تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۱/۰۴ ساعت ۱۱:۰۰
کد مطلب : ۲۰۶۲۶۸
چرا سیل‌ها به سراغ ایران آمده‌اند؟
گروه جامعه: سال پیش، همین مواقع، به جای افکار کرونایی، بعضی از شهرها غرق در آب بودند؛ سیلی ناگهانی در روزهای ابتدایی سال ۲۵ استان را در سرتاسر ایران فراگرفته بود.
اولین روزهای فروردین ماه ۱۳۹۸ بود، که سامانه بارشی که هیچکسی انتظار آن را نداشت، در آسمان ایران فعال شد و سیلی شدید و ادامه‌دار را در برخی از استان‌ها به وجود آورد، موج دوم بارش‌ها هم در روز یازدهم ماه فعال شد تا به جز مناطق شمالی، شهرهای جنوبی و جنوب غربی هم وارد بحران شوند.در این حادثه ۷۷ نفر کشته و هزار نفر مصدوم شدند. ابعاد بحران به حدی بود که شرکت بیمه بین‌المللی «اAON» در گزارشی از این حادثه به عنوان یکی از خسارت‌بارترین حوادث زیست‌محیطی سال ۲۰۱۹ اسم برد.در این گزارش اعلام شده که سیل نوروز ۹۸، حدود ۸.۳ میلیارد دلار خسارت به همراه داشته است، این یعنی حدود ۳ درصد خسارات همه حوادث طبیعی در سرتاسر دنیا در سال ۲۰۱۹ به اقتصاد ایران وارد شده است.حالا چند روزی از شروع سال جدید نگذشته که سازمان هواشناسی نسبت به وقوع سیل در برخی شهرهای ایران هشدار داده است و اعلام کرده که احتمال وقوع سیل در استان‌های اصفهان، سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان، شمال خوزستان، چهارمحال و بختیاری، گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی، شمال و شرق خراسان رضوی، سمنان، خراسان جنوبی، مرکزی، شرق لرستان، قم، شمال فارس، هرمزگان، کهگیلویه و بویر احمد وجود دارد.تا این لحظه، از دیروز بر اثر بارش شدید باران در ۷ استان هرمزگان، بوشهر، فارس، سیستان و بلوچستان، قم، گیلان و کرمان شاهد وقوع سیل بوده‌ایم که به گفته سخنگوی اورژانس کشور، این حوادث ۹ نفر مصدوم و ۷ فوتی برجای گذاشته است.
از گلستان تا سیستان و بلوچستان
اما بارش این حجم از باران، ۵ برابر میانگین بلندمدت، آن هم در این زمان از سال برای بسیاری شگفت‌آور بود. در همین رابطه کریم، یکی از ساکنان شهرستان آق‌قلا گفته بود: «خانه ما ۱.۵ متر زیر آب رفت، دیگر نتوانستیم آنجا بمانیم و مجبور شدیم به اینجا بیاییم. به ما گفتند که سیل می‌آید باور نکردیم و بعد دیدیم در یک ساعت آب وارد خانه ما شد. سال‌های قبل هم از این حرف‌ها می‌زدند اما چیزی نمی‌شد. این بار ...»علت چنین بارش‌هایی در آن زمان برای بسیاری از کارشناسان هواشناسی هم عجیب بود، اما حالا هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها می‌گوید پاسخ این معما را پیدا کرده است؛ رطوبت هوای ناشی از دریای خزر و خلیج‌فارس، سامانه بارشی خارجی و برخی عوامل اقلیمی مثل بادهای غربی عوامل اصلی این حجم از بارندگی‌ها بودند.شرایطی مشابه با این ماجرا در روزهای پایانی امسال در جنوب کشور و سیستان‌وبلوچستان هم مشاهده شد تا ۹۸ با سیل شروع و تمام شود. در این اتفاق حداقل ۳ نفر کشته شدند و بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان به زیرساخت‌های شهری استان خسارت وارد شد. شدت این حادثه در حدی بود که احمد علی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان، اعلام کرد که هم زمان با شروع بارندگی از ۲۰ تا ۲۲ دی راه ارتباطی با ۸۹۰ روستای استان به طور کامل قطع شده است.
«رودخانه کاجو»، روخانه‌ای بود که دی‌ماه سال ۹۸ با افزایش بارش‌ها در استان سیستان و بلوچستان طغیان کرد و خسارات زیادی به جا گذاشت؛ بسیاری از خانه‌ها و همینطور جاده‌ها را با خود برد و بار مشکلات را بر دوش مردم این منطقه بیشتر کرد مخصوصا مردم منطقه پیرسهراب و اورکی که همجوار این روخانه هستند.
همان زمان بود که مسوولان به مردم آنجا وعده دادند تا برای این رودخانه و احداث پلی بر روی آن آستین‌ها را بالا بزنند تا هم رفت و آمد آسان شود و هم موقع فرا رسیدن مشکل کار امدادرسانی تسهیل شود اما ماه‌ها گذشت و خبری از آن پل نشد و حالا بار دیگر هواشناسی آژیر قرمزش را برای بارش‌های بهاری و بالا آمدن این رودخانه به صدا درآورده است و هنوز هیچ خبری نه از پل هست و نه از عملیاتی شدن وعده‌های مسوولان؛ حالا مردم و دانش‌آموزانی که هر روز باید برای رفت و آمدشان پا در این رودخانه بگذارند چشمان نگرانشان را به آسمان دوخته‌اند. دبیرکل راه و شهرسازی جنوب سیستان و بلوچستان یکی از کسانی بود که دی ماه پارسال نیاز به احداث پل در مناطق سیل زده سیستان و بلوچستان را یادآور شده و از عبور و مرور سخت مردم و درخواستشان به احداث گفته بود. همچنین این حادثه به بخش کشاورزی ۶۵۱میلیارد تومان آسیب وارد کرد.بهلول علیجانی، رییس کارگروه هواشناسی و اقلیم شناسی هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در این رابطه به می‌گوید: «در زمستان اتفاقاتی مشابه با سیل لرستان و گلستان در جنوب شرق کشور رخ داد، معمولا بادهای غربی به جنوبی ایران نمی‌رسند، اما این بار به شدت قوی بودند و به جنوب کشور رسیدند و به علت رطوبت هوا این بارش‌های شدید ایجاد شدند.»از سوی دیگر نتایج مطالعات علیجانی و همکارانش نشان می‌دهد، همانطور که پیشبینی می‌شد تغییر اقلیم و گرمایش جهانی هم در این اتفاق بی‌تاثیر نبودند.او در این رابطه می‌گوید: «اقلیم کشور ما ماهیتا بی نظم است و تغییراقلیم این اقلیم را بی‌نظم‌تر کرده است. در اقلیم بی‌نظم پدیده‌های نادر یا فرین بیشتر می شوند. به همین دلیل برنامه ریزی‌ها باید براساس این پدیده‌های صورت بگیرد و نه میانگین‌ها. برای مثال میانگین بارش کشور ۲۵۰ میلیمتر است و به همین دلیل در جایی ۴۱۰ میلیمتر مخصوص ورودی آب ایجاد می‌کنیم، این اقدام فایده‌ای ندارد و باید در محاسباتمان ترسالی‌ها و خشکسالی‌ها را هم در نظر بگیریم.»
چشم از آسمان بردارید، سیل‌های ۹۸ «انسان‌ساخت» بود
اما به گفته کارشناسان همه این عوامل تنها روی افزایش میزان بارندگی نقش داشته‌اند و یک زنجیره از عوامل انسانی در تبدیل این بارش‌ها به سیل نقش داشتند. نمونه بارز این خطای انسانی، در سیل شیراز دیده شد و یک اشتباه مهندسی در ساخت‌وساز جاده‌ای در مسیر دروازه قرآن، عامل ایجاد سیل وحشتناکی شد.به همین دلیل امیرآقاکوچک دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین از واژه «سیل انسان‌ساخت» برای توصیف این حادثه استفاده کرد و گفت: «در کنار دروازه قرآن، در گذشته یک تنگه و مسیلی بوده که اتفاقا در گذشته به منطقه سیل‌آباد معروف بوده. قطعا گذشته‌گان ما به دلیلی این اسم را برای این منطقه قرار داده بودند. برای ساخت جاده در این محل لوله‌ای برای انتقال آب سیل ساخته می‌شود و روی آن جاده کشیده می‌شود؛ اما ظاهرا آن لوله برای انتقال آب سیل کافی نبوده و در نتیجه این فاجعه رخ می‌دهد. این یک نمونه از فعالیت‌های انسانی است که به هرحال در این مورد اثرات سیل را تشدید کرد.
نمونه زیادی از عوامل انسانی درباره سیل ۹۸ وجود دارد و شاید به همین دلیل هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها ایجاد شد تا عوامل انسانی دخیل در این حادثه هم شناسایی شوند.مدیر بخش هواشناسی این هیئت در این رابطه می‌گوید: «زیرساخت‌های ما آماده روبرو با سیل نیستند، در مسیل‌های ما ساخت‌وساز انجام شده است و وسعت مسیلی ۵۰۰ متری هم اکنون به ۲۰ متر رسیده است. دشت‌های سیلابی که کاملا گرفته شده‌اند و کانال‌ها سیلابی هم باریک‌تر شده‌اند. همچنین پل برخی قطارها اصلا لایه‌روبی نشده‌اند. از سوی دیگر به دلیل تخریب پوشش گیاهی در بالادست هم مشکل داریم.»گزارش نهایی هیات، به رییس جمهور ارسال شده است و علیجانی امیدوار است با ارایه این گزارش بخشی از مشکل حل شود: «این سیلاب‌ها درس خوبی بود که سیستم مدیریتی کشور متوجه شود که شرایط اقلیمی خاص و دائم‌التغییری دارد، برای این کار باید برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشیم.»
اگر کاری نکنیم، آینده‌ای وحشتناک درانتظار است
در این مدت محققان ایرانی در خارج و داخل کشور مطالعاتی انجام دادند که نشان می‌دهد اگر این برنامه‌ریزی‌های بلندمدت انجام نشود، سیل می‌تواند خسارت‌های وحشتناکی برای ایران به همراه داشته باشد.برای مثال تحقق کریم عباسپور و همکارنش نشان می‌دهد که به دلیل گرمایش جهانی در ۲۵ سال آینده در برخی مناطق ایران تعداد دفعاتی که در کمتر از ۳ روز بیش از ۱۱۰میلیمتر باران ببارد، نسبت به دوره تاریخی ۱۹۸۰-۲۰۰۴ بیش از ۱۵ بار افزایش پیدا می‌کند.
نتایج پیشبینی افزایش دفعات وقوع سیل به دلیل تغییراقلیم در مناطق مختلف ایران/ B,C: مقایسه وضعیت سال‌های بعدی با میانگین گذشته طبق ۲ سناریو مختلف تغییراقلیم
به نظر می‌رسد، واقعیت پنهان پشت اعداد تحقیقات بسیار نگران کننده باشد. عباسپور در این رابطه به گفته بود: «اگر هوشیار و مسئول باشیم می‌توانیم از بروز بلایا جلوگیری کنیم و اگر مسئولیت پذیر نیستیم و برای سود جویی های کوتاه مدت مانند آفات رفتار می کنیم، پس باید منتظر آیه ۱۹ سوره ابراهیم «انْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِید» (اگر بخواهد شما همه را در زمین نابود می‌سازد و خلقی دیگر از نو می‌آفریند؟) باشیم.»
| میزان ضرر اقتصادی(میلیارد دلار) | تعداد قربانی‌ها | محل حادثه | حادثه | ردیف |
| ۱۵.۰ | ۹۹ | ژاپن | طوفان | ۱ |
| ۱۵.۰ | ۳۰۰ | چین | سیل | ۲ |
| ۱۰.۰ | ۳ | ژاپن | طوفان | ۳ |
| ۱۰.۰ | ۰ | ایالات متحده آمریکا | سیل | ۴ |
| ۱۰.۰ | ۸۳ | باهاما، ایالات متحده آمریکا، کانادا، کاراییب | طوفان | ۵ |
| ۱۰.۰ | ۱۰ | ایالات متحده آمریکا | سیل | ۶ |
| ۱۰.۰ | ۱۷۵۰ | هند | سیل | ۷ |
| ۹.۵ | ۱۰۱ | چین، فیلیپین، ژاپن | سیل | ۸ |
| ۸.۳ | ۷۷ | ایران | طوفان | ۹ |
| ۸.۱ | ۸۱ | هند، بنگلادش | طوفان | ۱۰ |
از گلستان تا سیستان و بلوچستان
اما بارش این حجم از باران، ۵ برابر میانگین بلندمدت، آن هم در این زمان از سال برای بسیاری شگفت‌آور بود. در همین رابطه کریم، یکی از ساکنان شهرستان آق‌قلا گفته بود: «خانه ما ۱.۵ متر زیر آب رفت، دیگر نتوانستیم آنجا بمانیم و مجبور شدیم به اینجا بیاییم. به ما گفتند که سیل می‌آید باور نکردیم و بعد دیدیم در یک ساعت آب وارد خانه ما شد. سال‌های قبل هم از این حرف‌ها می‌زدند اما چیزی نمی‌شد. این بار ...»علت چنین بارش‌هایی در آن زمان برای بسیاری از کارشناسان هواشناسی هم عجیب بود، اما حالا هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها می‌گوید پاسخ این معما را پیدا کرده است؛ رطوبت هوای ناشی از دریای خزر و خلیج‌فارس، سامانه بارشی خارجی و برخی عوامل اقلیمی مثل بادهای غربی عوامل اصلی این حجم از بارندگی‌ها بودند.شرایطی مشابه با این ماجرا در روزهای پایانی امسال در جنوب کشور و سیستان‌وبلوچستان هم مشاهده شد تا ۹۸ با سیل شروع و تمام شود. در این اتفاق حداقل ۳ نفر کشته شدند و بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان به زیرساخت‌های شهری استان خسارت وارد شد. شدت این حادثه در حدی بود که احمد علی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان، اعلام کرد که هم زمان با شروع بارندگی از ۲۰ تا ۲۲ دی راه ارتباطی با ۸۹۰ روستای استان به طور کامل قطع شده است.
«رودخانه کاجو»، روخانه‌ای بود که دی‌ماه سال ۹۸ با افزایش بارش‌ها در استان سیستان و بلوچستان طغیان کرد و خسارات زیادی به جا گذاشت؛ بسیاری از خانه‌ها و همینطور جاده‌ها را با خود برد و بار مشکلات را بر دوش مردم این منطقه بیشتر کرد مخصوصا مردم منطقه پیرسهراب و اورکی که همجوار این روخانه هستند.
همان زمان بود که مسوولان به مردم آنجا وعده دادند تا برای این رودخانه و احداث پلی بر روی آن آستین‌ها را بالا بزنند تا هم رفت و آمد آسان شود و هم موقع فرا رسیدن مشکل کار امدادرسانی تسهیل شود اما ماه‌ها گذشت و خبری از آن پل نشد و حالا بار دیگر هواشناسی آژیر قرمزش را برای بارش‌های بهاری و بالا آمدن این رودخانه به صدا درآورده است و هنوز هیچ خبری نه از پل هست و نه از عملیاتی شدن وعده‌های مسوولان؛ حالا مردم و دانش‌آموزانی که هر روز باید برای رفت و آمدشان پا در این رودخانه بگذارند چشمان نگرانشان را به آسمان دوخته‌اند. دبیرکل راه و شهرسازی جنوب سیستان و بلوچستان یکی از کسانی بود که دی ماه پارسال نیاز به احداث پل در مناطق سیل زده سیستان و بلوچستان را یادآور شده و از عبور و مرور سخت مردم و درخواستشان به احداث گفته بود. همچنین این حادثه به بخش کشاورزی ۶۵۱میلیارد تومان آسیب وارد کرد.بهلول علیجانی، رییس کارگروه هواشناسی و اقلیم شناسی هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در این رابطه به می‌گوید: «در زمستان اتفاقاتی مشابه با سیل لرستان و گلستان در جنوب شرق کشور رخ داد، معمولا بادهای غربی به جنوبی ایران نمی‌رسند، اما این بار به شدت قوی بودند و به جنوب کشور رسیدند و به علت رطوبت هوا این بارش‌های شدید ایجاد شدند.»از سوی دیگر نتایج مطالعات علیجانی و همکارانش نشان می‌دهد، همانطور که پیشبینی می‌شد تغییر اقلیم و گرمایش جهانی هم در این اتفاق بی‌تاثیر نبودند.او در این رابطه می‌گوید: «اقلیم کشور ما ماهیتا بی نظم است و تغییراقلیم این اقلیم را بی‌نظم‌تر کرده است. در اقلیم بی‌نظم پدیده‌های نادر یا فرین بیشتر می شوند. به همین دلیل برنامه ریزی‌ها باید براساس این پدیده‌های صورت بگیرد و نه میانگین‌ها. برای مثال میانگین بارش کشور ۲۵۰ میلیمتر است و به همین دلیل در جایی ۴۱۰ میلیمتر مخصوص ورودی آب ایجاد می‌کنیم، این اقدام فایده‌ای ندارد و باید در محاسباتمان ترسالی‌ها و خشکسالی‌ها را هم در نظر بگیریم.»
چشم از آسمان بردارید، سیل‌های ۹۸ «انسان‌ساخت» بود
اما به گفته کارشناسان همه این عوامل تنها روی افزایش میزان بارندگی نقش داشته‌اند و یک زنجیره از عوامل انسانی در تبدیل این بارش‌ها به سیل نقش داشتند. نمونه بارز این خطای انسانی، در سیل شیراز دیده شد و یک اشتباه مهندسی در ساخت‌وساز جاده‌ای در مسیر دروازه قرآن، عامل ایجاد سیل وحشتناکی شد.به همین دلیل امیرآقاکوچک دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین از واژه «سیل انسان‌ساخت» برای توصیف این حادثه استفاده کرد و گفت: «در کنار دروازه قرآن، در گذشته یک تنگه و مسیلی بوده که اتفاقا در گذشته به منطقه سیل‌آباد معروف بوده. قطعا گذشته‌گان ما به دلیلی این اسم را برای این منطقه قرار داده بودند. برای ساخت جاده در این محل لوله‌ای برای انتقال آب سیل ساخته می‌شود و روی آن جاده کشیده می‌شود؛ اما ظاهرا آن لوله برای انتقال آب سیل کافی نبوده و در نتیجه این فاجعه رخ می‌دهد. این یک نمونه از فعالیت‌های انسانی است که به هرحال در این مورد اثرات سیل را تشدید کرد.
نمونه زیادی از عوامل انسانی درباره سیل ۹۸ وجود دارد و شاید به همین دلیل هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها ایجاد شد تا عوامل انسانی دخیل در این حادثه هم شناسایی شوند.مدیر بخش هواشناسی این هیئت در این رابطه می‌گوید: «زیرساخت‌های ما آماده روبرو با سیل نیستند، در مسیل‌های ما ساخت‌وساز انجام شده است و وسعت مسیلی ۵۰۰ متری هم اکنون به ۲۰ متر رسیده است. دشت‌های سیلابی که کاملا گرفته شده‌اند و کانال‌ها سیلابی هم باریک‌تر شده‌اند. همچنین پل برخی قطارها اصلا لایه‌روبی نشده‌اند. از سوی دیگر به دلیل تخریب پوشش گیاهی در بالادست هم مشکل داریم.»گزارش نهایی هیات، به رییس جمهور ارسال شده است و علیجانی امیدوار است با ارایه این گزارش بخشی از مشکل حل شود: «این سیلاب‌ها درس خوبی بود که سیستم مدیریتی کشور متوجه شود که شرایط اقلیمی خاص و دائم‌التغییری دارد، برای این کار باید برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشیم.»
اگر کاری نکنیم، آینده‌ای وحشتناک درانتظار است
در این مدت محققان ایرانی در خارج و داخل کشور مطالعاتی انجام دادند که نشان می‌دهد اگر این برنامه‌ریزی‌های بلندمدت انجام نشود، سیل می‌تواند خسارت‌های وحشتناکی برای ایران به همراه داشته باشد.برای مثال تحقق کریم عباسپور و همکارنش نشان می‌دهد که به دلیل گرمایش جهانی در ۲۵ سال آینده در برخی مناطق ایران تعداد دفعاتی که در کمتر از ۳ روز بیش از ۱۱۰میلیمتر باران ببارد، نسبت به دوره تاریخی ۱۹۸۰-۲۰۰۴ بیش از ۱۵ بار افزایش پیدا می‌کند.
نتایج پیشبینی افزایش دفعات وقوع سیل به دلیل تغییراقلیم در مناطق مختلف ایران/ B,C: مقایسه وضعیت سال‌های بعدی با میانگین گذشته طبق ۲ سناریو مختلف تغییراقلیم
به نظر می‌رسد، واقعیت پنهان پشت اعداد تحقیقات بسیار نگران کننده باشد. عباسپور در این رابطه به گفته بود: «اگر هوشیار و مسئول باشیم می‌توانیم از بروز بلایا جلوگیری کنیم و اگر مسئولیت پذیر نیستیم و برای سود جویی های کوتاه مدت مانند آفات رفتار می کنیم، پس باید منتظر آیه ۱۹ سوره ابراهیم «انْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِید» (اگر بخواهد شما همه را در زمین نابود می‌سازد و خلقی دیگر از نو می‌آفریند؟) باشیم.»
