کاهش چشمگیر حجم آب زیرزمینی در ایران

محققان تخمین می‌زنند که کل میزان آب‌های زیرزمینی از دست رفته در ایران طی این دوره با در نظر گرفتن نرخ تغییرات در مقیاس‌های حوضه و زیر حوضه  ۷۴ کیلومتر مکعب باشد. تأثیر تخلیه و ازدست رفتن ذخایر آب زیرزمینی ایران در حال حاضر تاثیر کاهش در ذخایر آب زیرزمینی با بیش برداشت بیش از حد در ۷۷ درصد سطح زمین ایران، رشد شوری خاک در کل کشور و افزایش فرکانس و میزان فرونشست زمین در ایران آشکار شده است.در حالی که خشکسالی‌های هواشناسی/ هیدرولوژیکی به عنوان محرکی در افزایش سرعت تخلیه آب‌های زیرزمینی ذخیره شده در سطح کشور عمل می‌کنند، اما کاهش آب‌های زیرزمینی در مقیاس حوضه عمدتاً به دلیل برداشت گسترده آب توسط انسان ایجاد می‌شود.

آب‌های زیرزمینی با تأمین ۳۶ درصد آب آشامیدنی و ۴۲ درصد آب کشاورزی، منبع اصلی آب شیرین در سطح جهانی است. در طول وضعیت فعلی "آنتروپوسین" ذخایر آب زیرزمینی به دلیل فشارهای طبیعی و فشارهای انسانی تحت فشار زیادی قرار دارند. آنتروپوسین پیشنهادی برای آغاز یک عصر جدید است. دورانی که سرآغاز تأثیر عمده فعالیت‌های انسان بر اکوسیستم و ساختار زمین‌شناختی سیاره است. به طور طبیعی آب‌های زیرزمینی به تنوع و تغییر در شرایط آب و هوایی حساس هستند. به عنوان مثال افزایش تبخیر به دلیل آب و هوای گرم باعث کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی می‌شود.

علیرغم فشارهای موجود بر منابع آب زیرزمینی، آنها نقش مهمی در حفظ امنیت آب دارند. در حال حاضر یک سوم جمعیت جهان در مناطق تحت تنش آبی به ویژه در مناطق نیمه خشک و خشک آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین کشورهای مدیترانه زندگی می‌کنند. در بسیاری از این مناطق آب زیرزمینی تنها منبع قابل اطمینان آب است. زیرا آب‌های سطحی به صورت فصلی یا دائمی وجود ندارند. از آنجا که تقاضای آب در این مناطق عمدتاً بر تولیدات مواد غذایی متمرکز است (به عنوان مثال ۸۵ درصد از آب در خاورمیانه به طور انحصاری برای آبیاری استفاده می‌شود) در دسترس بودن آب‌های زیرزمینی و امنیت غذایی به طور گسترده‌ای مرتبط و در هم آمیخته با امنیت ملی و منطقه‌ای هستند. در دسترس بودن منابع آب زیرزمینی در یک جهان گرمتر و پرجمعیت بسیار مهمتر می‌شود، زیرا منابع آب سطحی در اثر افزایش دما حتی بیشتر تخلیه می‌شوند.

 بر اساس میانگین سطح آب زیرزمینی تخمین زده شده در مقیاس حوضه، طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ حدود ۷۴ کیلومتر مکعب آب‌های زیرزمینی ایران تحلیل و از دست رفته است. این مقدار ۱.۶ برابر حجم‌ آب دریاچه ارومیه در پُر آب‌ترین حالت (۴۶ کیلومتر مکعب در سال ۱۹۹۶)  که بزرگترین دریاچه در خاورمیانه و ششمین دریاچه آب‌شور روی زمین است، بوده است.اگرچه در طول دوره مطالعه، زیر حوضه‌های محدودی بوده‌اند که ذخیره آب زیرزمینی در آنها افزایش یافته، اما همه حوضه‌های اصلی درجاتی از تخلیه و تحلیل آب‌های زیرزمینی را تجربه کرده‌اند که نرخ آن از ۲۰ تا ۲۶۰۰ درصد کاهش در دوره ۱۴ ساله است.

بیشترین میزان تخلیه در حوضه دریاچه نمک مشاهده می‌شود که بیش از ۲۶درصد از جمعیت ایران را پشتیبانی می‌کند و ۲۰ کیلومتر مکعب در طی این ۱۴ سال تحلیل رفته است. این کاهش، ۸۱ درصد از کل تخلیه در دشت‌های مرتفع ایالات متحده، خالی‌ترین آبخوان در ایالات متحده در طی شدیدترین خشکسالی تاریخی ۱۹۷۶–۱۹۷۱ است.حوضه طشک بختگان با پشتیبانی از ۳.۵ درصد از جمعیت ایران، بالاترین تغییر نسبی را در ذخیره آب زیرزمینی نشان می‌دهد که حدود ۲۶۰۰ درصد کاهش است. کمترین میزان تخلیه (۰.۰۱ کیلومتر مکعب) و کمترین تغییر نسبی در ذخیره آب‌های زیرزمینی (۲۰درصد) در حوضه هراز - قره‌سو در شمال کشور مشاهده می‌شود که ۴ درصد از کل جمعیت ایران را تأمین می‌کند. در مقیاس کشوری ذخایر آب زیرزمینی ایران با کاهش ۵.۲۵ کیلومتر مکعب در سال از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ (با رشد کلی ۱۷۵۲ درصد) در ۱۴ سال مواجه بوده‌اند.

با توجه به این نمودار مشخص شده است که کاهش آب زیرزمینی در حوضه‌های پرجمعیت در غرب، جنوب غربی و شمال شرقی ایران (جایی که بزرگترین زمین‌های آبیاری گندم و جو ) است، بسیار شدیدتر است. به عنوان مثال حوضه کرخه (سبد غذایی ایران و محل ۹درصد از کل زمین‌های آبیاری ایران و ۱۱ درصد از کل تولید گندم کشور از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ میزان تخلیه ۰.۰۸ کیلومتر مکعب در سال را تجربه کرده است. علاوه بر این آب‌های زیرزمینی منبع عمده‌ای برای نیازهای آب خانگی و آبیاری در حوضه کارون است که با سرعت ۰.۰۶ کیلومتر مکعب در سال از ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ تخلیه شده است. با توجه به سطح فعلی تخلیه آب‌های زیرزمینی و کمبود فزاینده منابع آب سطحی در هر دو حوضه، در سال‌های آینده نگرانی‌های عمده‌ای برای حفظ آب به منظور آبیاری زمین کشاورزی و استفاده از آب خانگی وجود خواهد داشت.