ساختار اعطای یارانه‌ها تغییر می‎کند؟

بررسی‌های صورت گرفته از سوی سازمان برنامه و بودجه نشان می دهد در حالی که هدف اصلی از اعطای یارانه، ایجاد شرایطی مناسب برای خانوارهای کم درآمد و تحقق مولفه عدالت است، در ایران بیشترین حجم یارانه به پردرآمدترین‌ها برسد.برخی معتقدند این بررسی پایه تغییر بنیان اعطای یارانه در ایران است، از این رو سئوال مهمی که در شرایط کنونی مطرح می شود، این است که آیا قرار است از پس ۹ سال تجربه آزموده شده و شکست خورده اعطای یارانه نقدی به هر نفر، شرایط پرداخت یارانه های باز هم دستخوش تغییر شود؟به این ترتیب دهک های اول تا دهم درآمدی ایران به ترتیب بی بهره ترین تا برخوردارترین دهک درآمدی را تشکیل می دهند. بررسی ها نشان می دهد ۵ کالا مهمترین اقلامی هستند که مشمول یارانه پنهان هستند. به این ترتیب بنزین، کالاهای اساسی، برق، دارو و گاز طبیعی مهمترین دریافت کنندگان یارانه پنهان هستند. این وضعیت نشان می‌دهد شیوه توزیع یارانه های پنهان در ایران مشکلات متعددی را داراست و بازنگری در این ساختار ضرورت دارد.

باز هم اصلاح ساختار یارانه ها
این اولین باری نیست که ضرورت بازنگری در ساختار تخصیص یارانه ها مطرح می شود. از دو دهه قبل بحث بازنگری در ساختار یارانه‌ها مطرح شد اما در سال ۱۳۸۹ بود که اصلاح ساختار یارانه با هدف تخصیص یارانه نقدی در دستور کار قرار گرفت و با هدف حذف یارانه پنهان و آشکار، یارانه‌های نقدی به سرپرستان خانوار تخصیص یافت اما در عمل از پس گذشت ۹ سال، حجم یارانه‌های پنهان افزایشی چشمگیر را تجربه می‌کند. در این ساختار نه تنها یارانه‌های نقدی بار سنگینی را بر دوش اقتصاد ایران گذاشته و هر ماه ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در قالب یارانه نقدی توزیع می‌شود بلکه یارانه‌های پنهان نیز به دست کسانی می‌رسد که برخوردارند و درآمد مولفه مهمی در جذب یارانه پنهان در ساختار اقتصادی ایران است.

بنزین صدرنشین دریافت یارانه پنهان
در میان ۵ قلم کالایی که یارانه پنهان دریافت می‌کنند، بنزین صدر نشین دریافت یارانه پنهان است، حجم یارانه پنهانی که در یک سال به این حامل انرژی اختصاص یافته است، ۱۲۳ هزار و ۵۲۴ میلیارد تومان است. گاز طبیعی دومین رتبه در میان اقلام دریافت کننده یارانه پنهان را دارد. میزان یارانه پنهانی که به گاز طبیعی تعلق می گیرد ۷۲ هزار و ۵۸۲ میلیارد تومان برآورد می شود.میزان یارانه پنهانی که به کالاهای اساسی اختصاص می یابد نیز ۳۹ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان براورد شده است.یارانه پنهان در حقیقت عدم النفع دولت به دلیل فروش کالاهای تولیدی در داخل کشور با قیمت‌های پایین تر از قیمت قابل فروش در خارج از کشور است. به اصلاح این شیوه پرداخت یارانه، این منابع در اختیار دولت قرار می‌گیرد و دولت می‌تواند درباره نحوه بازتوزیع آن تصمیم‌گیری کند در نتیجه به پایداری بودجه دولت و قطع یارانه از محل‌های ناپایدار کننده سیاست مالی می‌انجامد.در اقتصاد ایران این نوع یارانه، به خصوص از زمانی که تفاوت زیادی بین نرخ ارز رسمی با قیمت بازاری آن ایجاد شد، ابعاد گسترده‌ای یافته است. یارانه پنهان بر مبنای ارز هشت هزار تومان و نرخ ارز کالای اساسی ۴۲۰۰ تومانی، برای کالاهای اساسی و دارو، قیت بنزین بر اساس فوب خلیج فارس و قیمت گاز طبیعی نسبت به قیمت صادراتی سنجیده شده است.متوسط میزان مصرف نیز در محاسبه میزان برخورداری دهک ها از یارانه پنهان موثر بوده است.

حجم یارانه‌ها در اقتصاد چقدر است؟
میزان یارانه‌های بودجه‌ای احصا شده ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ است. مجموع یارانه‌های فرابودجه‌ای از محل صندوق‌های فرابودجه‌ای، منابع نهادهای عمومی غیردولتی و شرکتهای دولتی ۱۴۰ هزار میلیارد تومان در سال تخمین زده می‌شود. در نتیجه، جمع یارانه‌های آشکار به ۲۴۰هزار میلیارد تومان می‌رسد. مجموع تسهیلات تکلیفی و تحت تضمین دولت از شبکه بانکی در تعهد دولت در سال بالغ بر ۷۲هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. به علاوه، مجموع یارانه‌های پنهان بالغ بر ۶۴۹ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است. برآورد انجام شده در این گزارش نشان میدهد در سال ۱۳۹۸، مجموع یارانه آشکار و پنهان برابر ۸۹۰هزار میلیارد تومان است که این رقم معادل ۱۰.۹میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً ۲.۲ برابر بودجه سالانه کشور است.