وضعیت نگران‌کننده آب‌های زیرزمینی کشور

به گزارش ایسنا، سازگاری با تغییر اقلیم یکی از اجزای برنامه‌ریزی در توسعه زیربنایی و پذیرفته‌شده در تمام نهادهای بین‌المللی است. این سازگاری شامل پیش‌بینی دقیق از وضعیت فعلی و آینده کشورها خواهد بود. در کشور ما، ایران، بخش عمده سرزمین در منطقه خشک جهان قرار داشته و میزان بارش‌های جوی متوسط سالانه آن با حدود ۲۴۰ میلی‌متر، یعنی تنها یک‌سوم متوسط نزولات جوی سالانه کره زمین است. بر اساس آمارهای موجود ۲۰ استان کشور تاکنون از حداکثر ظرفیت سفره‌های زیرزمینی خود استفاده کرده‌اند. همچنین، سرانه منابع آبی تجدیدپذیر کشور از ۷ هزار متر مکعب در سال ۱۳۳۵ به حدود ۱۸۵۰ مترمکعب تقلیل یافته است.به گفته متخصصان، ازآنجاکه در بیشتر نقاط برای اهدافی مانند توسعه مناطق شهری، افزایش سطح زیر کشت در کشاورزی، کاربرد شدید در صنایع آب‌بر و موارد دیگر، منابع آب زیرزمینی را ملاک عمل خود قرار می‌دهند، اجرای طرح‌های وابسته به منابع آب، بدون برنامه‌ریزی درازمدت، عواقب جبران‌ناپذیری خواهند داشت. از بین رفتن ظرفیت ذخیره آبخوان‌ها درنتیجه برداشت بی‌رویه، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی و هدر رفتن این منابع درنتیجه اجرای ناصحیح طرح‌های مربوط به آب ازجمله این موارد است. به همین دلیل، انجام مطالعات گسترده‌ای که اثرات تغییر اقلیم را بر منابع آب زیرزمینی تحت بررسی قرار دهند، اهمیت زیادی دارد.در این خصوص، گروهی از محققان کشور از دانشگاه بیرجند، تحقیقی را انجام داده‌اند که در آن، با استفاده از یک مدل مفهومی، اثرات تغییر اقلیم بر سطح آب زیرزمینی مورد بررسی واقع شده است.

در این پژوهش از مدل مفهومی بیلان و الگوریتم بهینه‌سازی چندهدفه MOPSO بر اساس میانگین سطح آب زیرزمینی حدفاصل سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ در دشت بیرجند استفاده شده است. محققان بر این اساس، برآورد و پیش‌بینی سطح آب زیرزمینی آبخوان مورد نظر را در حدفاصل سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ میلادی انجام داده‌اند.
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که سطح آب زیرزمینی آبخوان دشت بیرجند در بازه زمانی مطالعه شده با روندی نزولی مواجه خواهد شد.به گفته عباس خاشعی سیوکی، محقق و دانشیار گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه بیرجند و دو همکار دیگرش در این پژوهش، «طبق شبیه‌سازی‌های مدل مفهومی در خصوص سطح آب زیرزمینی، انتظار می‌رود که سطح آب زیرزمینی این نواحی تا ۷ متر دچار افت شود و ارتفاع آن، حدوداً به ۱۳۱۶ متر برسد».
این محققان می‌گویند: «نتایج بررسی عملکرد سطح ایستابی شبیه‌سازی‌شده و مشاهده‌شده در آبخوان بیرجند نشان داد که ترکیب مدل مفهومی بیلان آبخوان در کنار یک ابزار بهینه‌سازی چندهدفه می‌تواند به‌عنوان یک گزینه مناسب جهت ارزیابی رفتار آب زیرزمینی معرفی و درنظر گرفته شود».خاشعی سیوکی و همکاران محققش که با توجه به مقادیر مقاطع ورودی و خروجی آبخوان و حجم قابل توجه برداشت چاه‌های کشاورزی، صنعت و شرب، وضعیت بیلان آبخوان دشت بیرجند را به‌صورت نزولی و همراه با کسری مخزن قابل توجه پیش‌بینی کرده‌اند، بیان می‌کنند: «مطالعه ما ضمن تأکید بر استفاده راحت و کاربردی مدل مفهومی پیشنهادشده در خصوص بیلان آبخوان، بر وجود خطای قابل توجه مدل‌های گردش عمومی نیز تأکید می‌کند».با این‌حال، نتایج این پژوهش که در فصل‌نامه «مهندسی منابع آب» متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت منتشر شده‌اند، لزوم توجه بیش‌ازپیش به نحوه مصرف آب‌های زیرزمینی را روشن می‌کنند.