پس از آن که عربستان با انتشار بیانیهای اعلام کرد که جمال خاشقجی در پی یک وقوع یک درگیری فیزیکی در کنسولگری این کشور در استانبول کشته شده است، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در واکنش به قتل این روزنامهنگار منتقد حکومت عربستان، این رخداد را بسیار «رنجآور» توصیف کرد. گوترش همچنین خواستار روشن شدن تمامی ابعاد پرونده قتل جمال خاشقجی و پاسخگویی تمامی افراد درگیر با این حادثه شد. لیندسی گراهام، سناتور جمهوریخواه نیز با انتقاد از نحوه عملکرد عربستان سعودی در پی ناپدید شدن خاشقجی، روایت عربستان از قتل او را «باورنکردنی» ارزیابی کرد. اما دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در واکنش به اطلاعیه عربستان سعودی، آن را یک گام اولیه و رو به جلوی خوب ارزیابی کرد. وی همچنین ابراز اطمینان کرد که گزارش ریاض در باره پرونده خاشقجی، معتبر است. با وجود واکنش آرام رئیس جمهوری جمهوریخواه آمریکا، باب منندز، سناتور دموکرات خواستار تحریم عوامل قتل خاشقجی توسط ایالات متحده شده است.
کاخ سفید نیز با صدور اطلاعیهای خواستار انجام تحقیقات بینالمللی در مورد این پرونده و اجرای عدالت شد. سازمان عفو بینالملل نیز خواستار انجام یک تحقیق مستقل در مورد نحوه قتل روزنامه نگار عربستانی شده است.
با این حال، امارات متحده عربی، تصمیمات و اقدامهای حکومت عربستان در خصوص پرونده خاشقجی را ستود. همچنین هیأت عالی علمای عربستان سعودی هم اعلام کرد که تصمیمهای پادشاه این کشور در مورد پرونده یاد شده، «متضمن تحقق عدالت» و حاوی درجه بالایی از «تدبیر» بود. مصر هم اقدام عربستان در این خصوص را ناشی از تصمیمگیری «قاطع و شجاعانه» پادشاه عربستان دانسته است. در واکنشی دیگر، بحرین نیز تصمیم پادشاه عربستان را قابل ستایش خواند.
در مقابل مارک روته، نخست وزیر هلند که هنوز تمامی ابعاد پنهان این پرونده روشن نشده و از عربستان سعودی انتظار میرود تا زمینه رفع ابهامهای موجود را فراهم کند. انجمن روزنامهنگاران ترک و عرب نیز با انتشار اعلامیهای خواستار معرفی مجرم واقعی پرونده خاشقجی و شناسایی آمر قتل او شد. جمال خاشقجی، روزنامه نگار منتقد حکومت عربستان سعودی، روز دوم اکتبر یعنی ۱۷ روز پیش برای دریافت فرمهای لازم برای ثبت ازدواج خود به کنسولگری عربستان در ترکیه مراجعه کرد ولی پس از آن ناپدید شد. با آغاز بررسیها برای تعیین سرنوشت خاشقجی، روابط اقتصادی و سیاسی عربستان با اروپا و آمریکا دچار تنش شده است.
پیشتر برخی مقامهای رسمی اروپایی و آمریکایی و نیز مدیران ارشد کسب و کارهای بزرگ جهان در انتقاد به قتل خاشقجی از حضور در کنفرانس سرمایهگذاری ریاض انصراف داده بودند. در تازهترین همراهی با این رویکرد بینالمللی، وزیر تجارت استرالیا نیز اعلام کرده که شرکت نماینده این کشور در کنفرانس یادشده به صلاح نیست.
عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه، حزب حاکم ترکیه نیز گفت که این کشور قصد لاپوشانی پرونده خاشقجی را ندارد و کسی را نیز در این مورد سرزنش نخواهد کرد.این اظهار نظر چلیک پس از آن مطرح شد که برخی رسانهها مدعی شدند که مقامات این کشور از سرنوشت جسد خاشقجی مطلع است ولی افشای این اطلاعات را متوقف کردهاند. پیشتر مولود چاووشاوغلو، وزیر خارجه ترکیه تأکید کرده بود که این کشور هیچ نوار ضبط شده صوتی را درباره پرونده جمال خاشقجی در اختیار طرفهای ذینفع قرار نداده است. بریتانیا نیز تاکید کرده که جامعه جهانی همچنان منتظر گام بعدی عربستان سعودی پس از تایید قتل خاشقجی است. در همین حال، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه نیز در تماسی تلفنی با پادشاه عربستان راههای همکاری آتی دو کشور در مورد پرونده خاشقجی را بررسی کردند.
وزیر دادگستری عربستان: خاشقجی در خاک ما کشته شد
خبرگزاری رویترز به نقل از ولید بن محمد بن صالح الصمعانی وزیر دادگستری عربستان اعلام کرد که جمال خاشقجی نویسنده منتقد سعودی در خاک این کشور کشته شده است. منظور وی این است که طبق قوانین بین المللی سفارت هر کشور، خاک آن کشور به شمار می رود. وی افزود که پرونده خاشقجی بعد از کامل شدن به دستگاه قضایی ارجاع داده میشود. جمال خاشقجی از 10 مهرماه برای گرفتن مدارک گواهی ازدواج وارد کنسولگری عربستان سعودی در استانبول شد و بعد از آن، رؤیت نشد. مقامهای ترکیهای شواهدی از کشته شدن وی داخل ساختمان کنسولگری منتشر کردند، اما رژیم سعودی در ابتدا اصرار داشت که او زنده و سالم از ساختمان خارج شده است.
عناصر برکنارشده شاه سعودی کیستند؟
گرچه شاه عربستان مجموعه برکناریها در سرویس اطلاعات را با پرونده ترور جمال خاشقجی مرتبط کرده، اما بهنظر میرسد هدف اصلی بازسازی ساختار سرویسهای اطلاعاتی برای پذیرش هرچه بیشتر ملک سلمان و نجات فرزندش در این پرونده بوده است. به گزارش خبرگزاری تسنیم، اذعان عربستان سعودی به کشته شدن جمال خاشقجی روزنامهنگار معارض سعودی داخل کنسولگری این کشور در استانبول ترکیه با روایتی رسمی از سوی ریاض همراه بود که بر اساس آن درگیری و مشاجره بین وی و تعدادی از عناصر سعودی حاضر در کنسولگری همراه بوده است. آلسعود در راستای بدون برنامهریزی نشاندادن عملیات ترور این روزنامهنگار سعودی و متهم نشدن سران این کشور از جمله محمد بن سلمان سعی کرد تعدادی از عناصر ارشد سرویسهای اطلاعاتی و مسئولان نیروهای امنیتی را از مناصب خود برکنار کند. دادستانی عربستان سعودی نیز از بازداشت 18 نفر در خصوص این پرونده خبر داده است.
در ادامه نگاهی جزئی به زندگینامه عناصری میپردازیم که دیروز از سمت خود برکنار شدهاند:
الف: احمد العسیری
«احمد بن حسن محمد عسیری» معاون برکنارشده رئیس سازمان اطلاعات عربستان چندین پست داشته است که مهمترین آن، سخنگوی رسمی ائتلاف متجاوز عربی بهسرکردگی عربستان در جنگ علیه یمن و معاون رئیس دستگاه اطلاعات سعودی بوده است. العسیری، نقشی مهم را در سرکردگی ائتلاف متجاوز علیه یمن و کشتار غیرنظامیان در این کشور ایفا کرد و در مسیر فعالیت خود در این سمت، جوایز و مدالهای بسیاری گرفت و مدال شایستگی را از دربار کشورش و کشورهای همپیمان عربستان گرفت.
وی در سال 2002 بهعنوان فرمانده ستون رژه نظامی انتخاب شد. وی در سال 2010 بهعنوان رئیس دفتر شاهزاده خالد بن سلطان آلسعود انتخاب شد. العسیری در سال 2014، به سمت مشاور در دفتر وزیر دفاع عربستان منصوب شد. این نظامی سعودی در سال 2015 بهعنوان سخنگوی رسمی ائتلاف متجاوز به یمن بهسرکردگی عربستان در جنگ علیه یمن منصوب شد. او در سال 2017 بهعنوان معاون رئیس سازمان اطلاعات سعودی منصوب شد.
احمد عسیری، 20 اکتبر 2018 بهدستور شاه عربستان و در ارتباط با کشته شدن جمال خاشقجی روزنامهنگار معارض سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه از سمت خود برکنار شد. العسیری افسر خلبان سعودی است که بهزبانهای عربی و انگلیسی و فرانسوی بهخوبی صحبت میکند. او داخل عربستان سعودی بهعنوان یکی از ماهرترین و معروفترین خلبانان این کشور شناخته میشود.
ب: سعود القحطانی
«سعود بن عبدالله بن سالم بن محمد بن قاسم الوهابی القحطانی»، متولد هفتم جولای 1978، مشاور دیوان سلطنتی با درجه وزیر، سرپرست پیشین مرکز مطالعات و امور رسانهای دربار سعودی بود که روز شنبه از این مناصب کنار گذاشته شد. سعود پیش از آن هم در سال 2003 مشاور حقوقی دفتر ولیعهد (عبدالله بن عبدالعزیز) و مشاور دفتر چندین رئیس دربار سعودی بوده است. سعود القحطانی لیسانس دانشکده حقوق از دانشگاه ملک سعود، فوقلیسانس عدالت قضایی از دانشگاه عربی علوم امنیتی نایف و چندین مدرک دیگر در حقوق و مدیریت دارد.
خاشقجی چند ماه قبل از ناپدید شدن به بقیه دوستان خود گفته است که تماسهایی را از یک مسئول عالیرتبه سعودی دریافت کرده است مبنی بر اینکه به تبعید اختیاری خود پایان داده و به ریاض بازگردد. وی تضمین داده بود که خاشقجی بتواند شغلی نزدیک به محمد بن سلمان بهدست بیاورد. این فرد عالیرتبه سعود القحطانی بوده است.
واشنگتن پست در خصوص وی مینویسد که قحطانی گرچه نسبت به سایر مشاوران بنسلمان برای غرب چهرهای شناختهشده نیست، اما میان کشورهای حاشیه خلیج فارس یکی از شناختهشدهترین مسئولان سعودی است. او یکی از سعودیهایی است که بهدنبال منتقدان حاکمیت عربستان سعودی است تا آنها را به لیست سیاه خود اضافه کند.
قحطانی یکی از سرسختترین مدافعان محمد بن سلمان ولیعهد عربستان است و از سال 2003 در خدمت خاندان پادشاهی آلسعود بوده است. او بهشدت پروژههای محمد بن سلمان برای ایجاد تمدن در کشور را قبول دارد و تلاش دارد موانع زیادی در مسیر آزادی بیان و انتقاد از ولیعهد عربستان ایجاد کند. خاشقجی معتقد بود که قحطانی یکی از عاملان اصلی تلاش محمد بن سلمان برای کنترل کامل رسانههای سعودی است.
قحطانی در مقالهای که آوریل گذشته در شبکه العربیه منتشر کرده، خود را خادم محمد بن سلمان معرفی میکند و میگوید که شیفته چشمانداز وی برای ایجاد نوآوری در عربستان است. او تأکید کرده است که شخصاً از سوی ولیعهد عربستان مأمور شده تا نحوه اصلاح بوروکراسی اداری در عربستان را بررسی کند.
وی یکی از مقامات سعودی است که غالباً نظرات خود را بهصورت کامنت در توئیتر منتشر میکند. توئیتر وی بالغ بر یک میلیون دنبال کننده دارد. القحطانی رئیس شورای اداری اتحادیه عربستان سعودی در امنیت فضای مجازی و برنامهریزی بوده است.
بر اساس گزارش واشنگتنپست خاشقجی معتقد بود، بنسلمان با سعود القحطانی، رسانههای سعودی را تحت کنترل دارد. بهگفته خاشقجی، سعود القحطانی بهدلیل آشنایی کامل با رسانههای فضای مجازی «ارتشی کوتوله» در اینترنت بهراه انداخته که وظیفهاش بزرگنمایی کردن قدرت عربستان در منازعات منطقهای با ایران، قطر و در جنگ پرهزینه یمن است... آنها دنیایی مجازی درست کرده و عربستان را در آن ابرقدرت و محمد بن سلمان را رهبری با محبوبیت بالا معرفی میکنند و طبعاً همه این اقدامات با موافقت بنسلمان است.
پادشاه سعودی همچنین سه تن از افسران ارشد دستگاه اطلاعاتی این کشور را نیز از سمت خود برکنار کرد. این افراد عبارتند از: خلبان محمد بن صالح الرمیح معاون اطلاعاتی رئیس سرویس اطلاعات عمومی، سرتیپ عبدالله بن خلیفة الشایع معاون منابع انسانی رئیس سرویس اطلاعاتی عربستان و رشاد بن حامد المحمادی مدیر کل امنیت و حفاظت در ریاست سرویس اطلاعات عمومی عربستان.
گرچه بهعلت سابقه امنیتی این افراد اطلاعات دقیقی از زندگینامه و رویکرد فکری آنها در دست نیست، اما بهنظر نمیرسد که این برکناریها برای دست داشتن این افراد در ترور خاشقجی صورت گرفته باشد، بلکه بیشتر بهنظر میرسد ترور خاشقجی بهانهای برای پاکسازی سرویس اطلاعات عربستان از عناصری شده است که احتمالاً اختلافات جزئی با محمد بن سلمان داشتهاند.