تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۱۳ ساعت ۱۰:۱۰
کد مطلب : ۱۸۹۱۳۱
ابوالکلام آزادمشکل هویت«ذوالقرنین»راحل کرد
گروه فرهنگ و هنر: از دیرباز تا کنون مفسران درباره کیستی و هویت ذوالقرنین در قرآن به پاسخی قانع کننده نرسیده‌اند. برخی او را پادشاهی یمنی دانسته و بعضی آن را اسکندر مقدونی گفته و البته بسیاری معتقدند او، همان کوروش پادشاه ایرانی است.
واژه «ذوالقرنین» در قرآن مطرح شده و قرآن کریم او را یکی از پادشاهان کهن دانسته و از او به خوبی یاد می‌کند. در آیه سوره کهف از شخصی به نام «ذوالقرنین» نام برده می‌شود که هویت آن همواره برای مفسران قرآن محل سوال و بحث بوده است.گروهی از پژوهشگران گمان برده‌اند که ذوالقرنین یکی از پادشاهان حمیری همانند ذوالمنار و ذوالآذار است. آنها به استناد همین تشابه واژگانی در یمن به دنبال ردپای ذوالقرنین گشتند؛ در میان دانشمندان ایرانی ابوریحانی بیرونی در آثار الباقیه و تاریخ نگار و دانشمند ایرانی، ابن خلدون نیز موافق این نظر هستند. هرچند مولانا ابوالکلام آزاد در این کتاب مدعای آنها را با ارائه سه دلیل رد می‌کند.عده‌ای دیگری از صاحب‌نظران ذوالقرنین را اسکندر مقدونی می‌دانند. ابن سینا در کتاب شفا می‌گوید اسکندر همان ذوالقرنین مورد اشاره قرآن است. فخر رازی نیز به پیروی از عقیده شیخ الرئیس بر می‌آید و رازی در «تفسیر مشهور خود هرچه را خلاف این نظر باشد را پشت سرهم می‌آورد.» ابوالکلام آزاد درباره اظهار نظر فخر رازی می‌نویسد: « [فخر رازی] بنا به عادتش، پاسخ‌های ناچیز و سست تن در می‌دهد» و در نهایت ابوالکلام آزاد یادآور می‌شود: «هیچ همانندی و تشابهی میان اسکندر مقدونی و ذوالقرنین در قرآن مشاهده نمی‌شود.»
ابوالکلام آزاد با ریزبینی پژوهشگرانه خاص خود اسناد و متون دینی یهودیان مانند اسفار اشعیا، ارمیا و دانیال را مرور می‌کند و درباره اعتبار هریک منصفانه اظهار نظر می‌کند و دیدی جامع به خواننده می‌دهد. وی نشان می‌دهد کوروش به اشکال مختلف در متون یهودیان مورد تکریم و احترام است تا جایی که ابوالکلام آزاد یادآور می‌شود: «یهود همچنین سخت بر این باورند که کوروش از نرد خداوند آمده است [...] از همین رو کوروش در کلام اشعیای پیامبر «چوپان خدا» و «مسیح خدا» لقب می‌گیرد.از کتاب صفحه۵۸» به همین ترتیب یادآور می‌شود، یهودیان کوروش را نمود اراده و خواست خداوند می‌دانند.نویسنده کتاب «کوروش یا ذوالقرنین قرآن و تورات» درباره چرایی تکریم کوروش در این متون یادآور می‌شود کوروش زرتشتی و همانند یهودیان مخالف بت پرستی بوده‌اند. این پژوهشگر مسائل دینی یادآور می‌شود همین اشتراک نظر در نفی بت پرستی باعث می‌شود وقتی کوروش بر بابلیان بت پرست چیره می‌گردد و حکومت آنان را درهم می‌شکند با یهودیان یکتاپرست مدارا کند و اجازه دهد آنها عبادتگاه تخریب شده‌شان بازسازی کنند.
اما ابوالکلام آزاد به رویایی از دانیال اشاره می‌کند که اشاره به معنای لغوی ذوالقرنین –یعنی دو شاخ- دارد. در رویای دانیال از قوچی با دو شاخ یاد شده که یک شاخش به جلو و دیگری به عقب است و قوچ با شاخ خود باختر، شمال و جنوب را شاخ می‌زند و هیچ حیوانی را یارای مقابل با آن نیست. سپس فرشته‌ای خواب دانیال را تعبیر می‌کند و به او می‌گوید: «قوچ دو شاخ نشان دهنده یکپارچه شدن دو مملکت ماد و پارس است و نشان دهنده پادشاهی نیرومند است.» در پیشگویی رویای دانیال، دو کشور ماد و پارس به شکل دو شاخ نمود پیدا می‌کند چون قرار است این دو به زودی متحد شوند.
این محقق می‌گوید تا مدت‌ها نسبت به همسانی کوروش با ذوالقرنین مردد بوده تا به تصویری از مجسمه کوروش دست پیدا می‌کند. مجسمه‌ای که در دوره اردشیر ساخته شده است در این تصویر پادشاه ایرانی (کوروش) را در هیاتی همانند رویای دانیال نشان داده شده است. وی می‌نویسد: «کشف یک اثر تاریخی مهم نیز کاملا تردیدها را از میان برد و برای من یقین حاصل شد که مقصود از ذوالقرنین کسی جز کوروش نیست و پس از این دیگر هیچ نیازی نیست که برای یافتن حیقیت ذوالقرنین دنبال شخص دیگری جز او باشیم. این اثر مهم تاریخی مجسمه خود کوروش است که در جایی حدود هشتاد کیلومتری استخر، پایتخت ایران باستان، در نقطه‌ای بر کناره رود مرغاب است. ازکتاب صفحه ۶۰»
فصل چهارم کتاب وقتی آغاز می‌شود که برای نویسنده قطعی شده که ذوالقرنین همان کوروش است. نویسنده این فصل را با این جملات شروع می‌کند: «اکنون می‌توانیم بگوییم که به طور قطع ذوالقرنین لقب کوروش بوده است. شکی نیست این پندار ذوالقرنین همان کوروش است، از قبل وجود داشته است. ما حتی اگر از شهادت‌های صریح عهد عتیق چشم پوشی کنیم، تمثال خود کوروش شاهد و گواهی عینی است بر درستی گفتار ما.» به همین ترتیب نویسنده با تکرار عباراتی از قرآن کریم و مقایسه آن با اقدامات کوروش ادعای خود را به نحوی اثبات می‌کند.
ابوالکلام آزاد در فصل پنجم مترصد آن است تا نشان دهد ویژگی‌های رفتاری و اعتقادی ذکر شده در آیه مورد بحث قرآن کریم نیز با خصوصیات و تاریخ دوران کوروش تطابق دارد. وی در همین رابطه می‌نویسد: «اکنون لازم است ببینیم آیا کوروش همان صفات و ویژگی‌های ذوالقرنین یاد شده در قرآن را دارد؟ در پاسخ باید بگوییم آری؛ زیرا همه قرائن و شواهد این ادعا را تایید می‌کند.»این محقق سپس در فصل بعدی به دنبال نشانه‌های سد یاجوج و ماجوج که در قرآن از آن یاد شده رفته و به دنبال نشانه‌های جغرافیایی این سد و مصداق آن در سرزمین تحت فرمان کوروش می‌رود. از دیگر بخش‌های ارزشمند کتاب «تعلیقات» است؛ از آنجا که این اثر حاوی تعداد کثیری از اسامی امکان، اشخاص و رویدادهای تاریخی و مفاهیم دینی یهود، زرتشت و باستانی است، بنابراین افزودن این بخش به اثر نویسنده اصلی کتاب توسط مترجمان کاری ارزشمند و درخور قدردانی است.
سعید نفیسی در یادداشتی که برای اولین ترجمه این کتاب می‌نویسد درباره اهمیت این اثر می‌نویسد: «سال‌ها بود که چه در ایران و چه در کشورهای اسلامی دیگر ذوالقرنین را همان اسکندر مقدونی می‌پنداشتند و کسی درصدد نشده بود با قراین و جهات دیگر تطبیق کند و حقیقت را بجوید و عرضه دارد. این مشکل هزار و انساله را اخیرا دانشمند نامی جناب علامه ابوالکلام آزاد [.....] درین رساله آشکارا حل کرده و بدین وسیله خدمت شایانی به معارف اسلامی کرده است.... با دلایل متقن و تردید ناپذیر ثابت کرده است که مراد قرآن شریف از ذوالقرنین، کوروش بزرگ شاهنشاه نامی هخامنشی است.»
کتاب « کوروش یا ذوالقرنین قرآن و تورات » نوشته مولانا ابوالکلام آزاد توسط مسلم زمانی و علی‌اصغر قهرمانی مقبل ترجمه و نشر نی آن را راهی بازار کتاب کرده است. گفتنی است مولانا ابوالکلام محیی الدین احمد، مشهور به ابوالکلام آزاد، دانشمند، محقق، سیاستمدار، خطیب، روزنامه‌نگار و مفسر قرآن و هم‌رزم مهاتما گاندی و جواهر لعل نهرو در مبارزات استقلال طلبانه ملی هند و تخستین وزیر آموزش و پرورش هندوستان در سال‌های پس از استقلال بوده است. همچنین این کتاب پیش از این توسط باستانی پاریزی ترجمه می‌شود اما در سال ۱۳۹۰ باردیگر به دلایلی ترجمه می‌شود.
ابوالکلام آزاد با ریزبینی پژوهشگرانه خاص خود اسناد و متون دینی یهودیان مانند اسفار اشعیا، ارمیا و دانیال را مرور می‌کند و درباره اعتبار هریک منصفانه اظهار نظر می‌کند و دیدی جامع به خواننده می‌دهد. وی نشان می‌دهد کوروش به اشکال مختلف در متون یهودیان مورد تکریم و احترام است تا جایی که ابوالکلام آزاد یادآور می‌شود: «یهود همچنین سخت بر این باورند که کوروش از نرد خداوند آمده است [...] از همین رو کوروش در کلام اشعیای پیامبر «چوپان خدا» و «مسیح خدا» لقب می‌گیرد.از کتاب صفحه۵۸» به همین ترتیب یادآور می‌شود، یهودیان کوروش را نمود اراده و خواست خداوند می‌دانند.نویسنده کتاب «کوروش یا ذوالقرنین قرآن و تورات» درباره چرایی تکریم کوروش در این متون یادآور می‌شود کوروش زرتشتی و همانند یهودیان مخالف بت پرستی بوده‌اند. این پژوهشگر مسائل دینی یادآور می‌شود همین اشتراک نظر در نفی بت پرستی باعث می‌شود وقتی کوروش بر بابلیان بت پرست چیره می‌گردد و حکومت آنان را درهم می‌شکند با یهودیان یکتاپرست مدارا کند و اجازه دهد آنها عبادتگاه تخریب شده‌شان بازسازی کنند.
اما ابوالکلام آزاد به رویایی از دانیال اشاره می‌کند که اشاره به معنای لغوی ذوالقرنین –یعنی دو شاخ- دارد. در رویای دانیال از قوچی با دو شاخ یاد شده که یک شاخش به جلو و دیگری به عقب است و قوچ با شاخ خود باختر، شمال و جنوب را شاخ می‌زند و هیچ حیوانی را یارای مقابل با آن نیست. سپس فرشته‌ای خواب دانیال را تعبیر می‌کند و به او می‌گوید: «قوچ دو شاخ نشان دهنده یکپارچه شدن دو مملکت ماد و پارس است و نشان دهنده پادشاهی نیرومند است.» در پیشگویی رویای دانیال، دو کشور ماد و پارس به شکل دو شاخ نمود پیدا می‌کند چون قرار است این دو به زودی متحد شوند.
این محقق می‌گوید تا مدت‌ها نسبت به همسانی کوروش با ذوالقرنین مردد بوده تا به تصویری از مجسمه کوروش دست پیدا می‌کند. مجسمه‌ای که در دوره اردشیر ساخته شده است در این تصویر پادشاه ایرانی (کوروش) را در هیاتی همانند رویای دانیال نشان داده شده است. وی می‌نویسد: «کشف یک اثر تاریخی مهم نیز کاملا تردیدها را از میان برد و برای من یقین حاصل شد که مقصود از ذوالقرنین کسی جز کوروش نیست و پس از این دیگر هیچ نیازی نیست که برای یافتن حیقیت ذوالقرنین دنبال شخص دیگری جز او باشیم. این اثر مهم تاریخی مجسمه خود کوروش است که در جایی حدود هشتاد کیلومتری استخر، پایتخت ایران باستان، در نقطه‌ای بر کناره رود مرغاب است. ازکتاب صفحه ۶۰»
فصل چهارم کتاب وقتی آغاز می‌شود که برای نویسنده قطعی شده که ذوالقرنین همان کوروش است. نویسنده این فصل را با این جملات شروع می‌کند: «اکنون می‌توانیم بگوییم که به طور قطع ذوالقرنین لقب کوروش بوده است. شکی نیست این پندار ذوالقرنین همان کوروش است، از قبل وجود داشته است. ما حتی اگر از شهادت‌های صریح عهد عتیق چشم پوشی کنیم، تمثال خود کوروش شاهد و گواهی عینی است بر درستی گفتار ما.» به همین ترتیب نویسنده با تکرار عباراتی از قرآن کریم و مقایسه آن با اقدامات کوروش ادعای خود را به نحوی اثبات می‌کند.
ابوالکلام آزاد در فصل پنجم مترصد آن است تا نشان دهد ویژگی‌های رفتاری و اعتقادی ذکر شده در آیه مورد بحث قرآن کریم نیز با خصوصیات و تاریخ دوران کوروش تطابق دارد. وی در همین رابطه می‌نویسد: «اکنون لازم است ببینیم آیا کوروش همان صفات و ویژگی‌های ذوالقرنین یاد شده در قرآن را دارد؟ در پاسخ باید بگوییم آری؛ زیرا همه قرائن و شواهد این ادعا را تایید می‌کند.»این محقق سپس در فصل بعدی به دنبال نشانه‌های سد یاجوج و ماجوج که در قرآن از آن یاد شده رفته و به دنبال نشانه‌های جغرافیایی این سد و مصداق آن در سرزمین تحت فرمان کوروش می‌رود. از دیگر بخش‌های ارزشمند کتاب «تعلیقات» است؛ از آنجا که این اثر حاوی تعداد کثیری از اسامی امکان، اشخاص و رویدادهای تاریخی و مفاهیم دینی یهود، زرتشت و باستانی است، بنابراین افزودن این بخش به اثر نویسنده اصلی کتاب توسط مترجمان کاری ارزشمند و درخور قدردانی است.
سعید نفیسی در یادداشتی که برای اولین ترجمه این کتاب می‌نویسد درباره اهمیت این اثر می‌نویسد: «سال‌ها بود که چه در ایران و چه در کشورهای اسلامی دیگر ذوالقرنین را همان اسکندر مقدونی می‌پنداشتند و کسی درصدد نشده بود با قراین و جهات دیگر تطبیق کند و حقیقت را بجوید و عرضه دارد. این مشکل هزار و انساله را اخیرا دانشمند نامی جناب علامه ابوالکلام آزاد [.....] درین رساله آشکارا حل کرده و بدین وسیله خدمت شایانی به معارف اسلامی کرده است.... با دلایل متقن و تردید ناپذیر ثابت کرده است که مراد قرآن شریف از ذوالقرنین، کوروش بزرگ شاهنشاه نامی هخامنشی است.»
کتاب « کوروش یا ذوالقرنین قرآن و تورات » نوشته مولانا ابوالکلام آزاد توسط مسلم زمانی و علی‌اصغر قهرمانی مقبل ترجمه و نشر نی آن را راهی بازار کتاب کرده است. گفتنی است مولانا ابوالکلام محیی الدین احمد، مشهور به ابوالکلام آزاد، دانشمند، محقق، سیاستمدار، خطیب، روزنامه‌نگار و مفسر قرآن و هم‌رزم مهاتما گاندی و جواهر لعل نهرو در مبارزات استقلال طلبانه ملی هند و تخستین وزیر آموزش و پرورش هندوستان در سال‌های پس از استقلال بوده است. همچنین این کتاب پیش از این توسط باستانی پاریزی ترجمه می‌شود اما در سال ۱۳۹۰ باردیگر به دلایلی ترجمه می‌شود.
مرجع : ایرنا
