سربلند باد منتقد من

هوشنگ عطاپور
از جمله مقولات سیاسی که پشتوانه‌ دینی محکمی دارد؛ «حقوق شهروندی» و یا به عبارتی «حق الناس» است.  در آیات قرآن، احادیث، سیره‌ پیامبر اکرم (ص) ، و ائمه اطهار (ع) به روشنی بر رعایت حقوق شهروندی، به ویژه از سوی حاکمان اسلامی، تاکید شده است. یکی از زیباترین متون دینی که به طور تخصصی به حقوق شهروندی پرداخته است، «رساله حقوق امام سجاد (ع)» است. در عصر دولت‌های مدرن و حاکمیت نظام‌های مردم‌سالار  و تفکیک حقوقی «تکالیف حاکم و شهروند» ، به صراحت، آزادی بیان، عقیده و انتقاد از عملکرد مسئولین، به دلیل انتخاب و انتصاب از سوی مردم، به رسمیت شناخته شده است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز، در فصل سوم، به این حقوق به شکل کاملاً مشخص، تصریح شده است. اصولا وقتی از مردم‌سالاری و انتخابات سخن گفته می‌شود، یعنی آزادیِ نقد و بیانِ آن توسط شهروندان، بخشی از فرآیند استقرار نظام مردم‌سالاری است.   جامعه مدنی رکن نظام مردم‌سالار است و شهروندان، سازمان‌های مردم نهاد، احزاب و رسانه‌های مستقل اجزای اساسی جامعه مدنی هستند که «نقش و مسئولیت اجتماعی نظارت بر عملکرد مسئولین را بر عهده دارند» . برای این که جامعه مدنی بتواند به مسئولیت اجتماعی خود عمل بکند، باید بستر نقد و نقادی فراهم گردد. انسداد فضای نقادی، صرفا با بگیر و به بند فیزیکی، بستن و توقیف رسانه‌ها، و حبس منتقدان حاصل نمی‌شود، بعضی اوقات ایجاد «حس عدم امنیت روانی» ، بیش از ناامنی فیزیکی در ایجاد لکنت در زبان منتقدان و مخالفین تاثیر دارد. وقتی صحبت از امنیت نقد و نقادی می‌شود، اتفاقا بر همین مؤلفه حس آرامش روانی در جامعه مدنی دلالت دارد.

روش رایجی که جریان راست افراطی در طی دو دهه اخیر برای مرعوب نمودن رقبای سیاسی خود در فضای رسانه‌ای و  تریبون‌های سرقفلی خود به کار بسته است، استفاده از تاکتیک «تهمت، تحقیر، توهین و تخریب» رقبا بوده است. این روش‌های غیر مدنی را که با هدف حرمت شکنی برخی سیاستمداران و فعالین سیاسی صورت گرفته، در جریان برگزاری دادگاه‌ها و انتخاب تیترهای توهین آمیز در رسانه‌های جناحی و صدا و سیما بارها، مشاهده کرده‌ا‌‌یم. اما این تاکتیک، در تضاد با اصول اخلاق اسلامی، حقوق شهروندی و مدنی است.   انتشار «منشور حقوق شهروندی» برای آگاه‌سازی جامعه و مسئولین شرط لازم است، ولی کافی نیست. مهم، برداشتن گام‌های عملی برای فرهنگ‌سازی حقوق شهروندی از سوی مسئولین است. در فرایند فرهنگ‌سازی هم، «عامل بودن به عمل، بهتر از شاعر بودن است».  به دیگر سخن، رعایت حقوق شهروندی و حقوق منتقد، باید در رفتار و کردار دولتمردان ِدولت تدبیر و امید متجلی شود. استفاده از تاکتیک مرعوب‌سازی رقبای سیاسی برای پاسخگویی به منتقدین، در تضاد با منشور حقوق شهروندی دولت تدبیر و امید و رجعت است و با مرام اصلاح طلبی ناسازگار می‌باشد.  شعار بنیادین جریان اصلاحات «زنده باد مخالف من» بوده است که در عصر خود، با استقبال همه جریان‌های سیاسی روبرو شد و اکنون نیز به تاسی از همان دیدگاه منطبق با ارزش‌های دینی و اخلاقی جامعه‌ی دین محور، باید شعار «سربلند باد منتقد من» داده شود. زیرا عدول از ارزش‌های حاکم بر یک جریان سیاسی، یعنی مرگ زودهنگام آن جریان!