مرحوم امیرانتظام، بهعنوان نخستین و قدیمیترین زندانی سیاسی جمهوری اسلامی نام برده میشود. وی به مدت ۲۸سال از آذر ماه سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۵ به جرم جاسوسی در حبس بود و پیش از دادگاه ۴۵۴ روز را در سلول انفرادی بسر برد.
عباس امیرانتظام در کنار مهدی بازرگان، نخست وزیر دولت موقت
عباس امیرانتظام در سال ۱۳۷۹ مجددا به دلیل شکایت خانواده اسدالله لاجوردی (دادستان تهران در سالهاي انقلاب) و همچنین مدعی العموم به زندان بازگشت و از آن پس با شکایتهای مختلف به حبس باز میگشت. شکایت خانواده رئیس پیشین زندان اوین به دلیل «جلاد» خواندن اسدالله لاجوردی در سال ۱۳۷۹ و پس از آن طرح برگزاری رفراندم از سوی او در سال ۱۳۸۲ آقای امیرانتظام را راهی زندان کرد. وی که سه فرزند دارد در سال ۹۳ در نمایشگاه نقاشی محمد نوریزاد گفته بود که مدت ۳۷ سال است که فرزندان خود را ندیده است.
زندگی نامه عباس امیرانتظام
عباس امیرانتظام، متولد سال ۱۳۱۱ در تهران، دانشآموخته رشته مهندسی برق دانشکده فنی و دارای مدرک فوق لیسانس از دانشگاه برکلی آمریکا در سال ۱۳۴۵، پس از کودتای ۲۸ مرداد به نهضت مقاومت ملی و هواداران محمد مصدق پیوست و رابطه نزدیکی با مهدی بازرگان داشت. عباس امیرانتظام در جریان انقلاب از سوی مهدی بازرگان با شاپور بختیار مذاکره و وی را به کنارهگیری از مقام خود راضی کرد.
انتظام در دولت موقت مهدی بازرگان، مسئولیتهایی نظیر سخنگوی دولت، معاونت نخست وزیری، سفیر ایران در سوئد و نماینده دولت ویژه در مذاکرات با اتحاد جماهیر شوروی را بعهده داشت. در سال ۱۳۵۸ پس از گروگانگیری در سفارت آمریکا، توسط تسخیرکنندگان سفارت یعنی دانشجویان خط امام به جاسوسی متهم و به ایران فراخوانده شد.
عباس امیرانتظام در دادگاه انقلاب، بدون حضور وکیل به اتهام توطئه برای انحلال مجلس خبرگان، مخالفت با اصل ولایت فقیه و جاسوسی برای سازمان سیا به اعدام محکوم شد. با تلاش مهدی بازرگان حکم وی به حبس ابد تبدیل شد. به گفته دختر آقای بازرگان، تنها موضوعی که تا زمان مرگ، مهدی بازرگان را رنج میداد، مساله آزادی عباس امیرانتظام بود. وی گفته بود: «دست من آن قدر از قبر بیرون میماند تا بیگناهی امیرانتظام به همه جهان اثبات شود».
امیرانتظام در دادگاه انقلاب
این زندانی سیاسی در سال ۱۳۸۱ کتاب خاطرات خود با نام «آن سوی اتهام» را منتشر و در این کتاب عباس عبدی، از دانشجویان خط امام و شخصیتهای مهم اصلاح طلب را بازجوی خود در روزهای اول بازداشت معرفی کرد که این موضوع به مجادله میان وی و عباس عبدی منجر شد. عبدی این مطلب را تکذیب کرد و در مصاحبهای ادعا کرد که «امیرانتظام وی را با شخصی به نام حسن عباسی که نامش نه مستعار بلکه واقعی است اشتباه گرفته است.»
واكنشها
فعالان سیاسی، شخصیتهای مطرح و کاربران شبکههای اجتماعی از یک سو و مخالفان عباس امیرانتظام و اصولگرایان از سوی دیگر به خبر درگذشت وی واکنش نشان دادند. صادق زیباکلام در توييتي نوشت: بزرگترین"جرم" امیرانتظام این بود که با امواج دشمنی با امریکا که توسط انقلابیون و با اهداف سیاسی براه افتاده بود مخالف بود و آنرا به زیان کشور می دانست.
پیش از این بسیاری از اصلاحطلبان و دانشجویان خط امام از آقای امیرانتظام دلجویی کردهاند که با انتشار خبر درگذشت وی این دلجوییها در شبکههای اجتماعی دوباره منتشر شد. یکی از این افراد مصطفی تاجزاده بود که در مصاحبهای گفت: «ما در حق امیرانتظام ظلم کردیم. واقعا فکر میکردیم که جاسوس آمریکاست و باید رسوا و افشا بشود اما نبود و یک عمر برایش زندان بریدند. ظلم کردیم ... تعارف نداریم.»
ابراهیم اصغرزاده یکی دیگر از دانشجویان خط امام نیز به وبسایت اعتمادآنلاین گفت: «من هم رفتاری را که با آقای امیرانتظام شده است، جفا در حق ایشان میدانم. به همین دلیل هم اخیرا به دیدار ایشان رفتم و تقاضا هم داشتم محاکمه ایشان تجدید شود تا با فراهم شدن شرایط بررسی مجدد، از ایشان اعاده حیثیت صورت گیرد.» محسن میردامادی از دیگر دانشجویان خط امام در تسخیر سفارت ایالات متحده در مصاحبهای با وبسایت تاریخ ایرانی گفت: «موضوع آقای امیرانتظام و مشکلاتی که برای ایشان پیش آمد دغدغه ذهنی من و احتمالا امثال من بوده است. به همین دلیل من اسناد سفارت آمریکا در رابطه با آقای امیرانتظام را که پس از اشغال سفارت منتشر شد بار دیگر مطالعه کردم. در شرایط فعلی که آن هیجانزدگی فضای عمومی دوران انقلاب و به خصوص ماههای پس از اشغال سفارت دیگر وجود ندارد طبعاً منصفانهتر میتوان در اینگونه موارد قضاوت کرد.»
وی درباره اظهارات آقای امیرانتظام درباره عباس عبدی شباهت اسمی را باعث اشتباه خواند و گفت: «این اظهارنظر آقای امیرانتظام که آقای عبدی مامور مراقبت از ایشان بوده است صحیح نیست. حوزه کاری آقای عبدی اصولاً این نوع امور نبود. فردی که آقای امیرانتظام با آقای عبدی اشتباه میگیرد یکی دیگر از دانشجویان بود که نام کوچک وی نیز عباس بود.» از سوی دیگر اصولگرایان و رسانههای نزدیک به آن حتی پس از درگذشت وی بر اتهام جاسوس بودن وی اصرار دارند. خبرگزاری تسنیم، نزدیک به سپاه پاسدارن خبر درگذشت وی را با «سوابق و اسناد لانه جاسوسی» همراه کرده است.
خبرگزاری فارس یکی دیگر از رسانههای نزدیک به سپاه پاسداران نیر در اعلام خبر درگذشت این شخصیت سیاسی نوشت: «عباس امیرانتظام عضو دولت بازرگان که بعد از تسخیر لانه جاسوسی اسناد ارتباطش با سازمان سیا به دست دانشجویان پیرو خط امام افتاد، صبح امروز (پنجشنبه ۲۱ تیر) به علت ایست قلبی در ۸۶ سالگی درگذشت.»
چهرههای مطرح در سیاست ایران نیز در شبکههای اجتماعی نسبت به خبر درگذشت امیر نتظام واکنش نشان دادند. علی تاجرنیا، نماینده مجلس ششم در ساب توئیتری خود «جاسوس سازی» را از جمله «آفتهایی» خواند که نظام جمهوری اسلامی را از ایتدا درگیر کرد. مسعود بهنود نیز عباس امیرانتظام را «مظهر قربانی شدن تکنوکراتهای ایران» در ابتدای انقلاب ۵۷ خوانده است.
محمد جواد اکبرین، رونامهنگار و کارشناس امور ایران نیز در حساب توئیتری خود، سرگذشت امیرانتظام را الگوی عبرت برای فعالان در فضای مجازی خوانده و به آنها برای نحوه برخورد با مخالفان هشدار داده است. ابوالحسن بنیصدر، اولین رئیس جمهوری ایران پس از انقلاب، در حساب توئیتری خود عباس امیرانتظام را «الگوی استقامت» معرفی کرد.
حسام سلامت دانشجوی جامعه شناسی، همه نیروهای سیاسی ایران را در جریان اتهام به آقای امیرانتظام مقصر دانسته و مینویسد: «در ماجرای عباس امیرانتظام پای همه نیروهای سیاسی وقت گیر است: خط امامیهای دیروز و اصلاحطلبان امروز پروندهسازی کردند، نهضت آزادی (غیر از شخص مهندس بازرگان) از امیرانتظام اعلام برائت کرد و چپگرایان هم لیبرالبودن امیرانتظام را برای مجرمیتش کافی میدانستند: یک اتحاد نانوشته شوم.»