پروفسور رضا: پیشرفت همت می​خواهد

پروفسور رضا در آستانه 100 سالگی​اش فردا(یکشنبه، 26 آبان ماه) به ایران مي​آید. وي در اقامت یک ماهه خود به شهرهایی همچون رشت (زادگاهش)، مشهد و اصفهان سفر خواهد کرد و در مدت اقامت خود دفتری در دانشکده فنی دانشگاه تهران خواهد داشت. وی دراوان جوانی سفری پرفراز و نشیب به آمریکا داشت. چندین دهه فعالیت علمی این نخبه ایرانی سبب شد تا نام وی در فهرست دانشمندان نام آور جهان قرار گیرد. پروفسور رضا در کتاب برگ​بی​برگی خاطرات خود از سفر دشوارش را اینگونه به تصویر مي​کشد: من در اولین فرصت در سال 1323 (سپتامبر 1944) از تهران و با وسیله نقلیه​ای شبیه اتوبوس به مشهد رفتم، با کامیون خودم را به زاهدان رساندم و سپس با قطاری خراب و کُند پس از سه شبانه روز خود را به بمبئی هندوستان رساندم، بعد از چند روز انتظار در بمبئی، اولین کشتی​ای که جنگ زده​های آمریکا را از جبهه برای مرخصی یا معالجه مي​بُرد، رسید. کشتی بسیار بزرگی بود دو یا سه هزار نفر سرباز و ما صد نفر مسافرسوار آن شدیم، یک کوله پشتی داشتیم. برای جلوگیری از خطرِ غرق شدن، چون ممکن بود هواپیماهای ژاپنی و آلمانی کشتی را بمباران کنند. کشتی برای فرار از دست آن​ها دائما مسیر خود را تغییر مي​داد... .

فضل الله رضا فرزند شیخ اسدالله رضا (روحانی و مالک) و از نبیره های امیرهدایت الله خان فومنی در سال1293 خورشیدی در رشت به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی را در شهر رشت به پایان برد، دیپلم را در تهران گرفت و در سال 1317 ازدانشگاه تهران مدرک کارشناسی در رشته مهندسی برق فرهیخته شد. همزمان با تحصیل در دانشگاه درباره علوم ریاضی تخقیق مي​کرد و نخستین کتاب علمی خود را در حدود سال 1319 با عنوان دوره هندسه علمی و عملی تالیف کرد. وی پس از خدمت سربازی و تحمل مشکلات فراوان عازم آمریکا شد و در سال 1324 مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته مهندسی برق از دانشگاه کلمبیا اخذ کرد.

در سال 1328 نیز مدرک دکترای خود را در رشته مهندسی برق از دانشگاه پلی تکنیک نیویورک گرفت. در طی سالهای 1339-1334 عضو گروه مهندسی برق دانشکده مهندسی برق دانشگاه​ام ای تی در بوستون و در سال های 1347-1333در گروه مهندسی برق دانشگاه سراکیوز در ایالت نیویورک بود. پروفسور در سال 1340 استاد میهمان دانشگاه پلی تکنیک زوریخ سوییس و از سال 42-41 استاد میهمان دانشگاه فناوری سلطنتی دانشگاه کپنهاگ دانمارک و در طی سالهای 57 -42 استاد میهمان دانشگاه کلرادو در بلدر امریکا و دانشگاه پاریس فرانسه بود.

تحقیقات و مباحث وی در مورد نظریه ریاضی سیستم​ها و مدارهای الکترونیکی است. چهار کتاب درسی به زبان انگلیسی و 11کتاب به زبان فارسی از جمله کارهای وی است.کتاب​ها ومقاله های پروفسور رضا به اکثر زبان های زنده دنیا ترجمه شده​است . پروفسور در طی سال های 46-48 رییس دانشگاه های صنعتی شریف و تهران بود. وی سال های 53-48 سفیر ایران در یونسکو و در سالهای57-53 سفیر ایران در کانادا واز سال 57 به بعد نیز استاد دانشگاه های کنکوردیا و دانشگاه مگ کیل مونترال کانادا بود. پروفسور رضا از سال 1357 تاکنون استاد دانشگاه های کنکوردیا مونترئال در کبک کانادا و دانشگاه مک گیل مونترال است. وی رییس افتخاری کنفرانس مهندسی برق ایران، استاد افتخاری دانشگاه تربیت مدرس، رییس انجمن علمی ایرانیان در آمریکای شمالی، رییس گسترش زبان و ادب فارسی و مشاور و همکار فعال موسس های علمی و ادبی فراوانی است. پروفسور رضا یکی از پایه گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان است و تحقیقات گسترده​ای در زمینه ظرفیت شنون و ارسال حداکثر اطلاعات در کانال های مخابراتی نویزدار داشته​است.

نظریه اطلاعات و فرایندهای تصادفی، سیستم های خطی آنالیز عمومی، نظریه سیستم​ها و مدارها، نظریه کنترل سیستم های پویا، فضاهای خطی، انتقال و تلفات انرژی در شبکه های n دهانه​ای از جمله فعالیت های دیگر اوست. او معتقد است که نباید سنت های ملی و دینی را آسان از دست داد و در وضع کنونی جهان، خردگرایی به تنهایی نمي​تواند جوامع جهان سوم را با جهش یک روزه به رده اول اقتصاد و فناوری برساند. از جملات وی است: گمان نمي​رود کسی در هوشمندی شرقیان و ایرانیان تردید داشته باشد، اما آیین خرد گرایی به وجه عملی آن در شرق به خصوص در این دو سه قرن کمتر مورد توجه بوده​است. ذوق، شوق و ژرف نگریِ فرهنگی و ادبیِ پروفسور فضل الله رضا چنان است که نویسنده​ای چون محمد علی جمالزاده در مورد مقاله قاضی بست (بضم ب) وی چنین نوشته​است: هشتاد سال از سن من مي​گذرد و پوستم مثل لاک پشت سخت شده، دیگر کمتر از چیزی متأثر مي​شوم. مقاله شما را سه بار خواندم اگر شما در تمام مدت عمر، همین یک مقاله را نوشته بودید، قرضتان را به​ایران ادا کرده بودید، چرا بیشتر نمي​نویسید؟

پروفسور فضل الله رضا یکی از معتبرترین دانشمندان ایرانی است که با در دست داشتن دکترای الکترونیک از دانشگاه پلی تکنیک نیویورک (1950) و تدریس در بهترین دانشگاه های جهان همچون؛ ام آی تی، سوربن، پلی تکنیک زوریخ، سیراکیوز، کلرادو، مک گیل و... و به انجام رساندن تحقیقاتی کم نظیر درباره نظریه اطلاعات (Information Theory)، نظریه سیستم​ها و شبکه های مخابراتی و نوشتن مقاله هایی علمی که به زبان های فرانسوی، روسی، اسپانیایی و... ترجمه شده و دانش پژوهان را در سراسر جهان بهره مند ساخته​است.



وی پژوهش های گسترده​ای هم در زمینه فرهنگ، شعر و ادب فارسی داشته که در کتاب های نگاهی به شاهنامه، مهجوری و مشتاقی، برگ بی برگی و تازه ترین اثرش نقدها را بُود آیا که عیاری گیرند حاصل آن است. رضا در خاطرات خود در برگ بی برگی نوشته​است: وقتی به نیویورک رسیدم یکماه از سال تحصیلی گذشته بود، چند نفر از استادان نشستند و سوالاتی کردند، وقتی جواب​ها را نوشتم بلافاصله قبولم کردند. هیچ از دیپلم و مدرک دانشگاهی من (در دانشگاه تهران) نپرسیدند و به اصطلاح، نفوذِ کلام من کافی بود تا مرا بپذیرند. بعد از پانزده شانزده سال که تدریس کرده بودم با خودم گفتم باید حتماً خدمتی به ایران بکنم . وقتی رییس دانشگاه تهران شدم فضای مناسبی ایجاد کردم تا هرکس بتواند براحتی تحصیل کند قبل از آن در سیستم آموزشی تشریفات زیاد بود، روش تدریس قدیمی و مانند اروپای پیش از جنگ جهانی بود. یکی از کارها این بود که جزوه​ها را پاره کردم، و از پنجره به دور انداختم. دانشگاه را هم به صورت دو ترم درآوردم و زمینه ایجاد درس های اختیاری و تخصصی را فراهم کردم. درس های اختیاری را برای همه رشته های دانشگاهی گذاشتم، تا فرهنگ ایران و زبان فارسی به صورت مختصری آموزش داده شود. فکر مي​کنم آن​ها خدمت هایی بود که باید به وطن و زادگاه خود مي​کردم. اصلاح برنامه های درسی، و تنظیم درس های اختیاری، درجه بندی نمرات بصورت ( A B C D) از جمله کارهای وی است.

وی در مصاحبه​ای در پاسخ به این سوال که اکنون جوانان باید چه کار انجام دهند؟ مي​گوید: ما آن موقع بی خبر بودیم چون وسایل اش نبود. در دانشگاه تهران، مثلاً چند سال می​گذشت تا چند مجله علمی به دست ما برسد، کتاب خیلی نادر پیدا می​شد. بنابراین نمی​شد از آن چندان توقع داشت. فقط در قسمت ادبیات و الهیات، عظمتِ دانشگاه تهران متصور و منعکس مي​شد و این کم دیده مي​شد و من از آنهایی بودم که این را بیشتر مي​دیدم، و چند بار در سخنانم گفتم که در هیچ کدام از دانشگاه های دنیا در قسمت ادبیات همتای ما وجود ندارد. الان ایران مردمانِ فهمیده و مطلع دارد و به خصوص اینترنت را باید در نظر داشت، که دنیا را به هم وصل کرده​است. بنابراین، برای دانشجوی ایرانی آن عذرها که کتاب نداریم، معلم نداریم و... دیگر پذیرفتنی نیست. فقط باید بگوییم همت نداریم. زمان ما اطلاع از وضع جهان و وضع دانشگاه​ها بسیار کم بود، من حتی وقتی به آمریکا رفتم، چون از دولت کمک هزینه نمي​گرفتم همیشه برای هزینه​ها نگرانی داشتم، سفارت ایران هم اطلاعی نداشت که افرادی مثل مرا راهنمایی کند، که دانشجوی مستعد مي​تواند از دانشگاه کمک خرج دریافت کند.

من در آثارم سعی کردم عصاره​ای از آنچه آموختم به جوان​ها انتقال بدهم. یک مقدار هم جهان بینی در آنها هست، دانشجویان از من راهنمایی مي​خواهند که به کدام دانشگاه برویم؟ مي​گویم: به هر جا بروید و مستعد باشید، خواهید آموخت. وی معتقد است: تحصیل و تهذیب بعد از تحصیلات عالیه شروع مي​شود،معرفت از آن به بعد شروع مي​شود. بعد از درس و مدرسه باید چشم آدم باز شود که ببیند باید چه کار کند.کسانی که بعد از تحصیلات دانشگاهی متوقف مي​شوند، قابل ستایش نیستند، زیرا بعد از آن تازه انسان مي​تواند قدم بردارد، در کارهای علمی آنچه اهمیت دارد، امتداد و استمرار است.