اعتیاد بدون مواد مخدر در دنیای مدرن کودکان

گوهریسنا انزانی- متخصص روانشناس کودک و نوجوان  با بیان اینکه وابستگی به تکنولوژی در قالب اعتیاد مدرن بین جوانان و نوجوانان پدید آمده و تبدیل به کالای فرهنگی و اجتماعی شده است، افزود: به نظر می‌رسد استفاده از اینترنت به طوری که موجب بروز مشکلات روان‌شناختی، اجتماعی، درسی، شغلی و... شود در جامعه ما فراگیر بوده و می‌تواند صدمات جدی جسمانی، مالی، اجتماعی، روانی و خانوادگی زیادی را ایجاد کند.

شایع‌ترین اعتیاد بدون مواد مخدر؛ اعتیاد به تلفن‌های همراه 
وی با بیان اینکه بر اساس تحقیقات در حال حاضر اعتیاد به تلفن‌های همراه شایع‌ترین اعتیاد بدون مواد مخدر در دنیای مدرن محسوب می‌شود، اظهار کرد: در ایران روند روزافزون استفاده از موبایل در شهرهای بزرگ واقعیت انکار ناپذیری است، این درحالیست که طبق تحقیقات، فعال‌ترین گروه در این زمینه را نسل نوجوان و جوان جوامع تشکیل می‌دهند، چراکه نوجوانان در راستای فضای گسترده موبایل و شبکه‌های اینترنتی سحر و جادو می‌شوند در نتیجه به استفاده افراطی از تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی روی می‌آورند.این متخصص روانشناس کودک و نوجوان با اشاره به اینکه نوجوانان از طریق زنگ موبایل و تصاویری که در فضای مجازی منتشر می‌کنند می‌توانند هویت جدید و پنهانی برای خود بسازند، ادامه داد: دوران ۱۲ تا ۱۸ سالگی هر فرد از دشوارترین، پرتنش‌ترین و هیجان‌انگیزترین دوره‌های زندگی هر فرد به شمار می‌رود، به همین دلیل والدین باید در زمینه استفاده از گوشی‌های همراه و شبکه‌های اینترنتی توسط فرزندانشان آگاهانه برخورد کنند. در حال حاضر رشد چشمگیر استفاده از فضاهای مجازی و تلفن‌های همراه توسط نوجوانان، نگرانی‌ زیادی برای والدین ایجاد کرده است، این در حالیست که نه تنها در ایران پژوهش‌های اندکی در زمینه انجام شده بلکه حتی کار فرهنگی، آموزشی و برنامه‌ریزی مناسبی نیز صورت نگرفته است، این امر باعث شده نوجوانان ما در سیکل معیوب چرخش کنند و توان حذف رفتارهای اعتیادی خود را نداشته باشند.

چرا برخی نوجوانان معتاد به اینترنت می‌شوند؟ 
وی بیان کرد: طبق پژوهش‌های انجام شده، اعتیاد به اینترنت اغلب مربوط به شوک‌های روحی و کمبودهای عاطفی دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی، تعهد کم به خانواده، شرطی شدن، دریافت پاداش از شبکه‌های اجتماعی، درگیری با طلاق عاطفی والدین یا طلاق رسمی و اعتیاد بروز می‌یابد. برخی از پژوهشگران نیز اعتیاد به اینترنت را با کیفیت خواب بررسی کرده‌اند که بر اساس آن افرادی که از تلفن‌های همراه به طور افراطی استفاده می‌کنند، خواب‌های تکه تکه دارند و این روند موجب آسیب در ظرفیت یادگیری و عملکرد تحصیلی آنها می‌شود.

تاثیرات استفاده از شبکه‌های مجازی و تلفن همراه
وی با تاکید بر اینکه والدینی که در زمینه مدیریت استفاده از تلفن‌ همراه توسط فرزندانشان ناتوان‌اند، تلفن‌های همراه به مکان ملاقات خصوصی نامناسبی برای فرزندانشان تبدیل می‌شود، گفت: تلفن‌های همراه دارای برخی از اثرات مطلوب کارکردی هستند، اما ایجاد حس بی‌پروایی جنسی، افزایش مصرف نمایشی، ایجاد فضای امن برای افراد کج‌رو، ایجاد شبکه‌های ارتباطی پنهان، وابستگی و اعتیاد از کارکردهای نامطلوب این ابزار به شمار می‌رود.به گفته انزانی، براساس تحقیقاتی انجام شده در ایران، کاربرد تلفن‌ همراه در ایران شامل اطلاع‌جویی، فواید اجتماعی، رضایت‌مندی عاطفی و ‌کم‌تحرکی نوجوان است.بنابر اظهارات این روانشناس و طبق تحقیقات انجام شده توسط انجمن روانشناسی آمریکا، اعتیاد به اینترنت موجب اختلالات عملکردی در افراد می‌شود، این اختلالاتی دارای هفت شاخص اصلی کاهش تحمل فرد، ظهور علائم درد در فرد، استفاده بیش از حد معین زمانی از اینترنت، کاهش فعالیت‌های اجتماعی -تفریحی و تحصیلی، تداوم استفاده از اینترنت با وجود آگاهی از اثرات منفی هستند که حداقل سه معیار آن طی یک ماه در فرد مشاهده می‌شوند.

انزانی ادامه داد: برخی تحقیقات نشان می‌دهد نوجوانانی که به طور بیمارگونه از اینترنت یا گوشی‌های همراه استفاده می‌کنند، دچار احساس ناکامی، افت تحصیلی، اجتماع‌گریزی، تنهایی، حواس‌پرتی، سردرد، خستگی، ضعف حافظه، کناره‌گیری، فرار از مشکلات، تمایل به شب بیداری‌، از هم گسیختگی روابط خانوادگی و عاطفی، اعتیاد به مواد و الکل، اضطراب و استرس می‌شوند. آنها تبدیل به افرادی درون‌گرا و خجالتی می‌شوند. فعالیت‌های بدنی و اعتماد به نفس، مهارت‌های شناختی، رشد اجتماعی، خلاقیت، تحرک و سلامت روان در آنها کاهش و تفکر وسواسی‌شان افزایش می‌یابد.این روانشناس عدم علاقه به مدرسه، فقدان انگیزه به درس خواندن، مشکل تفریحی، مشکل ارتباطی، بروز مشکل در رفتارهای حل مسئله و رفتارهای جرات‌مندانه، گسترش روابط بین فردی نامناسب، گرایش به جنس مخالف، وابستگی، اعتیاد، بروز مشکلات جسمی نگران‌کننده، فرار از واقعیت، و فراموشی مسئولیت‌های روزمره را از دیگر علائم این دسته از نوجوانان دانست.

چرا برخی والدین ترجیح می‌دهند فرزندانشان را با تلفن همراه سرگرم کنند؟ 
این متخصص روانشناسی بر این باور است که والدینی که درگیر کارهای روزمره‌شان هستند، به جای آنکه زمانی را کنار فرزندانشان صرف کنند ترجیح می‌دهند فرزندانشان را با تلفن‌های همراه سرگرم کنند، حال آنکه این ابزار باعث دوری والدین از فرزندان می‌شود. شاید دلیل تهیه تلفن‌ همراه برای فرزندان این باشد که خانواده‌ها ترجیح دهند دسترسی راحت‌تری به فرزندان خود داشته باشند، با فرزندشان قرار بگذارند، از برنامه‌های روزانه و موقعیت دقیق او آگاه باشند، این درحالیست که والدین زمینه‌های منفی مانند آگاهی از مطالب غیر ضروری، ارسال و دریافت پیام‌های نامناسب، اتلاف وقت و .. را در نظر نگرفته و کودکان خود را در معرض امواج رادیویی مضر قرار می‌دهند و باعث می‌شوند آنها نتوانند عملکرد تحصیلی خود را بهبود بخشند. وی معتقد است: در حال حاضر به دلیل اینکه اغلب خانواده‌ها تک فرزند یا دو فرزند هستند ترجیح می‌دهند همه نیازهای فرزندان‌شان را بدون پیامداندیشی آن برآورده کنند و همین روند باعث می‌شود نوجوانان به سادگی و به شیوه‌ای محتاطانه و هوشمندانه از قید نظارت و سلطه والدینشان رها شوند. 

انزانی با تاکید بر اینکه چگونگی عملکرد خانواده عامل کلیدی در کاهش خطرات فعلی و آینده فرزندان است، گفت: والدین می‌توانند با ایجاد فضایی امن برای نوجوانان،‌ فرزندانشان را از رفتارهای اعتیادی دور کنند. کافیست به فرزندان خود توجه با کیفیتی داشته باشند، برای آنها حس حمایت ایجاد کنند، به نوجوانان خود اطمینان خاطر دهند که همیشه از والدینشان کمک بگیرند، برای فرزندان خود برنامه‌ریزی و زمان‌بندی مناسبی داشته باشند، اوقات فراغت مناسبی را باتوجه به علایق و تیپ‌های شخصیتی فرزندانشان فراهم کنند و قوانین فرزندپروری را بدانند.وی ادامه داد: در واقع جایگزین‌های مناسبی برای کاهش رفتارهای اعتیاد به تلفن‌های همراه وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به ارتباط کلامی مناسب میان اعضای خانواده، برنامه‌های تفریحی مشترک، ورزش و زمان‌بندی‌های دقیق اشاره کرد. چنانچه والدین بتوانند حمایت‌های اجتماعی بالایی از فرزندان خود داشته باشند، فرزندان آنها کمتر به سمت شبکه‌های اجتماعی متمایل می‌شوند.