خطر مرگ سینمای اجتماعی در هیاهوی طنز

اقتصاد در سینمای امروز جهان حرف اول را می زند. در این عرصه هنر هفتم به عنوان صنعت برتر شمرده می شود و شکست در فروش یک پروژه سینمایی، می تواند به منزله پایان کار یک فیلم ساز یا تهیه کننده باشد.برای کسانی که فروش سینمای دنیا را دنبال می کنند شنیدن ارقام فروش چند صد میلیون دلاری چیز عجیبی نیست. اگر به جدول فیلم های پر فروش سینمای جهان نگاهی بیاندازیم با آثاری روبرو می شویم که 2 تا 3 میلیارد دلار فروش داشته اند که از جمله این فیلم ها می توان به آواتار، تایتانیک، پارک ژوراسیک، اسکای فال، سریع و خشن 7، شوالیه تاریکی، تبدیل شوندگان و آثاری از این دست اشاره کرد.مولفه اصلی اقتصاد در سینمای دنیا عرضه و تقاضا است و پخش آثار سینمایی با روایتی جذاب و قهرمان های منحصر به فرد در هزاران سینما در سراسر دنیا یکی از دلایل فروش زیاد آثار هالیوودی است و چرخش اقتصادی آثار سینمایی کمپانی های فیلمسازی را ترغیب به ادامه ساخت فیلمی از یک ابر قهرمان و یا یک روایت می کند و به عبارتی این بازخورد تماشاگران دلیل حیات شخصیت های دوست داشتنی امروز سینما است.در سینمای ایران که در جرگه سینمای ارزان قیمت شمرده می شود شرایط متفاوت است. شاید باور این حقیقت کمی دور از ذهن باشد اما سینمای ایران تا سال 92 روی 10 میلیارد فروش سالانه را به خود ندیده بود و بسیاری از آثار امکان نمایش سراسری در سینماهای کشور را نداشتند اما پس از دیجیتالی شدن سینماهای سراسر کشور از سوی وزارت ارشاد در ابتدای دولت یازدهم، شرایط تغییر کرد و فروش سینماها طی سال های اخیر بر اساس اعلام رسمی به رقمی بالای 180 میلیارد تومان (میزان فروش سینمای ایران در سال 96 براساس ارقام درج شده در سایت سینما تیکت به عنوان مرجع فروش سینماها) هم رسیده است.
این رقم شاید در نگاه نخست بسیار قابل توجه باشد اما پرسش اصلی این است از این رقم سهم سینمای طنز- تجاری و جدی چقدر است؟ آیا با احتساب چنین فروشی، میزان فروش سینمای ایران بر هزینه ای که برای تولید آثار سینمایی می شود برتری دارد؟ آیا به عبارتی سینمای ایران به لحاظ اقتصادی سود دهی دارد؟

بررسی های خبرنگار ایرنا نشان می دهد در سال 96، در مجموع 60 فیلم سینمایی اکران شده و عنوان پرفروش ترین فیلم سینمای ایران نیز در همین سال به نهنگ عنبر 2 با فروش 20 میلیارد و 944 میلیون رسیده است. آینه بغل با فروش 20 میلیارد و 493 میلیون تومان، گشت 2 با فروش 19 میلیارد و 781 میلیون و' خوب بد جلف 'با فروش 16 میلیارد و 288 میلیون تومان در رده های بعدی فروش سینمای ایران در سال 96 قرار گرفتند.نکته حائز اهمیت در بررسی فروش فیلم های سال 96 این است که بار بیشتر فروش سینما بر دوش فیلم های طنز و تجاری بوده و در مقابل سهم آثار جدی سینمای ایران در این مناسبات حداقلی است تا جایی که پرفروش ترین فیلم جدی در سال 96، به آثاری همچون رگ خواب، بدون تاریخ بدون امضاء، ماجرای نیمروز و خفگی اختصاص دارد و متوسط فروش این آثار به عنوان پرفروش ترین آثار اجتماعی سینمای ایران چهار میلیارد تومان بوده است.در فهرست 60 فیلم اکران شده در سال 96، 24 فیلم با فروشی زیر یک میلیارد دیده می شود. همچنین 15 اثر نیز در این فهرست نزدیک به یک میلیارد و 500 میلیون تومان فروش داشته اند و در میان این آثار تنها ملی و راه های نرفته اش بوده که بیش از یک میلیارد و 900 میلیون تومان فروش داشته 8 فیلم نیز بیش از دو میلیارد و یک فیلم بیش از سه میلیارد فروش داشته اند.براساس ارقام منتشر شده این پرسش در ذهن متبادر می شود چند درصد از فیلم های تولید شده در سال 96 به لحاظ اقتصادی سود ده نبوده اند؟برای پاسخ به این پرسش لازم است بدانیم چند درصد از فروش یک فیلم به تهیه کننده اثر و سرمایه گذار بر می گردد؟

حبیب اسماعیلی از پخش کنندگان سینمای ایران به خبرنگار ایرنا می گوید : 9 درصد از فروش سینمای ایران مشمول مالیات می شود و 5 درصد دیگر از فروش نیز به عوارض شهرداری اختصاص دارد که در سال 97 تلاش شده این هزینه حذف شود.به گفته وی ، از رقم باقی مانده حاصل از فروش 50 درصد به سینماداران می رسد و از مجموع 50 درصد باقی مانده 10 درصد متعلق به پخش کننده خواهد بود.
به عبارت دیگر بدون کسر 9 درصد مالیات سینماگران که هنوز مشکل آن لاینحل مانده و عوارض شهرداری تنها 40 درصد از رقم باقی مانده متعلق به تهیه کننده است.براساس این فرمول، اگر متوسط ساخت یک اثر سینمایی را حداقل دو میلیارد در نظر بگیریم، حداقل 40 درصد فروش یک فیلم بدون احتساب هزینه های جانبی دو میلیارد باشد؛ به عبارتی یک فیلم حداقل باید 5 میلیارد تومان فروش داشته باشد تا بتواند بدون ضرر در اکران به کار خود پایان دهد.در این نگاه، تنها 7 فیلم از گزند زیان دهی مالی در اکران در امان ماندند که از این تعداد 6 اثر فروش هایی بالای این رقم را داشتند. خالتور با فروش بیش از شش میلیارد، ساعت 5 عصر 9 میلیارد، اکسیدان 10 میلیارد، خوب بد جلف 16، گشت 2، 19، آینه بغل 20 و نهنگ عنبر 2 با بیش از 20 میلیارد تومان فروش در زمره فیلم هایی هستند که به سود دهی رسیده اند و در عین حال جور فروش سینمای ایران را نیز به دوش کشیدند.بررسی آمار فروش فیلم ها همچنین نشان می دهد این آثار بیش از 100 میلیون از فروش سینماها را به خود اختصاص داده اند و فروش این 7 فیلم از مجموع فروش 53 اثر دیگر که اغلب اجتماعی و جدی هستند بیش از 20 میلیارد تومان ببیشتر است.

به عبارت دیگر اقتصاد سینمای اجتماعی و جدی ایران در سال 96 با تهدیدی جدی روبرو است و هیچ یک از فیلم های اجتماعی نتوانستند در اکران هزینه تولید شده خود را بدست آوردند. هر چند ممکن است برخی آثار سینمایی طنز را نیز در جرگه فیلم های اجتماعی محاسبه کنند اما به اعتتقاد کارشناسان، ترکیب و چیدمان بازیگران و نوع تبلیغات 7 فیلم یاد شده نشان از این مهم دارد که فیلمسازان با این نگاه که اثری طنز را برای ایجاد فضایی مفرح برای مردم ساخته اند آنان را برای تماشای فیلم شان به سینماها دعوت کرده اند.با این شرایط آنچه برای سینمای اجتماعی و جدی تهدید محسوب می شود عدم تمایل سرمایه گذاران به ساخت چنین آثاری است. این در حالی که در سال های اخیر آثاری از جمله ابد و یک روز اثری جدی جز پرفروش ترین فیلم های سینمای ایران را به خود اختصاص دادند اما در رده بندی آثار پر فروش سال 96 دیگر خبری از فیلم های اجتماعی پر فروش نیست.اگر میانگین فروش 80 میلیارد تومانی 53 فیلم سینمایی را که در جرگه پرفروش های سینمای ایران در سال 96 قرار نمی گیرند به طور متوسط با کسر 9 درصد مالیات و 5 درصد عوارض شهرداری (درسال 96 این عوارض اخذ شده است) به همراه هزینه سینماداران و پخش کنندگان حساب کنیم در می یابیم مجموعا 11 میلیارد و 200 میلیون تومان از 80 میلیون بابت مالیات و عوارض کسر شده و با کسر هزینه 50 درصدی سینماداران و 10 درصدی پخش کنندگان در نهایت سهم تهیه کنندگان این آثار نزدیک به 31 میلیارد از 53 فیلم اکران شده است و به طور متوسط هر فیلم بیش از 580 میلیون تومان خواهد شد که رقمی ناچیز است و این در حالی است که بخشی از فیلم های تولیدی در سینمای ایران فرصت اکران پیدا نمی کنند.

محمد مهدی حیدریان رییس سازمان سینمایی در مراسم افتتاح نخستین پردیس سینمایی شمالغرب کشور در تبریز در آخرین روزهای سال 96 اظهار کرده بود که در این سال هر سه روز یک فیلم و 1.5 سالن سینمایی ساخته شد که با توجه به اکران 60 اثر سینمایی، بخشی از فیلم های تولیدی در سینمای ایران فرصت نمایش عمومی پیدا نکردند و این یکی از معضلات این روزهای سینمای ایران است.با توجه به سیاست های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ترغیب سرمایه گذاران به ساخت مجتمع های فرهنگی و سینمایی، این امیدواری وجود دارد شاهد افزایش فضای پخش آثار سینمای ایران و فروش فیلم ها باشیم؛ هرچند افزایش قیمت بلیت ها در ابتدای سال 97، نگرانی هایی را نسبت به کاهش مخاطبان سینما ایجاد می کند که البته بر اساس اعلام رسمی سازمان سینمایی تعداد مخاطبان سینمای ایران در اکران نوروزی 18 درصد افزوده شده است.واکاوی در خطر بودن آثار سینمایی اجتماعی دلایل متعددی دارد اما عدم توزیع عادلانه امکانات در اکران، ساخت این نوع فیلم ها با بودجه دولتی و ارگانی و اتفاقاتی از این دست در هیاهوی جشن فروش سینمای طنز، مرگ سینمای اجتماعی را رقم می زند.کلام آخر آنکه حمایت صرف از آثار اجتماعی به معنای ورود دولت در تولید آثاری از این دست چاره کار نیست و تنها به فربه شدن و ایجاد شائبه نا برابری توزیع امکانات دامن خواهد زد و بهتر آنکه شرایط عادلانه ای برای اکران آثار سینمایی اجتماعی و همراهی در تبلیغات رسانه ای و تلویزیونی بیشتر مطمح نظر قرار گیرد.