عربستان دیگر بهشت کارگران عادی نیست

گروه بین‌الملل: عربستان سعودی در چشم‌انداز اقتصادی ۲۰۳۰، دیگر بهشت کارگران عادی کشورهای مانند افغانستان نیست بلکه این کشور به دنبال کارگران حرفه‌ای است.

صبح چهارمین روز اقامتم در یک هتل پنج ستاره در شهر مکه در عربستان با دوست همراهم بر سر منوی صبحانه صحبت می‌کردیم که صدای سرآشپز گفتگویمان را برید. افغان هستید؟ بله، شما؟ من هم از کابل هستم. عبدالعزیز رئوفی بیش از ۳۰ سال است که در هتل‌های لوکس شهرهای مختلف عربستان به عنوان سرآشپز کار می‌کند. پس از گفتگوی کوتاه با او از وضعیت کار و خانواده‌اش در عربستان پرسیدم. گفت:"تا سال آینده صبر خواهم کرد و اگر وضعیت خوب نشد مانند برادرم به افغانستان برمی‌گردم". برادر عبدالرئوف به دلیل فشار اقتصادی و ناتوان ماندن در تامین خرج خانواده بزرگش، چند ماه قبل راهی افغانستان شده بود. عبدالرئوف گفت مالیات کمرشکن است. قبلا پولی نمی‌گرفتند اما از چند سال بدینسو از هر "اجنبی" پول می‌گیرند. "فعلا ماهی ۳۰۰ ریال (۸۰ دلار) از هر نفر، یعنی یک خانواده ۵ نفری ماهی ۱۵۰۰ ریال. تازه سال آینده این پول برای هر نفر به ۴۰۰ ریال افزایش خواهد یافت. یک خانواده چقدر درآمد دارد که این پول گزاف را بپردازد؟"

شب بعد چند خیابان دورتر از محل اقامت ما از یک مغازه کمی خرما می‌خریدم که یک دوکاندار/مغازه بنگلادیشی سرش را تکان داده و شکایت داشت. او گفت دیروز ۲۰ هزار ریال سعودی (۵۳۰۰ دلار) جریمه شده است. چون به گفته شهرداری نتوانسته بود زمینه کار را برای "تبعه سعودی" در دوکانش فراهم سازد. او می‌گوید به ازای هر سه نفر "اجنبی" یک نفر از شهروندان سعودی را باید استخدام کنند. او معتقد است که همه‌اش بهانه است، فقط دنبال یک بهانه می‌گردند تا کارگران خارجی را جریمه کنند. همه ما تابع هستیم در غیر آن باید وسایلمان را جمع کرده و به بنگلادیش برویم.

عربستان سعودی ماه ژوئن طرح ویژه اعطای اقامت بلند مدت را به متقاضیان خارجی‌ با هدف جذب سرمایه و نیروی کار ماهر آغاز کرد. در این طرح که رسانه‌ها آن را با سیستم گرین کارت آمریکا مقایسه کرده‌اند، متقاضیان اقامت عربستان می‌توانند برای مجوز دایم یا موقت درخواست دهند.  زینه اجازه اقامت دایم ۸۰۰ هزار ریال سعودی معادل حدود ۲۱۳ هزار دلار و هزینه اقامت یک‌ساله و قابل تمدید صدهزار ریال (حدود ۲۶ هزار دلار) است. حاجی خدای نظر، تاجر افغان ۱۲ سال است که در شهر ریاض پایتخت عربستان سعودی زندگی می‌کند، او می‌گوید که شاید هرگز برای دریافت اقامت دایم درخواست ندهد، چون "بسیار بسیار" گران است.

او افزود "دولت قبلا سبسید/یارانه می‌داد. برنج وارد می‌کردم و به ازای هر بوجی/گونی برنج یک ریال می‌داد. دوهزار گونی، دوهزار ریال، دیگر نیازی به مفاد نداشت، این خودش مفاد بود اما حالا هیچ چیز نیست. حتی باید از جیبت رویش بگذاری. ماهانه حدود ۴۰۰ دلار آمریکایی کرایه خانه می‌دهم و همان‌قدر می‌شود که خرج خود و بچه‌های جوانم شود." حاجی خدای نظر همچنین می‌گوید که به اقامت دایم در عربستان باور ندارد، چون به عقیده او از بین بردن سیستم کفالت (وکیل) در عربستان کار آسانی نخواهد بود. در سیستم کفالت، هر فردی که خواستار اقامت در عربستان است، باید یکی از شهروندان سعودی را به عنوان کفیل خویش معرفی کند تا با ضمانت او به کار و زندگی بپردازد.

چشم‌انداز اقتصادی ۲۰۳۰ عربستان
تقریبا با هر کارگر خارجی که در عربستان صحبت کردم به این نظرند که این اقدامات همه در راستای چشم انداز ۲۰۳۰ اقتصادی ولیعهد محمد بن سلمان است. چشم‌اندازی که هدفش برداشتن وابستگی اقتصادی عربستان به نفت است. برنامه‌ای که در همه جا برایش تبلیغ می‌شود، از لباس‌های کارکنان داخل خانه کعبه شریف گرفته تا فرودگاه‌ها. اول ژانویه ۲۰۱۸ دولت عربستان سعودی اعلام کرد که شرکت ملی نفت عربستان - آرامکو - به یک شرکت سهامی با سهام قابل فروش تبدیل شده و قرار است ۵ درصد از سهام آن در اواخر سال جاری در بازار عرضه شود. قرار است عواید ناشی از فروش این سهام برای تامین هزینه برنامه اقتصادی و اجتماعی "چشم‌انداز ۲۰۳۰" به کار رود که این کار هم به ابتکار محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و با هدف تبدیل این کشور به یک اقتصاد پیشرفته منطقه به اجرا گذاشته خواهد شد. انتظار مقامات عربستان این است که بتوانند از محل فروش ۵ درصد سهام دست کم ۱۰۰ میلیارد دلار به دست آورند تا بخشی از هزینه اجرای برنامه چشم انداز ۲۰۳۰ را که حدود ۵۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده، تامین کنند.

ترکیه، جایگزین عربستان شده
سبحان قل، تاجر افغان که در ترکیه شرکت دارد و برای زیارت به عربستان آمده، می‌گوید در چند سال اخیر صدها تاجر افغان از عربستان به ترکیه رفته و آنجا سرمایه‌گذاری کرده‌اند. او می‌گوید سرنوشت نامعلوم در عربستان سعودی و شرایط خوب شهروندی و سرمایه‌گذاری در شهرهای ترکیه سبب تشویق سرمایه‌گذاران افغان برای رفتن به آن‌ کشور شده است. به گفته آقای قل با این حال بسیاری دیگر از افغان‌‎ها بدیلی برای عربستان سعودی نمی‌دانند، چون با این محیط خو گرفته‌اند.
 
دولت افغانستان گفته حدود ۳۰۰ هزار کارگری افغان که با گذرنامه کشورهای دیگر در عربستان سعودی کار می‌کنند، صاحب گذرنامه افغانی و ویزای کار خواهند شد. به نظر می‌رسد که برنامه‌های اصلاحات اقتصادی عربستان به هدف جذب کارگران ماهر است و بیشتر به سود کارگران غربی و آسیایی شرقی است. بیشتر کارگران کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان، بنگلادیش، سودان و ... حرفه‌ای نیستند و در این میان بیشترین آسیب اقتصادی را متقبل می‌شوند. تقریبا تمام آن کارگران خارجی که در عربستان با آنها صحبت کردم به این نظر بودند که عربستان "دیگر بهشت کارگران" نیست.