعال سیاسی افزود: چالش بعدی، رفراندوم انقلاب اسلامی است. مردم قرار شد به جمهوری اسلامی‌اي که در پاریس و در بانگ رسانه‌هاي جهانی گفته بودند و با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی که حتی مارکسیست‌ها هم حق اظهار نظر دارند، در پای صندوق رای حاضر شوند. توسلی خاطر نشان کرد: مهندس بازرگان گفت به جمهوری دموکراتیک اسلامی رای دهیم چون در اساسنامه شورای انقلاب هم آمده بود اما امام خمینی فرمودند جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد. مهندس بازرگان مي‌دانستند که واژه دموکراتیک جلوی انحراف را مي‌گیرد. وی با اشاره به تدوین قانون اساسی گفت: امام خمینی با اصلاحات لازم، قانون اساسی را که تهیه شده بود به رفراندوم گذاشتند، آقای بازرگان گفتند شما به مردم قول دادید مجلس موسسان تشکیل مي‌شود و رفراندوم نقض پیمان است. کسانی همچون مرحوم مطهری پادرمیانی کردند و مجلس خبرگان قانون اساسی تشکیل شد. روحانیون سنتی در این مجلس از پیشنهاد مرحوم آیت در باب اصل ولایت فقیه حمایت همه جانبه کردند. برخی از اعضای دولت نامه اعتراضی نوشتند و در این زمینه برخورد با برخی از وزرای دولت موقت شکل گرفت. اولین شهردار پس از انقلاب تهران با اشاره به دومین چالش گفت: چالش بعدی ظرایفی است که هم در حکم نخست‌وزیری و هم پذیرش استعفای بازرگان وجود دارد. در هر دو سند آیت‌اله خمینی مراتب اعتماد خود به دیانت و سلامت مهندس بازرگان را اعلام مي‌کنند. با یک لحن بسیار مثبت تمام سوابق علمی و مبارزاتی او را تایید مي‌کنند اما بعد سخنانی مطرح مي‌کنند که متفاوت است. توسلی با اشاره به نامه نگاری‌ها طی سال‌هاي ۶۶ تا ۶۸ یادآوری کرد: چالش بعدی نامه‌اي است که سال ۶۶ نوشته شد و سال ۶۸ محتشمی پور آن را انتشار داده است. نامه‌هاي امام همیشه باید به خط و امضای خودشان باشد که بعد از فوت امام، آقای منتظری گفت این نامه به خط و امضای ایشان نبوده است. وی افزود: چالش بعدی اختلافاتی است که بین احزاب بوجود آمد. آیت‌اله خمینی در این میان نامه‌اي منتشر کردند و از ولایت مطلقه فقیه نام بردند. این موضوع حادثه خیلی مهمی است. مهندس بازرگان با یک جمع خبره کار پژوهشی انجام دادند که اصل ولایت مطلقه فقیه را به استناد قرآن و سنت و عترت با توجه به جنبه‌هاي سیاسی و اجتماعی آن بررسی کردند. این نشریه در اواخر سال ۶۶ تهیه شد. با نامه و امضای مهندس بازرگان برای تمام مراجع قم و آیت‌اله خمینی و مسئولان فرستاده شد و گفته شد این کار پژوهشی است که هرجای آن اشتباه بود به ما متذکر شوید. حتی یک نامه هم دریافت نشد. دبیر کل نهضت آزادی تاکید کرد:چالش‌هاي مهندس بازرگان بعد از خرداد ۶۰ هم مورد توجه است. در مجلس کریدوری بود که در آن مرگ بر بازرگان گفته شده بود اما به رغم تمام هزینه‌ها و بازداشت‌ها، ایستادند و به رسالت خود ادامه دادند. باید توجه کنیم آن نگاه مهندس بازرگان با توجه به نگاه امروز جوانان پیام مهمی برای همه مدیران جامعه ما است.
***
دولت داری که شبیه به یک معجزه بود
برادرزاده نخست‌وزیر دولت موقت انقلاب با رد استعفای دولت بازرگان به دلیل تسخیر سفارت آمریکا، اظهار داشت: مهندس بازرگان دیندار واقعی بود که تجربیات موفق مدیریتی و سابقه طولانی در مبارزات و کنترل اعتصاب‌ها در زمان انقلاب و مدیریت دولت موقت داشت و نزدیک به معجزه بود که کشور را در آن شرایط اداره کرد و با مشکلات جنگید. ابوالفضل بازرگان عصر دوشنبه به بازخوانی فراز و نشیب دولت موقت در سی و نهمین سالگرد تاسیس نهضت آزادی پرداخت و در سخنان خود با عنوان «دولت موقت و چالش‌ها» اظهار داشت: به دلیل این ویژگی‌ها در حکمی هم که برای مهندس بازرگان صادر شده بود این ویژگی‌ها در آن حکم آمده است. اعضای گروه‌هاي چپ هم به شجاعت و فداکاری مهندس بازرگان اذعان داشتند. وی افزود: انتخاب بازرگان انتخاب درستی بود و در دفاعیات از دولت به این اشاره مي‌کرد که انتخاب رهبری بهترین انتخاب بوده است. مهندس بازرگان قبول مسئولیت را واجب عینی در آن شرایط مي‌دانست و در پاسخی که به این دعوت داد به آن اشاره مي‌کند. رییس دفتر نخست‌وزیر دولت موقت گفت: سعی مي‌شد ترکیب موثری از احزاب و انجمن اسلامی مهندسین در هیات وزیران وجود داشته باشد. با توجه به این که از یک طرف، انقلاب در دوره کوتاهی به پیروزی رسید بر خلاف انقلاب‌هاي دیگر که سال‌ها به طول انجامید و توانستند مدیریت‌هاي شایسته را در خود بپرورانند، در این مدت کوتاه چنین اتفاقی در کشور نیفتاد و کشور با مشکلاتی رو به رو شد که قبلا برای آن پیش بینی نشده بود. بازرگان اضافه کرد: دولت موقت توانست برخورد مناسبی با مشکلات داشته باشد و ماموریت‌هاي محوله را تا قبل از استعفا انجام دهد. وی به برخی از مشکلاتی که دولت موقت در آن زمان با آنها مواجه بود اشاره کرد و گفت: برای برخی مشکلات اعم از ضد انقلاب و ضعف تبلیغات پیش بینی نشده بود. در آن زمان امکان تبلیغات برای دولت وجود نداشت و احزاب و نشریات مختلف و رادیو و تلویزیون و شورای تبلیغات اسلامی علیه دولت موضع مي‌گرفتند. عضو نهضت آزادی اظهار داشت: خود سری و خود تصمیم گیری در برخی نهادها در آن زمان وجود داشت و شوراهای کارگری که توسط نیروهای چپ شکل مي‌تشکیل مي‌شد در مدیریت کارخانه‌ها دخالت کرده و حتی مدیران کارخانه‌ها را حبس مي‌کردند. بازرگان گفت: وزارت کار بدون این که با دولت هماهنگی کند حداقل حقوق کارگران را افزایش داد که بار سنگینی روی دوش دولت گذاشت و این پیش بینی نشده بود تا زمینه و امکانات آن را فراهم کنند. وی افزود: در خصوص شکل اقتصاد اختلاف نظر بود؛ از جمله عزت اله سحابی رییس سازمان برنامه و بودجه گرایش بیشتری به دولتی کردن اقتصاد داشت و شرکت‌هاي بیمه و کارخانجات بیشتری، ملی شدند. مشکلاتی هم در نهاد نخست‌وزیری و محیط آن بود و وقتی دولت مستقر شد چون شناختی از نیروهای مستقر در نخست‌وزیری نداشت نسبت به اینها بی اعتمادی از جهت کارشکنی وجود داشت. برادرزاده نخست‌وزیر دولت موقت انقلاب با اشاره به مساله امنیت و حفاظت از نخست‌وزیری به دلیل تشکل نشدن نهادهای امنیتی اعم از شهربانی گفت: بین اینها ناهماهنگی به دلیل اختلاف سلیقه وجود داشت. حجم مراجعات به گونه‌اي بود که کارها فلج مي‌شد و هیچ معاون وزیری نمی توانست کارهایش را انجام دهد و به همین دلیل نهادی به عنوان راهنمای مراجعان شکل گرفت. بازرگان افزود: یکی از مشکلات، تظاهراتی بود که در خیابان پاستور و خارج از نخست‌وزیری مي‌شد؛ مثلا تظاهرات خانم‌ها به دلیل حجاب و کامیون داران و تظاهرات به دلیل دستگیری نیروهای چپ. اینها باعث شد دولت احساس کرد دیگر نمی تواند ادامه دهد و در هر ملاقاتی که با رهبر انقلاب صورت مي‌گرفت دولت مشکلات خود را مطرح مي‌کرد و گاهی اوقات راه حل هایی هم پیشنهاد مي‌شد. وی گفت: این که گفته مي‌شود مثلا تسخیر سفارت آمریکا باعث استعفای دولت موقت شد درست نیست و مهندس بازرگان آن را توضیح داده است. دولت به نوعی هشدار داد که به این ترتیب نمی شود کار را ادامه داد و نامه‌اي که بازرگان به من دادند و من پیش نویس آن را به رهبری دادم دیگر نقطه پایانی بود که به موارد قبلی اضافه شد و مهندس بازرگان مجبور به استعفا شد. این فعال سیاسی در پایان یادآور شد: آنگونه که شنیده مي‌شود وقتی نخست‌وزیر استعفا داد گفتند که راجع به آن تصمیم گیری مي‌شود و امام چند نفر اعم از مرحوم آیت‌اله هاشمی رفسنجانی را دعوت کردند تا مهندس بازرگان را از این کار برحذر دارند که اینها هم مي‌گویند که دیگر کار از کار گذشته و عمر این دولت تمام شد و وقتی مهندس بازرگان وقتی شنید استعفایش پذیرفته شد گفت نفس راحتی مي‌کشم.
به رغم همه هزینه ها به رسالت خود ادامه داد
همچنین دبیرکل نهضت آزادی دراین میزگرد با بیان اینکه دولت مهندس بازرگان را با چالش هایش باید در نظر گرفت گفت: نخستین چالشی که باید به آن اشاره کرد دیداری است که مهندس بازرگان در پاریس با رهبر انقلاب داشت، رسم بود که همه به نوعی با امام در پاریس بیعت مي‌کردند، مهندس بازرگان ساعت‌ها مذاکره کرد و قرار بود نامه‌اي به مانند بیعت بنویسند اما ایشان گفت باید با یارانم در ایران صحبت کنم که همین موضوع یک چالشی ایجاد کرد.
محمد توسلی ادامه داد: مهندس بازرگان به ایران آمد، در حزب مشورت کرد و حزب بیانیه‌اي داد که چون طی یک سال اخیر مردم رهبری آیت‌اله خمینی را پذیرفتند ما هم مي‌پذیریم. بحث حاکمیت رای ملت است. وی افزود: در حکمی که آیت‌اله خمینی به مهندس بازرگان دادند آمده است که به حکم شرع و خواست مردم من این حکم را به شما مي‌دهم. در نامه پاسخ، مهندس بازرگان هم بر رای مردم تاکید مي‌کنند. او با یک نگاه راهبردی این کلمات را در ۱۵ بهمن سال ۵۷ استفاده مي‌کند که تشکر از ملت ایران مي‌کنم که آیت‌اله مکرر تصریح مي‌کنند که به نام ملت و برای ملت قدم‌ها را برداشته اند. این فعال سیاسی افزود: چالش بعدی، رفراندوم انقلاب اسلامی است. مردم قرار شد به جمهوری اسلامی‌اي که در پاریس و در بانگ رسانه‌هاي جهانی گفته بودند و با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی که حتی مارکسیست‌ها هم حق اظهار نظر دارند، در پای صندوق رای حاضر شوند. توسلی خاطر نشان کرد: مهندس بازرگان گفت به جمهوری دموکراتیک اسلامی رای دهیم چون در اساسنامه شورای انقلاب هم آمده بود اما امام خمینی فرمودند جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد. مهندس بازرگان مي‌دانستند که واژه دموکراتیک جلوی انحراف را مي‌گیرد. وی با اشاره به تدوین قانون اساسی گفت: امام خمینی با اصلاحات لازم، قانون اساسی را که تهیه شده بود به رفراندوم گذاشتند، آقای بازرگان گفتند شما به مردم قول دادید مجلس موسسان تشکیل مي‌شود و رفراندوم نقض پیمان است. کسانی همچون مرحوم مطهری پادرمیانی کردند و مجلس خبرگان قانون اساسی تشکیل شد. روحانیون سنتی در این مجلس از پیشنهاد مرحوم آیت در باب اصل ولایت فقیه حمایت همه جانبه کردند. برخی از اعضای دولت نامه اعتراضی نوشتند و در این زمینه برخورد با برخی از وزرای دولت موقت شکل گرفت. اولین شهردار پس از انقلاب تهران با اشاره به دومین چالش گفت: چالش بعدی ظرایفی است که هم در حکم نخست‌وزیری و هم پذیرش استعفای بازرگان وجود دارد. در هر دو سند آیت‌اله خمینی مراتب اعتماد خود به دیانت و سلامت مهندس بازرگان را اعلام مي‌کنند. با یک لحن بسیار مثبت تمام سوابق علمی و مبارزاتی او را تایید مي‌کنند اما بعد سخنانی مطرح مي‌کنند که متفاوت است. توسلی با اشاره به نامه نگاری‌ها طی سال‌هاي ۶۶ تا ۶۸ یادآوری کرد: چالش بعدی نامه‌اي است که سال ۶۶ نوشته شد و سال ۶۸ محتشمی پور آن را انتشار داده است. نامه‌هاي امام همیشه باید به خط و امضای خودشان باشد که بعد از فوت امام، آقای منتظری گفت این نامه به خط و امضای ایشان نبوده است. وی افزود: چالش بعدی اختلافاتی است که بین احزاب بوجود آمد. آیت‌اله خمینی در این میان نامه‌اي منتشر کردند و از ولایت مطلقه فقیه نام بردند. این موضوع حادثه خیلی مهمی است. مهندس بازرگان با یک جمع خبره کار پژوهشی انجام دادند که اصل ولایت مطلقه فقیه را به استناد قرآن و سنت و عترت با توجه به جنبه‌هاي سیاسی و اجتماعی آن بررسی کردند. این نشریه در اواخر سال ۶۶ تهیه شد. با نامه و امضای مهندس بازرگان برای تمام مراجع قم و آیت‌اله خمینی و مسئولان فرستاده شد و گفته شد این کار پژوهشی است که هرجای آن اشتباه بود به ما متذکر شوید. حتی یک نامه هم دریافت نشد. دبیر کل نهضت آزادی تاکید کرد:چالش‌هاي مهندس بازرگان بعد از خرداد ۶۰ هم مورد توجه است. در مجلس کریدوری بود که در آن مرگ بر بازرگان گفته شده بود اما به رغم تمام هزینه‌ها و بازداشت‌ها، ایستادند و به رسالت خود ادامه دادند. باید توجه کنیم آن نگاه مهندس بازرگان با توجه به نگاه امروز جوانان پیام مهمی برای همه مدیران جامعه ما است.
