قتل‌قنات به دست‌دلار‌های نفتی و پمپ‌های چینی

گروه اقتصادی: یک فعال حوزه آب گفت: دلار‌های نفتی و پمپ‌های چینی فرهنگ استفاده درست از آب که قنات آن را ترویج می‌داد، و منابع آب زیرزمینی که قنوات از آن تغذیه می‌کردند را از بین بردند.احسان آخانی سوم مردادماه اظهار کرد: قنات براساس میزان بارش و نزولات آسمانی منابع آبی در اختیار بهره بردار قرار می‌دهد به این شکل که اگر سال آبی پر بارشی را تجربه کنیم، قطعا قنوات پر آبی را در اختیار خواهیم داشت و بالعکس و این شاخص باعث می‌شود که کشاورزان کشت و کار خود را با توجه به میزان دبی آب قنات تنظیم کنند و در واقع حکمرانی درست آب صورت می‌گیرد.

وی فرهنگ قنات را فرهنگ در کنار یکدیگر بودن و حل مسائل با گفتگو تعریف کرد و با بیان اینکه قنات فقط یک سازه آبی نیست بلکه ساختاری است که فرهنگ استفاده درست از آب را ترویج می‌کند، افزود: این فرهنگ، کشاورز را وادار می‌کند که براساس منابع در اختیار، کشت و کار داشته باشد و مانع از آن می‌شود که برای داشتن محصولات بیشتر به منابع آبی بیشتری تعرض کند و در واقع مصرف براساس توان اکولوژیک سرزمین صورت می‌گیرد.

آخانی با تاکید بر اینکه با ورود دلار‌های نفتی و پمپ‌های چینی متاسفانه فرهنگ استفاده درست از آب که قنات آن را ترویج داد، از بین رفت، گفت: با از بین رفتن این فرهنگ، این باور ایجاد شد که به هر میزان که امکان داشته باشد، می‌توان آب را از منابع زیرزمینی برداشت کرد و همین باور باعث شد که زیر پایمان خالی شود و هر روز سطح آب سفره‌های زیرزمینی بیشتر کاهش یابد و نتیجه آن چیزی نیست جز کاهش تاب آوری سرزمینی و حرکت به سمت فرونشست و فروچاله که مهمترین آسیب‌ها برای آبخوان‌ها هستند.

وی تصریح کرد: کاهش بارش‌ها در میزان دبی آب قنوات تاثیر دارد و سال هاست که درگیر این روند کاهشی هستیم. در واقع یکی از عوامل تهدید قنوات کاهش بارش هاست، ولی عامل اصلی نیست که البته می‌توان با راهکارهایی، چون مرمت و لایروبی قنات را حفظ کرد و این راهکار در سال‌های پربارشی از اهمیت بالایی برخوردار است.آخانی با اشاره به تاثیر عوامل طبیعی و انسان ساز در به چالش کشاندن قنوات، بیان کرد: عوامل طبیعی در واقع همان بارش ها، زلزله و سیل است، اما عوامل انسان ساز حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در بالادست قنوات است که بیشترین آسیب را به قنوات وارد می‌کنند.

وی تصرف حریم قنوات را از دیگر عوامل چالش آفرین برای حیات قنات دانست و گفت: متاسفانه با افزایش سرسام آور قیمت اراضی کشاورزی برای کسب پول بیشتر توسط افراد منفعت طلب، همچنین توسعه شهر نشینی و انواع تغییر کاربری ها، حرایم قنوات تصرف می‌شود که عواقب خاص خود را به همراه دارد، از طرفی با این اتفاقات هزینه نگهداری قنات را بالا می‌برند که انگیزه مالکان قنات برای حفظ و احیا را کم می‌کند و این امر می‌تواند حیات قنات را تهدید کند.

این فعال حوزه آب در استان مرکزی با اشاره به تغییر هرم سنی کشاورزان، گفت: جوان شدن کشاورزان، کاهش علاقه و تمایل به حفظ قنوات را به دنبال داشته است و در واقع استفاده از چاه آب باعث شده است که قنوات و حفظ و احیای آن‌ها کمتر مدنظر قرار گیرد.وی اضافه کرد: متاسفانه حتی یک قانون مدون و مشخص ویژه قنوات در کشور وجود ندارد، شاید به جرئت بتوان گفت که برای حل مسائل مربوط به قنات در کشور باید یک فصل مشخصی در قانون آب به این امر اختصاص داد و قطعا با وجود قانون می‌توان مسئله تصرفات، توسعه شهر‌ها و طرح‌های هادی روستا‌ها که آسیب جدی به قنوات می‌زند، مناقشات و موضوعات مربوط به لایروبی و برداشت‌ها را حل کرد.

آخانی با بیان اینکه ایران کشوری قنات خیز است و در حدود ۱۶ استان دارای قنات هستند، اظهار کرد: چالش‌های مذکور تاثیر مستقیمی در میزان دبی آب قنوات داشته است و متاسفانه این سازه کهن آبی روز‌های سختی را سپری می‌کند و لازم است که اعتبارات ملی و استانی برای حفظ و احیای قنوات تامین شود.

وی با تاکید بر اینکه کاهش بارش‌ها معضل جدی قنوات به شمار نمی‌رود، افزود: آن چیزی که قنوات را تهدید می‌کند تصرفات حرایم و برداشت‌های بیش از حد در حوضه آبی آنهاست و باید به این عوامل که حیات قنات را به چالش می‌کشاند توجه جدی داشت. مسلما اگر بارش کم باشد و به دنبال آن برداشت و تصرفات بالا و اعتبار لایروبی کم باشد، چیزی از قنوات باقی نمی‌ماند و عملا انگیزه مالکان آن‌ها برای حفظ قنوات کاهش پیدا می‌کند.

این چهره ملی آب در سال ۱۳۹۷ بیان کرد: باید بستری را ایجاد کرد که جوامع بومی و محلی از بین نروند و مسیر حفظ قنوات و احیای آن و فرهنگ درست برداشت از آب که اجازه نمی‌دهد سهم آیندگان را مصرف کنیم را حراست کرد. در اوایل دهه ۸۰، مجموع دبی قنوات کشور برابر با آورد رودخانه زاینده رود بود و رقمی حدود ۸ میلیارد مترمکعب آورد قنوات کشور بوده است که در تامین غذا و حفظ معیشت مردم، همچین خرمی باغات اطراف شهر‌ها نقش موثر داشته است.

به گفته وی، متاسفانه امروز این عدد بسیار کم شده است و نباید اجازه از بین رفتن این سرمایه ملی به واسطه عوامل طبیعی و غیرطبیعی را داد. باید در گام اول عوامل انسان ساز تهدید کننده قنات را تحت کنترل درآورد.وی گفت: سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی در طول سال‌های اخیر عملکرد خوبی در حفظ قنوات داشته است، اما راهکار اصلی حفظ قنوات، وجود فصل مشخصی برای قنوات در قانون آب است و در کنار ابزار‌های قانونی، اگر دستگاه قضایی کشور بتواند شعبات تخصصی آب دایر کند و پرونده‌ها و مناقشات و معارضات حوزه آبی و قنوات با سرعت بیشتری رسیدگی شود می‌توان چالش‌های قنوات را کنترل کرد و حتی باعث می‌شود که قبل از بروز مشکلات مسیر انجام امور تسهیل شود و پیشگیری از جرم اتفاق بیفتد.

آخانی اظهار کرد: اراک و منطقه سنجان و کرهرود به عنوان ریه‌های تنفسی اراک در واقع منطقه‌ای قنات خیز است که در حال حاضر به دلیل کاهش بارش وضعیت مناسبی ندارد و در واقع با افت حدود ۳۰ تا ۵۰ درصدی دبی روبرو هستند، البته با توجه به اقدامات سال‌های اخیر، شرایط تا حدودی غیر بحرانی است و اگر در کنار عدم بارش ها، عدم کنترل برداشت‌های بالادست حوضه آبریز این قنوات ادامه یابد، شرایط به سمت بحرانی شدن خواهد رفت، البته قنوات سنجان و کرهرود نیز به مانند دیگر قنوات کشور با چالش هایی، چون تصرف حریم و دیگر چالش‌ها درگیر است و می‌طلبد که مرمت قنوات ادامه یابد. مسلما ادامه اقدامات حمایتی و کنترل عوامل تهدیدزا در بالادست حوضه آبریز مانند چاه‌های غیرمجاز، قنوات را از بحران دور می‌کند، در غیر این صورت آینده خوبی را نمی‌توان برای قنوات این منطقه متصور بود.