جمعیت ۱۰۰ میلیونی ایران طی 3 دهه آتی

محمد باقر عباسی به مناسبت روز جهانی جمعیت، گفت: ایده شکل گیری روز جهانی جمعیت به سال ۱۹۸۹ بازمی‌گردد. سازمان ملل روز ۱۱ ژوئیه را با توجه به اینکه جمعیت جهان در این روز -در سال ۱۹۸۷ - به پنج میلیارد نفر رسید، به عنوان روز جهانی "جمعیت"  نام‌گذاری کرد. این روز فرصتی بین‌المللی برای اندیشه‌ورزی همگانی به جمعیت و موضوعات آن است.‌ شعار امسال این روز به "توانمندسازی انسان‌ها و توسعه ملت‌ها" تأکید دارد. وی ادامه داد: موضوع جمعیت در ایران در قرن حاضر یک دغدغه همگانی بوده است. ما قرن حاضر را با جمعیت ۱۰ میلیونی آغاز کرده‌ایم و در حال به پایان رساندن آن با جمعیتی بیش از ۸۰ میلیون هستیم. با تغییرات رخ داده در کشور، گسترش شهرنشینی، تحول سبک زندگی، گذار از روابط خانوادگی پدرسالارانه به روابط مدنی، تحولات بازار کار، آمار ازدواج و ... عملا جمعیت ایران درگیر مسائلی نوظهور و تجربه نشده در تاریخ خود است. این امر در سیاست‌های کلی جمعیت، ابلاغی مقام معظم رهبری نمودی عینی یافته است. مرور این سیاست‌ها نشان‌دهنده اهمیت بالای مسائل جمعیتی برای ایشان و کل جامعه است.

مدیر کل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال و رابط کشوری ثبت احوال و آمار حیاتی در پاسخ به این سوال که چه موضوعات مهمی در مورد سیاست‌های جمعیتی ایران قابل ملاحظه است، گفت: تمامی مواردی که در سیاست‌های کلی جمعیت نمود یافته قابل ملاحظه است. ضمن آنکه تقلیل مسئله جمعیت به صرف افزایش کمی آن، شاید اجحاف در حق این سیاست‌های هوشمندانه باشد. در این سیاست‌ها علاوه بر ضرورت «ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی» به مسائل مهمی اشاره شده است که از جمله می‌توان به رفع موانع ازدواج، توجه ویژه به سلامت باروری مادران، تحکیم بنیان خانواده، ترویج سبک زندگی اسلامی-ایرانی، ارتقای امید به زندگی، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تکریم سالمندان، توانمندسازی جمعیت در سن کار، بازتوزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت متناسب با ظرفیت زیستی با تاکید بر تامین آب، مدیریت مهاجرت به داخل و خارج و مسائل دیگر جمعیتی که به ظرافت در این سیاست‌ها شناسایی و معرفی شده و کم توجهی به آن‌ها اشاره کرد که باعث می‌شود نتوان از تمامی ابعاد این سیاست‌های دقیق و پیشرفت‌ساز بهره‌مند شد.

شهرهای ما آمادگی زیست سالمندان را هنوز به دست نیاورده‌اند
وی در ادامه افزود: مسائل جمعیتی در هم تنیده است، نمی‌توان به بخشی از آن توجه کرد و بخشی را مغفول گذاشت. هم‌زمان به فکر تسهیل شرایط فرزند آوری هستیم و بیش از آن باید به ایجاد امکان تشکیل خانواده فکر کنیم. همچنین افزایش میانگین سن ازدواج در سالیان اخیر موضوع دغدغه برانگیزی‌ است. برای شکل گیری خانواده، توانمندسازی جمعیت در سن کار و افزایش درآمد سرانه اولویت بالایی دارد. در عین حال به رشد طلاق و ضرورت بازاندیشی به بازار ازدواج با هدف تسهیل ازدواج‌های پس از طلاق باید اندیشید و در نهایت هم سالمندی را به‌عنوان حقیقتی غیرقابل اجتناب مورد توجه قرارداد.عباسی به موضوع سالمندی اشاره کرد و با بیان اینکه با افزایش فرزند آوری هم تعداد سالمندان سال‌های آتی دست‌خوش تغییر نخواهد شد بلکه نسبت آنان به کل جمعیت شاید کوچک‌تر شوند، اضافه کرد: واقعیت آن است که شهرهای ما آمادگی زیست سالمندان را هنوز به دست نیاورده‌اند. محیط‌های سالمند دوست یک دغدغه جدی هستند. همچنین به اقتصاد سالمندان نیز باید فکر کرد. وضعیت حساب انتقالات در کشور باید به دقت بررسی شود تا بدانیم سرمایه‌های فردی و خانوادگی چگونه تبادل می‌شود. باید از آینده خود به عنوان سالمند اطمینان نسبی داشته باشیم.

زنان ایران به طور متوسط بیش از سه فرزند به دنیا می‌آورند
وی بااشاره به اینکه به ارائه تمامی آمارها می پردازیم و توجه بیشتری به برخی به آمارها نداریم، اظهار کرد: به شکل شفاف و در تابعیت از قانون انتشار آزاد اطلاعات، بدون هیچ گونه تبعیض، آمارهای انسانی تولید شده در سازمان ثبت احوال کشور را منتشر کرده‌ایم.در حقیقت از برنامه اول توسعه، اهتمام به ایجاد پایگاه اطلاعات جمعیت کشور آغاز شد.این پایگاه با هزینه و ممارست زیاد شکل گرفته و در حال حاضر به امکان‌های اولیه محاسبات جمعیتی دست یافته است.همچنین با حل مشکل ثبت تغییر نشانی می‌توان به رصد مدام وضعیت جمعیت کشور در آینده نزدیک از طریق این پایگاه پرداخت.مدیر کل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال در پاسخ به این سوال که می‌توان از داده‌های پایگاه به محاسبه میزان باروری کل به عنوان یک دغدغه  مهم ملی اقدام کرد، گفت: برپایه داده‌های این پایگاه، میزان باروری کل (یعنی تعداد متوسط فرزندانی که یک مادر در طول دوران باروری خود به دنیا می‌آورد) در سال ۱۳۹۵ (برای زنان ایرانی ساکن کشور) ۲.۱۴ فرزند بوده‌است. برای خالص‌تر کردن این شاخص باید با لحاظ کردن جمعیت زنان متاهل، میزان باروری نکاحی را محاسبه نمود که برای آن سال نشان‌دهنده رقم  ۳.۴ فرزند است. یعنی زنان ازدواج کرده ایرانی به طور متوسط بیش از سه فرزند به دنیا می‌آورند. نکته مهم‌تر آن است که در پیمایش انجام شده توسط پژوهشکده آمار، زوج‌های جوان در زمان ازدواج  به‌طور متوسط خواستار ۲.۳ فرزند بودند و این یعنی بیش از سطح جانشینی.

 جمعیت ۱۰۰ میلیونی ایران طی 3 دهه آینده
به گفته وی، در مسائل جمعیتی باید صریح بود وضعیت حال چنان که گفته می‌شود تیره و تار نیست. ما جمعیت نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر را در سی سال آینده تجربه خواهیم کرد. مدیر کل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال در ادامه در پاسخ به سوالی مبنی براینکه میزان باروری کل روند افزایشی خواهد داشت یا خیر، اظهار کرد: ضرورتا اینگونه نیست. با گذر زمان و تغییرات نسلی حتی می‌توان انتظار کاهش این میزان را نیز داشت. موضوعی که در سال‌های انتهایی دهه ۸۰ رخ داد و باعث شد در سال ۱۳۹۰ شاهد رقم ۱.۸ برای میزان باروری کل کشور باشیم یعنی رقمی کمتر از سطح جانشینی.وی حفظ میزان باروری کل در حول و حوش سطح جانشینی را نیازمند فراهم شدن مولفه‌های متعددی خواند و گفت: جامعه ما گذار دوم جمعیتی را پشت سر گذاشته و بسیاری از افراد متولد دهه 60 حتی فرزندان دوم خود را نیز به دنیا آورده‌اند و ما آرام آرام شاهد مادران دهه هفتادی هستیم که از لحاظ عددی تقریبا نصف مادران دهه شصتی هستند. ضمن آن که افزایش سن ازدواج باعث تاخیر در ورود به فرآیند باروری می‌شود. اما فراموش نکنیم ما در حال گذار از پنجره طلایی جمعیت هستیم. اگر بتوانیم در این دوران به سود جمعیتی حاصل از حضور حدود ۷۰ درصد جمعیت در سن فعالیت دست پیدا کنیم،‌ انگیزه‌های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی شکل‌گیری خانواده‌های بزرگتر را ایجاد کرده‌ایم. ضمنا توجه داشته باشیم،‌ نسلی که خود تک فرزند بوده و مشکلات آن را تجربه کرده‌اند،‌ حال که مادر و پدر می‌شوند، به شرط فراهم بودن شرایط ممکن است تک فرزندی را به فرزندان خود تحمیل نکنند و مجددا خانواده‌هایی با بعد وسیع‌تر تجربه شود.

تعداد موالید کشور از سال ۱۳۹۵ به بعد روند کاهشی را تجربه کرده‌ است
وی به وضعیت موالید در کشور اشاره کرد وافزود: تعداد موالید کشور از سال ۱۳۹۵ به بعد روند کاهشی را تجربه کرده‌است. این در حالی‌ است که پس از سال ۱۳۸۰ که تعداد ولادت سالانه به یک میلیون کاهش یافته بود،‌ شاهد روند افزایشی بودیم که در سال ۱۳۹۴ به رقم یک میلیون و ۵۷۰ هزار رسید. این روند کاهشی احتمالا استمرار خواهد یافت. اما واقعیت آن است که روند ثبت ازدواج در کشور از سال ۱۳۹۰ کاهشی بوده و سال به سال با توجه به کاهش افراد در معرض ازدواج کمتر می‌شود. بدیهی است در این حالت خانواده‌های کمتری شکل می‌گیرد و به شکل طبیعی با کاهش موالید هم مواجه خواهیم شد.

وقوع 28 درصد تولد ها در دو سال اول ازدواج
به گفته مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال، تعداد موالید ثبت شده در سال ۱۳۹۶ برابر یک میلیون و ۴۸۷ هزار بوده است. یعنی  ۱۸.۸ تولد به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور. این شاخص در سال ۱۳۹۵، ۱۹.۵ در هزار نفر بود.عباسی در پایان با بیان اینکه یکی از نکات قابل توجه تغییرات رخ داده در مباحث جمعیتی ، شروع فرآیند فرزندآوری است، گفت: در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۴۶هزار نوزاد با فاصله یکسال و کمتر از ازدواج والدین‌شان بدنیا آمده‌اند یعنی حدود ۱۰ درصد. حدود ۱۸ درصد تولدها "تا دوسال بعد از تاریخ ازدواج" والدین رخ داده است واین به معنای این است که دیگر تشکیل زندگی معنای بلافصل فرزند آوری را به همراه ندارد این نیز بخشی از تغییرات اجتماعی رخ داده موثر بر روندهای جمعیتی ما در سالیان آتی است.