فیلترینگ نوین در راه است؟

گروه جامعه: پس از آنکه سردار جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل در یک برنامه تلویزیونی از قطع‌نشدن اینترنت بین‌المللی درصورت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات و همچنین ارائه طرحی با عنوان «سلسله‌مراتب دسترسی به اینترنت» سخن گفت، بعضی از کارشناسان نسبت به این طرح اظهار نگرانی کردند.آن‌ها بر این باور بودند که این طرح می‌تواند مانع از دسترسی آزاد به اطلاعات برای آحاد جامعه ازجمله پژوهشگرانی شود که در زمره ۴ گروه مطرح شده از سوی دبیر شورای‌عالی فضای مجازی، قرار ندارند. گفته می‌شود با اجرای این طرح قرار است ضمن احراز هویت افراد در فضای مجازی به گروه‌های مختلف آنچه وی‌پی‌ان قانونی نامیده می‌شود، برای دسترسی به سایت‌های فیلتر‌شده داده شود. این طرح احتمالا برخورد سخت با وی‌پی‌ان‌های کنونی را به‌دنبال خواهد داشت.

مسیر سابق
سال‌ها پیش، تعدادی از سایت‌ها با موضوعات گوناگون فیلتر شدند. در جریان فیلترینگ، قطع دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و بعضی دیگر از سایت‌ها که نیاز مطالعاتی پژوهشگران و حتی دانش‌آموزان دبیرستانی را رفع می‌کرد، موانعی برای کسب دانش و تجربه ایجاد کرد. سینا تفنگ‌چی، کارشناس رسانه‌های نوین درباره نحوه انجام «سلسله‌مراتب دسترسی به اینترنت» می‌گوید: «این اتفاق در مسیر همان فیلترینگ هوشمند است که سال‌های پیش، از سوی برخی مسئولان مطرح می‌شد که هدف آن ممانعت از دسترسی به بعضی از محتوا‌ها بود».

۲ نگاه متفاوت
اگرچه بعضی از کارشناسان این اقدام را کاملا مثبت و برخی دیگر آن را مطلقا مضر ارزیابی می‌کنند، اما تفنگ‌چی که در عین حال، استاد دانشگاه و مدرس علوم ارتباطات است، موضوع طبقه‌بندی دسترسی به اطلاعات را از ۲ زاویه متفاوت می‌نگرد.به‌گفته او «ما باید از محتوا‌های تولید‌شده صیانت کنیم و باید برای سنین مختلف (به‌ویژه کودکان و نوجوانان) دسترسی‌های متفاوت درنظر بگیریم تا از گزند محتوا‌های نامناسب در امان بمانند».این در حالی است که براساس گفته‌های ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی که حدود یک ماه پیش مطرح شد؛ «با همکاری کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، دسترسی متفاوت به اینترنت برای ۴دسته خبرنگاران، پزشکان، دانشجویان و حوزه‌های علمیه تعریف شده است». به این ترتیب بقیه مردم که جزو این گروه‌ها نیستند، باید از اینترانت استفاده کنند.

تفنگ‌چی که استاد علوم ارتباطات دانشگاه است با انتقاد از این تقسیم‌بندی به این نکته اشاره می‌کند که «بسیاری از کسانی که نیاز به دسترسی مشروع به اطلاعات و محتوای اینترنت دارند، از این دایره خارج می‌شوند. به‌عنوان مثال، پژوهشگران و محققانی که محصل نبوده و به نهاد‌های پژوهشی و دانشگاهی نیز وابسته نیستند چگونه می‌توانند برای مطالعات خود از اینترنت استفاده کنند؟»

ادبیات متفاوت فیلترینگ
طرح سلسله مراتب دسترسی به اینترنت نوعی فیلترینگ با ادبیات متفاوت و نوین است که این کار به‌معنای تحدید دانش و تحدید دسترسی‌ها خواهد بود.تفنگ‌چی با اشاره به اثرات سوء این اقدام بر این باور است که «درصورتی که این اتفاق بیفتد شاهد دلالی‌های نوین خواهیم بود. چراکه پژوهشگر مستقلی که نیاز به دسترسی به اطلاعات دارد، باید از کد ملی یک فرد مجاز (گروه اعلام‌شده) استفاده کند یا به‌دنبال راه‌های متفاوت برای دور‌زدن این محدودیت بگردد». به‌گفته او «این طرح به پیشرفت دانش در کشور کمک نمی‌کند و مردم را به سمت یک جامعه محدود هدایت می‌کند».تفنگ‌چی با اشاره به محدودیت کنونی و فیلترینگی که در شرایط فعلی در حال اعمال است، بیان می‌کند که هم اکنون سایت‌هایی وجود دارند که به لحاظ محتوا از اطلاعات معمولی یا مناسب برای پژوهش برخوردارند، ولی با این حال فیلتر شده اند و دلیل قانع کننده‌ای برای مسدود بودن آن‌ها وجود ندارد.

تحدید دسترسی آزاد به اطلاعات
به‌نظر می‌رسد که باوجود تأکید مسئولان و کارشناسان به مسئله دسترسی آزاد به اطلاعات، این موضوع در کشور ما چندان محلی از اعراب ندارد. این در حالی است که تفنگ‌چی به بیانات مقام معظم رهبری اشاره می‌کند که ایشان دسترسی آزاد به اطلاعات را به‌معنای بسیج محتوا و تولید محتوا می‌دانند.این کارشناس رسانه ادامه می‌دهد: «در واقع دسترسی آزاد به اطلاعات به این معنی است که به جای مسدود‌کردن شبکه‌های اجتماعی به‌دلیل توهین صورت‌گرفته به یک مسئول، با محتوای مناسب و غنی چنان این فضا را سیراب کرد که اثر تولید محتوای نامناسب دیده نشود. همچنین با شفافیت و اطلاع‌رسانی به‌موقع اتفاقی بیفتد که کاربران نیاز به کانال‌های دیگر نداشته باشند». کارشناس رسانه‌های نوین همچنین به واژه «سلسله‌مراتبی»‌کردن اینترنت اشاره می‌کند و می‌گوید: این واژه «نظامی‌اندیشی» و طبقه‌بندی‌کردن اطلاعات را در ذهن متبادر می‌کند و صرفا مانع از کسب تجربه‌های جدید می‌شود.