کریسمس در میانه‌ی محدودیت‌ها و گرانی

گروه جامعه: از 250 هزار تومان تا 10 میلیون تومان. این تنها قیمت یک درخت کاج مصنوعی در اندازه‌های مختلف است؛ درختی که دیگر نماد سال نو میلادی شده. البته نه به تنهایی؛ بلکه با مقادیر زیادی تزئین که باید برای آن هم هزینه‌های جداگانه و گزافی پرداخت. اما این هزینه‌های گزاف هم در میانه روزهای پرآشوب کرونا سبب نشده که حال و هوای برخی از خیابان‌ها در تهران در روزهای آغاز زمستان چیزی کمتر از خیابان‌های یک شهر اروپایی داشته باشد.خیابان میرزای شیرازی که به محل خرید و فروش اسباب بازی معروف است، یکی از معدود خیابان‌هایی است که در ماه دسامبر بازار زیبای کریسمس می‌شود. در قدیم الایام این خیابان به دلیل سکونت بیشتر هموطنان ارمنی، بازار اعیاد مسیحی هم بود و به همین دلیل ویترین مغازه‌های آن در کریسمس مملو از عروسک‌های بزرگ بابانوئل با ریش سفید و لباس‌های زنگوله‌دار قرمز، کاج‌های تزئین شده با ستاره و گوی‌های رنگی قرمز است.حال دیگر سال‌هاست این بازار به یک جاذبه گردشگری مرکز تهران تبدیل شده است و در ماه دسامبر نه تنها پذیرای مسیحی‌‌ها که فرصت مناسبی برای گشت‌وگذار همه خانواده‌های تهرانی شده است. خانواده‌هایی که گرچه جشن کریسمس را در دین و مذهب و سنت خود نمی‌یابند، اما آن را تصویری نشاط‌آور و آشنا می‌بینند و با آن احساس پیوند می‌کنند. حتی برخی حاضرند هر سال هزینه‌های زیادی را برای برگزاری آن بپردازند. گرچه به گفته فروشندگان لوازم کریسمس در خیابان میرزای شیرازی، قیمت‌ها و البته شیوع کرونا خیل رهگذران را کم کرده و فروش را هم کاهش داده است.با این حال نگاهی به فروشگاه‌های اینترنتی موید این موضوع است که مشتاقان برپایی این جشن از فرصت‌های اینترنتی برای تهیه لوازم کریسمس بهره جسته‌اند. هرچند این میل منتقدان زیادی هم دارد و برخی آن را نماد غربزدگی و تجمل و هویت ستیزی می‌دانند.

جشن کریسمس و افسانه بابانوئل
مسیحیان هر ساله ۲۵ دسامبر را به عنوان روز تولد مسیح، جشن می‌گیرند، و عید آن را کریسمس می‌نامند. ایام دوازده روز کریسمس با زادروز مسیح در ۲۵ دسامبر آغاز شده و تا جشن خاج شویان در روز ۶ ژانویه ادامه دارد. ۲۵ دسامبر فقط برای مسیحیان غربی به عنوان سالروز مسیح شناخته شده است و اغلب مسیحیان ارتدوکس شرق، ۶ ژانویه را برای روز تولد مسیح به رسمیت می‌شناسند.بابانوئل همیشه یک پیرمرد قرمزپوش ریش سفید نبود. او در واقع اسقفی با نام نیکلاس قدیس از قرن چهارم میلادی است که در شهر میرا در آسیای صغیر و ترکیه امروزی زندگی می‌کرده است. او در تاریخ ششم دسامبر سال ۳۴۳ میلادی درگذشت و پس از مرگ بقایای مومیایی شده او ابتدا به ایتالیا و سپس به شرق فرانسه منتقل شد.افسانه سنت نیکلاس در قرون وسطی به‌عنوان محافظ کودکان خوب و با ادب شناخته می‌شد. او به بچه‌های خوب جایزه می‌داد و با کمک همکارش «بابا شلاقی» بچه‌های بد را ادب می‌کرد.در قرن نوزدهم خانواده‌های مسیحی تصمیم گرفتند تا افسانه بابانوئل را با جشن کریسمس همراه کنند و از آن برای آرام و مودب کردن کودکان خود بهره ببرند؛ بنابراین کلاه اسقفی وصلیب نیکلاس قدیس به لباس و کلاه قرمز تبدیل شد. بابانوئل وزن اضافه کرد و یک گونی هدیه برای بچه‌های خوب و با ادب روی دوشش گذاشت.

بازار بزرگ اقتصادی کریسمس
براساس آمار منتشر شده از سوی خبرگزاری فارس در زمستان سال گذشته بیش از ۶ میلیارد تومان درخت کاج کریسمس در تهران به فروش رفته بود. همچنین در این گزارش ادعا شده بود که ۹۰ درصد از خریداران این کاج‌ها مسیحی نبوده‌اند. در حالی که برخی این ادعا را بزرگنمایی می‌دانند، اما آن را چندان هم دور از واقعیت نمی‌دانند، چرا که نگاهی به برگزاری مراسمی چون هالووین و ولنتاین هم که جشن‌های غیر بومی هستند، در سال‌های اخیر از رونق قابل توجهی برخوردار شده و شاهد آن هم فراوانی و تنوع اقلامی مورد نیاز برای برگزاری این مراسم در بازار است.یکی از فروشندگان خیابان میرزای شیرازی می‌گوید: «شاید سال‌های گذشته تنوع عروسک‌های بابانوئل به انگشتان یک دست هم نمی‌رسید. اما حالا می‌توان از میان اندازه‌ها و جنس‌های مختلف ده‌ها مدل انتخاب کرد».او ادامه می‌دهد: «عروسک‌های بابانوئل بسته به جنس و اندازه، چیزی در حدود ۱۷۰ تا 3 میلیون تومان قیمت دارند. حتی خرید‌ها به درخت و عروسک ختم نمی‌شود و گوزن کریسمس، ست کفش و لباس کریسمس، شمع وماگ کریسمس و... اقلامی ست که به لیست وسایل خرید کریسمس اضافه کرده ایم و مورد استقبال هم قرار گرفته است».گرچه به گفته فروشندگان لوازم کریسمس در خیابان میرزای شیرازی، قیمت‌ها و البته شیوع کرونا خیل رهگذران را کم کرده و فروش را هم کاهش داده است؛ نگاهی به فروشگاه‌های اینترنتی موید این موضوع است که مشتاقان برپایی این جشن از فرصت‌های اینترنتی برای تهیه لوازم کریسمس بهره جسته‌انداو معتقد است: «زیاد شدن این قبیل اقلام در بازار دو جنبه دارد. اول اینکه تقاضای این اقلام در بازار وجود دارد و از سوی دیگر با وفور آنها در بازار تقاضا هم به خریدار تحمیل می‌شود و به همین دلیل بازار رونق می‌گیرد».

تب کریسمس در اینستاگرام
جستجوی اخیر هشتگ کریسمس در اینستاگرام، نشان می‌دهد ایرانی‌ها تاکنون در اینستاگرام نزدیک به 500 هزار مطلب و عکس در مورد کریسمس منتشر کرده‌اند که درصد بالایی از این مطالب مربوط به چند روز گذشته است. کاربران همچنین در این شبکه اجتماعی نزدیک به 90هزار مطلب و عکس در مورد بابانوئل منتشر کرده‌اند.امان‌الله قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه در این باره می‌گوید:«از سویی به دلیل کمبود شادی در کشور، مردم تمایل به برگزاری مراسمی دارند که شادی و خوشحالی را به آن‌ها بازگرداند. اما این رفتار‌ها بهانه‌ای شده برای تبلیغات در فضای مجازی وچشم و هم چشمی‌هایی که مردم با آن در فضای مجازی داشته‌های خود را را به رخ همدیگر بکشند».

حس تمایز
در حالی که قرایی مقدم این موضوع را نشات گرفته از کمبود شادی‌های جمعی و البته شبکه‌های اجتماعی می‌داند، عده بسیاری به ویژه در میان سیاسیون و صاحبان قدرت، این استقبال را به نفوذ خزنده فرهنگ غربی در میان ایرانیان با هدف تاثیرگذاری و تخریب فرهنگ بومی می‌دانند.سید جواد میری، جامعه شناس و استاد دانشگاه معتقد است: «اقبال از آیین‌های غربی و هر آنچه مربوط به غرب است، به طیفی از ایرانیان حس نوعی تمایز و تفاوت می‌دهد. افرادی که اقدام به برگزاری جشن‌های غربی می‌کنند میل به نوعی فاصله گذاری اجتماعی دارند؛ بدین معنا که افراد با این کار حس می‌کنند خود را از دیگران متمایز کرده‌اند. این میل به نشان دادن تمایز خود از دیگران یکی از پیامد‌های زندگی کلان شهری است.جستجوی اخیر هشتگ کریسمس در اینستاگرام، نشان می‌دهد ایرانی‌ها تاکنون در اینستاگرام نزدیک به 500 هزار مطلب و عکس در مورد کریسمس منتشر کرده‌اند که درصد بالایی از این مطالب مربوط به چند روز گذشته استمیل به تظاهر عمدتا در دو مساله پوشش و نسبتی که افراد با اشیاء برقرار می‌کنند، متجلی می‌شود، به این صورت که افراد مثلا یک گوشی یا ماشین گران یا هدیه ولنتاین یا درخت کریسمس می‌خرند و عکس‌های آن را در فضای مجازی به دیگران نشان می‌دهند تا به آن‌ها بگویند ما متمایز هستیم».

کریسمس به فرهنگ ایرانی لطمه می‌زند؟
در این میان در حالی که برخی نگران علاقه مردم به مراسم کریسمس و زوال فرهنگ وطنی هستند، برخی دیگر نیز نگاهی خوشبینانه به این موضوع دارند و معتقدند، فرهنگ‌ها از همین مبادلات شکل گرفته است و نباید نگران بود.در این باره فرهاد ادیبی، جامعه شناس با بیان اینکه ایرانی‌ها هم ردی در فرهنگ کریسمس دارند و حتی سنت هدیه کریسمس، ریشه ایرانی دارد می‌گوید: «او لهراسب، جاماسب و گشتاسب سه مغ پارسی بودن ( کاسپر، ملیکور و بالتازار در متون مسیحی) که با مسیح تازه متولد شده دیدار کردند و به مادر مسیح زر، مر و کندر هدیه دادن و به تعبیری مبدع سنت هدیه کریسمس شدند.حتی در متون تاریخی به نقل از اُ. هنری چنین آمده است که "همانطور که می‌دانید، سه مرد خردمند شرقی کسانی بودند که هنگام تولد عیسی مسیح، در محل اختفای حضرت مریم، برای او هدایای ارزشمندی بردند.آنها بودند که سنت دادن هدیه کریسمس را آفریدند. از آنجا که آنان انسان‌های خردمندی بودند بدون شک هدایاشان هم هدایای خردمندانهای بودند، شاید یکی از امتیازات هدایای آنها این بود که در صورت تکراری بودن، می‌شد آنها راعوض کرد"».ادیبی با بیان اینکه این موضوع نشان می‌دهد فرهنگ‌های مختلف وام‌دار یکدیگر هستند، نتیجه می‌گیرد که نباید نگران نفوذ فرهنگ غربی در کشور بود و با آن مقابله کرد و در عوض باید به داشته‌های خود ارج بیشتر نهاد و آن را به نسل جدید منتقل کرد.