نگاهی به سهم اندک کار در زندگی ایرانیان

گروه اقتصادی: آمارهای رسمی از افزایش اندک سهم اشتغال در زندگی روزانه خبر می دهد.در تابستان امسال سرانه اشتغال برای مزد ایرانیان بالای 15سال به 176دقیقه در روز رسیده که نسبت به سرانه 160دقیقه‌ای در فصل بهار، 10درصد افزایش نشان می‌دهد؛ آن‌هم در شرایطی که به‌واسطه شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌های سختگیرانه برای مشاغل و کسب‌وکارها، امکان کار برای مزد محدودتر شده است مگر با دور زدن محدودیت‌های کرونا.افزایش هزینه معیشت در سایه تنش‌های اقتصادی و رشد تورم، بارزترین عاملی است که می‌تواند افزایش سرانه اشتغال و کار برای مزد جمعیت 15ساله و بیشتر در ایران را توجیه کند و در مقابل این تغییر در سبک زندگی ایرانی، می‌تواند یکی از عوامل اصلی در پایین آمدن ضریب موفقیت طرح فاصله‌گذاری اجتماعی باشد؛ تا جایی که با وجود تمام تمهیدات مراقبتی دولت در فصل تابستان، میزان شیوع کرونا در کشور بیش از پیش افزایش یافته و اغلب استان‌ها را در شرایط قرمز و بحرانی قرار داده است.

خواب، فراغت، کار
اطلاعاتی که مرکز آمار ایران از وضعیت گذران وقت ایرانیان در تابستان امسال منتشر کرده است، نشان می‌دهد: براساس سبک زندگی ایرانی، بیشترین سهم از 24ساعت شبانه‌روز به خواب و خودمراقبتی اختصاص دارد و به‌طور میانگین در تابستان امسال هر ایرانی 11ساعت‌و42دقیقه را به این موضوع اختصاص داده که 4دقیقه از فصل بهار بیشتر است. در رتبه دوم گذران وقت، «فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و تمرین‌های ورزشی» قرار گرفته که به‌طور میانگین در هر شبانه‌روز 4ساعت‌و13دقیقه از وقت هر ایرانی به آن اختصاص داشته است.البته در تابستان امسال سهم این موضوع در وقت‌گذرانی ایرانیان 14دقیقه نسبت به بهار امسال و 16دقیقه نسبت به زمستان امسال کمتر شده و بخشی از زمان کسر شده به بحث اشتغال و کار برای مزد اختصاص یافته است؛ به‌گونه‌ای که براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، سرانه وقت‌گذرانی هر ایرانی بالای 15سال در تابستان امسال در موضوع اشتغال به 2ساعت‌و56دقیقه رسیده که نسبت به سرانه 2ساعت‌و40دقیقه‌ای فصل بهار، 16دقیقه، معادل 10درصد افزایش نشان می‌دهد. به گزارش همشهری، تقارن افزایش سرانه اشتغال ایرانیان در فصل تابستان با افت نرخ مشارکت اقتصادی و کاهش جمعیت شاغلان در فصل تابستان – که در گزارش‌های قبلی مرکز آمار منعکس شده بود – این سناریو را تقویت می‌کند که در فصل گذشته، به‌واسطه افزایش هزینه‌های معیشت، بخش قابل‌توجهی از نیروی کار، ساعت فعالیت روزانه خود را نسبت به قبل افزایش داده‌اند یا بخشی از افراد در مشاغل غیررسمی فعال شده‌اند که البته در هر دو حالت، باید محدودیت‌های فاصله‌گذاری اجتماعی برای مهار کرونا زیر پا گذاشته شود.نکته قابل‌توجه اینکه سرانه اشتغال و کار در تابستان به‌صورت میانگین برای مرد و زن محاسبه شده و به 2ساعت‌و56دقیقه رسیده است درحالی‌که در این فصل سرانه اشتغال مردان ٥ساعت‌و٢١دقیقه بوده و با درنظر گرفتن ضریب اشتغال حدود 60درصدی مردان، سرانه اشتغال روزانه هر مرد شاغل در تابستان امسال به 8ساعت‌و55دقیقه و با احتساب یک روز تعطیل در هفته به 10ساعت‌و11دقیقه رسیده است که حدود 50درصد بیشتر از استاندارد لحاظ شده در قانون کار است.

فرار از یادگیری
در میان ‌همه فعالیت‌هایی که در 24ساعت شبانه‌روز ایرانیان گنجانده شده، فعالیت‌های مرتبط با «یادگیری» زمان بسیار ناچیزی در حد چند دقیقه به‌خود اختصاص می‌دهد اما همین زمان ناچیز نیز در فصل تابستان امسال و با تعطیلی کامل مدارس و مراکز آموزشی، با ریزش شدید مواجه شده و به 10دقیقه در شبانه‌روز رسیده است. این در حالی است که زمان تخصیص داده به این فعالیت در پاییز گذشته و همزمان با بازگشایی مدرسه‌ها 43دقیقه بوده و در زمستان و بهار گذشته نیز به‌ترتیب 17 و 21دقیقه از زمان هر ایرانی به آن اختصاص یافته بود. در تابستان امسال، میانگین زمان یادگیری جمعیت محصل کشور حدود یک‌ساعت و 41دقیقه بوده و سرانه مابقی افراد از چند دقیقه فراتر نرفته است.

زنان و کار بدون مزد
جدای از اینکه در فصل تابستان امسال، مردان به‌طور میانگین هر روز 5ساعت‌و21دقیقه از وقت خود را به اشتغال و کار برای مزد اختصاص داده‌اند، زنان نیز به‌طور میانگین 4ساعت‌و48دقیقه در خانه به‌کار بدون مزد مشغول بوده‌اند. این موضوع گرچه ازنظر شاخص‌های بازار کار، شغل محسوب نمی‌شود؛ اما از منظر معیارهای وقت‌گذرانی، خانه‌داری و خدمات به اعضای خانواده در کنار اشتغال برای مزد قرار دارد و به‌اصطلاح چرخ زندگی را می‌چرخاند. طبق اطلاعات مرکز آمار، کار خانگی زنان در تابستان امسال 4دقیقه بیشتر از فصل بهار بوده اما در مقایسه با فصل زمستان98، حدود 18دقیقه کمتر شده است. مقایسه الگوی گذران وقت بین مردان و زنان در فصل تابستان گویای این مطلب است که زنان نسبت به مردان در یک شبانه‌روز ٣ساعت‌و٥٨دقیقه وقت بیشتری به خدمات خانگی بدون مزد اختصاص داده‌اند و در مقابل مردان حدود ٤ساعت بیشتر از زنان به اشتغال و فعالیت‌های مرتبط با مزد مشغول بوده‌اند.

مشارکت اجتماعی و دینی در رتبه پنجم
بررسی اطلاعات مربوط به وقت گذرانی ایرانیان در فصل تابستان امسال به تفکیک نوع فعالیت، نشان می‌دهد بعد از «خواب و خودمراقبتی»، «فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی و تمرین‌های ورزشی»، «اشتغال و فعالیت‌های مرتبط برای مزد» و «خدمات خانگی بدون مزد برای اعضای خانوار»، رتبه پنجم در وقت‌گذرانی ایرانیان به گروه «معاشرت، ارتباط، مشارکت اجتماعی و آداب‌ورسوم دینی» اختصاص داشته است که یک دقیقه نسبت به فصل بهار امسال و 13دقیقه نسبت به زمستان پارسال بیشتر است. در این میان کمترین سهم از وقت‌گذرانی ایرانیان نیز به «کار داوطلبانه بدون مزد، کارآموزی و سایر کارهای بدون مزد» اختصاص یافته است.

تغییرات شاخص وقت‌گذرانی
مقایسه الگوی گذران وقت فصل تابستان با فصل بهار نشان می‌دهد در این فصل، زمان اشتغال و فعالیت‌های مرتبط برای مزد به‌طور متوسط ١٦دقیقه و زمان فعالیت «رسیدگی و خودمراقبتی» به‌طور متوسط ٤دقیقه نسبت به فصل بهار بیشتر شده است؛ اما در مقابل به‌طور میانگین ١٤دقیقه از فعالیت «فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی، تمرین‌های ورزشی» و ١١دقیقه از «یادگیری» کاسته شده است.همچنین بررسی الگوی گذران وقت در 4فصل (پاییز و زمستان٩٨ و بهار و تابستان٩٩) نشان می‌دهد بیشترین زمان صرف شده برای گروه‌های فعالیت گذران وقت در گروه «اشتغال و فعالیت‌های مرتبط برای مزد» مربوط به فصل تابستان با ٢ساعت‌و٥٦دقیقه بوده است.از سوی دیگر رکورد بیشترین اختصاص وقت به گروه «خدمات خانگی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده» به فصل زمستان با ٣ساعت‌و٣دقیقه مربوط می‌شود؛ اما در گروه‌های «خدمات مراقبتی بدون مزد برای خانوار و خانواده» با ٣٣دقیقه، «یادگیری» با ٤٣دقیقه و «معاشرت، ارتباط، مشارکت اجتماعی و آداب‌ورسوم دینی» با یک‌ساعت‌و٤٦دقیقه رکورد بیشترین اختصاص وقت به فصل پاییز98 تعلق دارد ضمن اینکه درگروه «فرهنگ، فراغت، رسانه‌های گروهی، تمرین‌های ورزشی» بیشترین زمان مربوط به فصل زمستان98 با ٤ساعت‌و٢٩دقیقه و در گروه «رسیدگی و خودمراقبتی» رکورد اختصاص وقت با ١١ساعت‌و٤٢دقیقه به فصل تابستان99 اختصاص یافته است.