هزینه‌گزافی که صرف پایان‌نامه‌های کاغذی می‌شود

حسین نظام‌آبادی‌پور  با بیان اینکه سال گذشته نامه‌ای از کتابخانه دانشگاه مبنی بر بالا رفتن حجم پایان‌نامه‌های کاغذی دریافت کردیم، خاطرنشان کرد: ۵ هزار دانشجوی تحصیلات تکمیلی داریم و در هر سال حدود ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ نفر از پایان‌نامه و رساله‌های خود دفاع می‌کنند که نگهداری از این تعداد پایان‌نامه فضای زیادی را اشغال می‌کند، ضمن آن که با توجه به مستقر بودن کتابخانه در طبقه دوم، نگرانی‌هایی از بابت فشار وارده به سقف طبقه اول داشتیم.

وی جنبه دیگر چاپ کاغذی پایان‌نامه‌ها را سنگین بودن هزینه تحمیل شده بر دانشجویان عنوان کرد و با اشاره به اینکه دانشجویان این دانشگاه نسبت به این موضوع اعتراض داشته‌اند، گفت: اگر چه هزینه تایپ پایان‌نامه‌ها و چاپ آن‌ها را حوزه پژوهشی دانشگاه تقبل می‌کرد، اما دانشجویان معتقد بودند می‌توان این هزینه را صرف امور دیگر کرد.

معاون پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: مسئله سوم این بود که کتابخانه اعلام کرد زمانی که دانشجو نیاز به مطالعه پایان‌نامه‌ها دارد، از آرشیو کاغذی استفاده نکرده و آرشیو الکترونیک را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهیم. جمع‌بندی این نکات این بود که هزینه گزافی را صرف می‌کنیم در حالی که استفاده چندانی برای دانشجویان ندارد.

نظام‌آبادی‌پور با بیان اینکه این موضوع را بعداً در شورای پژوهشی دانشگاه که معاونان آموزشی و پژوهشی کل دانشگاه در آن حضور دارند تحلیل کرده‌ایم، تشریح کرد: معاونان هم با مسئولان دانشکده‌ها صحبت و اعلام موافقت کردند که آرشیو پایان‌نامه‌ها الکترونیک باشد. همچنین برای اطمینان بیشتر، این موضوع را در هیئت رئیسه دانشگاه هم مطرح کردیم که خوشبختانه هیئت رئیسه دانشگاه نیز با حذف نسخه کاغذی پایان‌نامه‌ها موافقت کردند و الان حدود ۱ سال و چهار ماه است که کتابخانه مرکزی و سایر کتابخانه‌ها، نسخه‌های کاغذی را دریافت نمی‌کنند.

وی گفت: تاکنون فقط استاد راهنما و مشاور دانشجو پایان‌نامه کاغذی را دریافت می‌کردند که پیرو ابلاغ معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، قاعدتاً این موضوع ممنوع می‌شود. با توجه به آن که چند سالی است که بخش تحصیلات تکمیلی زیر نظر معاونت آموزشی دانشگاه اداره می‌شود، اطلاعی از ابلاغ این موضوع به دانشکده‌ها ندارم اما قاعدتاً این ابلاغ صورت می‌گیرد.

معاون پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به اینکه نامه دکتر شریعتی نیاسر مبنی بر حذف پایان‌نامه‌های کاغذی از سال تحصیلی آینده دستورالعمل خوبی بوده و در دنیای الکترونیکی امروز نیاز چندانی به آرشیو کاغذی پایان‌نامه‌ها نیست، گفت: در عین حال آرشیو الکترونیکی پایان‌نامه‌ها موجود است و دانشجویان در صورت تمایل می‌توانند پایان‌نامه مورد نظر را چاپ کنند. نظام‌آبادی‌پور اضافه کرد: ممکن است بعضی اساتید نسبت به حذف نسخه کاغذی مقاومت و تعصب نشان دهند، که استاد می‌تواند از طریق دانشجو و گرنتی که در اختیار دارد پایان‌نامه را تهیه کند و تهیه آن برای استاد کار دشواری نیست.

از امنیت و حفظ پایان‌نامه‌ها اطمینان داریم
وی با اشاره به نگهداری آرشیو الکترونیک پایان‌نامه‌ها در کتابخانه مرکزی دانشگاه و تحویل یک نسخه از هر پایان‌نامه به ایرانداک، گفت: از این جهت از بابت امنیت و حفظ پایان‌نامه‌ها اطمینان داریم و اگر خدای نکرده اتفاقی برای کتابخانه مرکزی ما اتفاقی بیفتد، یک نسخه از پایان‌نامه در ایرانداک موجود است.

معاون پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان با تأکید بر آن که تقریباً تمام آرشیو ما در ایرانداک ثبت است، یادآور شد: جزو اولین دانشگاه‌هایی بودیم که همگام با ایرانداک که فایل‌های الکترونیکی را پذیرفت، به ثبت الکترونیک پایان‌نامه‌ها روی آوردیم. نظام‌آبادی‌پور تصریح کرد: مواردی از پایان‌نامه‌ها هست که به صورت کاغذی گردآوری شده و فایل الکترونیک آن‌ها وجود ندارد. اگر چه بالای ۹۰ درصد پایان‌نامه‌های قدیمی ما به صورت الکترونیکی درآمده و در ایرانداک ثبت شده است، اما ممکن است مواردی از سال‌های ۶۶ تا ۷۰ باشد که تبدیل آن‌ها به فایل الکترونیک انجام نشده باشد ولی در مجموع به یک درصد هم نمی‌رسد.

وی خاطرنشان کرد: از نظر ثبت پایان‌نامه‌ها در ایرانداک هر سال جزو دانشگاه‌های برتر هستیم که بیش‌ترین فایل‌ها را به ایرانداک تحویل داده‌اند و تقریباً تمام دانشجویان ارشد و دکتری ما پایان‌نامه و رساله‌های خود را ثبت می‌کنند. معاون پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان در پاسخ به این سوال که علت خودداری بعضی دانشگاه‌ها از ثبت پایان‌نامه‌ها در ایرانداک چیست، توضیح داد: بعضی افراد از اثرات دنیای الکترونیک و تحولاتی که می‌تواند ایجاد کند، بی‌اطلاع هستند. موافق نیستم که در این حوزه بحث مالکیت معنوی دانشگاه‌ها مطرح است، چرا که راهکارهای زیادی برای این موضوع وجود دارد. به عنوان مثال استاد راهنما می‌تواند به کتابخانه مرکزی اعلام کند که فلان پایان‌نامه نباید تا دو یا سه سال دیگر در آرشیو عمومی قرار گیرد.

راهکاری برای حفظ محرمانگی پایان نامه‌های خاص
نظام‌آبادی‌پور افزود: به عنوان مثال موردی پیش آمد که ما یک پایان‌نامه محرمانه را اشتباهاً به ایرانداک فرستادیم که بعد بلافاصله نامه زدیم و آن را از آرشیو خارج کردیم. انصافاً ارتباطی که ایرانداک با دانشگاه شهید باهنر کرمان داشته سازنده و متقابل بوده و همکاری ما در راستای سیاست‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده است. وی با تأکید بر آن که در مورد موضوع ممنوعیت چاپ کاغذی پایان‌نامه‌ها، ایرانداک پشتیبان خوبی برای دانشگاه‌ها و یک دیتابیس عظیم علمی به شمار می‌آید، اظهار کرد: آرشیو پایان‌نامه‌ها را در کنار سرور کتابخانه مرکزی، روی سی دی و هارد هم نگهداری می‌کنیم، در عین حال اطمینان داریم که حداقل دو آرشیو از آنها هم در ایرانداک موجود است. بنابراین جای نگرانی در مورد خدشه‌دار شدن اطلاعات وجود ندارد، مگر اینکه در ایرانداک و دانشگاه‌ها اتفاق منفی سازمان‌دهی شده بیفتد که چنین چیزی بعید است.

معاون پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان سپس به جنبه‌های علمی و تخصصی نگهداری پایان‌نامه‌ها در آرشیو الکترونیک اشاره کرد و توضیح داد: در سرورها حالتی هست که حافظه در حالت RATE قرار می‌گیرد. در این حالت هر کدام از این اطلاعات دارای یک آئینه (mirror) است و در یک هارد دیگر هم کپی می‌شود. اگر یکی از هاردها بسوزد، تصویر این اطلاعات در هارد آئینه قرار دارد.

وی در پایان با اشاره به لزوم رعایت اصل محرمانگی در مورد برخی پایان‌نامه‌ها گفت: تعداد این موارد بسیار محدود است. به عنوان مثال طی دو سال اخیر که معاونت پژوهشی دانشگاه شهید باهنر کرمان را بر عهده داشته‌ام، تنها یک مورد محرمانه وجود داشته که آن هم مربوطه به مسائل حقوقی قراردادی بوده که بر اساس آن پایان‌نامه مورد نظر مورد حمایت سازمانی قرار می‌گرفته و در قرارداد قید شده افشای پایان‌نامه ۵ سال بعد از نگارش صورت گیرد که استاد مربوطه این اصل را رعایت کرده است.

اواسط تیرماه سال جاری پیرو نامه دکتر شریعتی نیاسر مبنی بر ممنوعیت چاپ کاغذی پایان‌نامه‌ها از سال تحصیلی آینده، محمد تقی نظرپور معاون اداری، مالی و مدیریت منابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دبیر کمیته مدیریت سبز این وزارت‌خانه نیز اقدام فوق را گامی در جهت حفظ محیط‌زیست و صرفه‌جویی مالی، و نیز کاهش وابستگی به ارز در شرایط تحریم دانست.