از لباس وزیران دربار تا اجاره شمشیر نایاب

گروه فرهنگ و هنر: گنجینه‌های پُربار لباس و وسایل صحنه، میراث سال‌ها فعالیت صداوسیما در حوزه سریال‌سازی است؛ این میراث، یادگار دوره‌هایی است که سریال‌های باکیفیت و ماندگار تلویزیونی رونق داشتند.

گنجینه‌ لباس صداوسیما که در شهرک سینمایی واقع شده است، دربرگیرنده هزاران دست لباس است. ارزشمندترین لباس‌های این گنجینه اصلِ لباس‌های وزرای دربار پهلوی دوم و لباس‌های سربازاران جشن‌های ۲۵۰۰ ساله است که با وجود ارزش موزه‌ای که دارند همچنان در گنجینه لباس صداوسیما نگه‌داری می‌شوند، بازدید عمومی ندارند و در صورت تشخیص مسوولان مربوطه در اختیار پروژه‌هایی ملی قرار می‌گیرند.

این گنجینه شامل دو قسمت می‌شود؛ بخش اول لباس‌های تاریخ معاصر و به ویژه پهلوی اول و دوم را شامل می‌شود. ارزشمندترین لباس‌هایی که در این گنجینه وجود دارد مربوط به لباس‌های وزرای دربار پهلوی دوم است. این لباس‌ها بعد از انقلاب برای سریال «هزاردستان» به کارگردانی علی حاتمی به آرشیو صداوسیما آورده شدند، از آن زمان به بعد در اختیار این سازمان قرار گرفتند و بعدها به انبار لباس‌های صداوسیما در شهرک سینمایی «غزالی» منتقل شدند.

البته انبار لباس‌های صداوسیما در چند سال اخیر به گنجینه لباس‌ تبدیل شده و شرایط نگهداری و دسته‌بندی‌ آن تغییر کرده است؛ پیش از آن بسیاری از لباس‌ها در شرایط مناسبی قرار نداشتند و دچار آسیب می‌شدند. با این وجود همچنان نیز لباس‌هایی همچون لباس فرم وزرای دربار پهلوی دوم که از ارزش تاریخی برخوردارند، در کنار لباس‌های معمولی‌تر نگهداری می‌شوند.

کمال فیض‌آبادی، مدیر شهرک‌های تلویزیونی در این زمینه توضیح می‌دهد که «لباس‌هایی همانند لباس‌ فرم وزرای دربار که دارای ارزش تاریخی هستند، فقط در اختیار پروژه‌هایی قرار می‌گیرند که جزو پروژه‌های ملی باشند و نه صرفا پروژه‌های الف ویژه؛ به عنوان مثال سریال‌ «معمای شاه» از جمله این موارد بود.»

او درباره اینکه چه کسی در این زمینه تصمیم می‌گیرد نیز می‌گوید: در این تصمیم‌گیری در ابتدا مدیر شهرک‌های تلویزیونی و کارشناسان تاثیرگذار هستند. پس از اعلام به مرکز تولید فنی و معاونت سیما، در صورت موافقت لباس‌ها را در اختیار پروژه قرار می‌دهیم. اگر این لباس‌ها در اختیار پروژه‌ای قرار بگیرند و به این لباس‌ها آسیبی وارد شود، قاعدتا باید خسارت پرداخته شود.»

بخشی از گنجینه لباس صداوسیما، واقع در شهرک‌های تلویزیونی

بخش دیگر گنجینه لباس، شامل لباس‌های تاریخی از دوره قاجار گرفته تا صدر اسلام می‌شود. به عنوان مثال اغلب لباس‌هایی که در سریال‌هایی همچون «امام علی (ع)»، «تنهاترین سردار» و «مختارنامه» استفاده شدند، در این گنجینه قرار دارند. ارزشمندترین لباس‌هایی که در بخش قرار دارند، لباس‌های جشن‌های ۲۵۰۰ ساله است که مربوط به سربازان دورره‌های هخامنشیان و اشکانیان است.

به غیر لباس‌های ارزشمند گنجینه لباس که فقط در اختیار پروژه‌های ملی قرار داده می‌شود، سایر البسه با تعرفه‌های تعیین شده از سوی کارشناسان و مدیر شهرک‌های تلویزیونی، در اختیار سایر پروژه‌ها قرار می‌گیرند.

یک از کارشناسان لباس شهرک‌های تلویزیونی که مسوول بخش گنیجنه لباس‌های تاریخی است و تجربه بیش از ۱۰ سال طراحی لباس در پروژه‌هایی همچون «نربام آسمان»، «کیمیاگر»، «در چشم باد»، «راه‌ آبی ابریشم» و «دوران مشروطه» را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد، گنجینه لباس شهرک‌های تلویزیونی را بزرگترین گنجینه لباس ایران می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر این گنجینه به خاطر دارا بودن لباس‌های دوره‌های مختلف کامل‌ترین آرشیو کشور محسوب می‌شود و بسیاری از فعالان عرصه سریال و فیلم برای تهیه لباس به اینجا مراجعه می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: ارزشمندترین لباس‌های گنجینه دوم شهرک لباس‌های سپاهایان دوره ایران باستان است که در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله استفاده شده است. این لباس‌ها به لحاظ ساخت و متریال لباس‌های فاخری محسوب می‌شود. البته این لباس‌ها نواقصی هم دارند که امیدواریم با تمهیداتی که در سال‌های آینده فراهم می‌شود، این نواقص نیز برطرف شوند.

۲۵ هزار دست لباس در گنجینه‌های لباس شهرک‌های تلویزیونی موجود است

عروسک‌های قدیمی برنامه‌های تلویزیونی نیز در بخش گنجینه لباس قرار دارند. این عروسک‌ها که قطعا برای بسیاری از ما خاطره‌انگیز هستند و نمونه‌های سینمایی آنها در موزه سینما قرار گفته‌اند، در یکی از انبارهای شهرک سینمایی بدون هیچ بازدیدکننده‌ای خاک می‌خورند.

البته طبق وعده‌های مدیر شهرک‌های تلویزیونی قرار است در آینده این عروسک‌ها به موزه‌های شهرک‌های تلویزیونی منتقل شوند تا هم شرایط نگهداری آنها بهتر شود و عمر طولانی‌تری داشته باشند و هم اینکه در معرض دید عموم قرار بگیرند.

عروسک برنامه کودک «بستنی‌ها» در گنجینه وسایل صحنه شهرک‌های تلویزیونی

انبار وسایل صحنه، دیگر گنجینه صداوسیما در شهرک‌های تلویزیونی مسحوب می‌شود که بیش از ۱۷ هزار قلم جنس را در خود جای داده است. تمامی اجناس این انبار در ۱۶ گروه تقسیم‌بندی شده‌اند که با تعرفه‌های مشخصی در اختیار پروژه‌ها قرار می‌گیرند.

از وسایل ارزشمندی که با وجود ارزش بالا، همچنان در این انبار قرار گرفته‌اند می‌توان به پیانوی قدیمی رادیو که سال‌هاست فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است و در نهایت به گوشه‌ای از این انبار رسیده، اشاره کرد. هنرمندانی همچون جواد معروفی، انوشیروان روحانی‌، سیروس شهردار و روح‌الله خالقی‌ با این پیانو آثار ماندگاری را به جا گذاشته‌اند.

این میراث قدیمی در دوره‌ای در ساختمان قدیمی رادیو قرار داشت، اما به دلیل حجم بزرگی که داشت همواره از سوی برخی رادیویی‌ها یک مزاحم تلقی می‌شده است و در راهرو، حیاط و حتی گاهی زیر باران هم قرار گرفته بود؛ و هم‌ اکنون هم در گوشه‌ای از انبار وسایل صحنه شهرک سینمایی رها شده است تا شاید روزی با تاسیس موزه شهرک‌های تلویزیونی، جای مناسب خود را پیدا کند.

مدیر شهرک‌های تلویزیونی در این زمینه توضیح می‌دهد: در حال حاضر فضای موزه برای انتقال وسایل ارزشمند گنجینه‌های شهرک آماده شده، اما کارهای جزئی دیگر در حال آماده‌سازی است. همه در تلاش هستیم که هرچه زودتر این اتفاق بیفتد و اجناس و لباس‌های با ارزش شهرک به موزه منتقل شوند. به هر این پروژه‌ها زمانبر است، اما تلاش می‌کنیم پیش از آغاز سال جدید از موزه شهرک رونمایی کنیم.

مسوول و کارشناس گنجینه لوازم صحنه نیز درباره وسایل موجود در این انبار توضیح می‌دهد: ما از مهد کودک تا الف ویژه سینما و تلویزیون را در اینجا سرویس‌دهی می‌کنیم. میانگین پروژه‌هایی که در طول سال با ما همکاری دارند حدود ۵۰۰ پروژه است.

او درباره تعرفه‌های این اجناس نیز می‌گوید: هر جنسی برای خودش تعرفه مشخصی دارد. این تعرفه‌ها به گونه‌ای در نظر گرفته شده است که اگر پروژه‌ای بخواهد به مدت شش ماه اجناس را ببرد، به هیچ وجه میزان هزینه‌ای می‌کند با قیمت اصلی جنس برابر نمی‌شود. به عنوان مثال شمشیری که الان در بازار نیست و برای ساخت آن باید حدود ۲۰۰ هزار تومان پرداخت شود را ما به مدت ۴۰ روز، نهایتا ۱۰ هزار تومان می‌دهیم.

اجناس گنجینه وسایل صحنه شهرک‌های تلویزیونی به سه درجه تقسیم‌بندی شده‌اند. اجناس درجه یک وسایلی هستند که بیشتر جنبه موزه‌ای دارد و در اختیار پروژه‌ها قرار نمی‌گیرند، مگر اینکه بخواهند برای ساخت، نمونه‌برداری کنند. وسایلی همانند شهر فرنگ، موتور تشریفات زمان پهلوی دوم که در تلویزیون ملی قرار داشت و پیانوی قدیمی ارزش موزه‌ای دارند. این اجناس نیز در صورت تاسیس موزه‌های شهرک‌های سینمایی به آنجا منتقل خواهند شد.

اجناس درجه دو، طرح از روی اصل هستند؛ به عنوان مثال از روی شمشیرهای قدیمی که در انبار وجود دارند و از ارزش بالایی برخوردارند، نمونه‌هایی ساخته شده است که در اختیار پروژه‌ها قرار داده می‌شود. اجناس درجه سه هم ماکت هستند.

بخشی از گنجینه وسایل صحنه در شهرک‌های تلویزیونی

گنجینه ماشین‌های صحنه نیز به تازگی و به مدت حدودا یک سال است که در به گنجینه‌های شهرک‌های تلویزیونی اضافه شده است. این گنجینه که به کمک بخش خصوصی شکل گرفته است، در بر دارنده ماشین‌های قدیمی است که با تعرفه‌های مشخصی در اختیار پروژه‌ها قرار می‌گیرند. در حال حاضر ماشین‌های دهه‌های ۲۰ و ۳۰ تکمیل است و برخی از ماشین‌های دهه ۵۰ نیز وجود دارد.

فیض‌آبادی درباره گنجینه ماشین‌های صحنه، توضیح می‌دهد: یکی از نقاط ضعف شهرک‌های تلویزیونی این بود که پروژه‌ها با شرکت‌های مختلفی خارج از شهرک وارد مذاکره می‌شدند و ماشین‌های مورد نیاز خود را تهیه می‌کردند؛ این درحالی بود که تعدادی از خودروهای شهرک فرسوده شده بودند و در انبار خاک می‌خوردند. به همین خاطر تصمیم گرفتیم با بخش خصوصی که به صورت تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کردند همکاری کنیم تا هم خودروهای فرسوده را تعمیر کنیم و هم اینکه خودروهای جدیدی را به مجموعه اضافه کنیم.