ارمنستان در پی ثبت نان لواش ایرانی

 عضو شورای عالی علمی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی اظهار کرد: این نان تُنُک و نرم خوش‌خوراک که در بیشتر نقاط ایران پخت می‌شود و به لَواش، لِواش و لَباش شهرت دارد، از نان‌های سنتی کهن ایرانیان بوده و ارمنستان هم یکی از حوزه‌های تأثیرپذیر از فرهنگ ایران بوده که سنت لواش‌پزی را از ایران وام گرفته است. بنا بر منابع اطلاعات کتبی، دست‌ کم 800 سال است که فقط از رواج و شهرت عام آن در ایران می‌گذرد. چنان‌چه «نزاری قُهستانی» شاعر (645-720 هجری قمری) در این بیت از اشعار خود به معروفیت و استعمال عام این نان اشاره می‌کند و می‌گوید: «پوز خود را لویشه کردستم / تا طمع بگسلد ز قرص لواش».علی بلوکباشی در ادامه پیشنهاد کرد: تا دیر نشده و زمان از دست نرفته است، نهادهای فرهنگی مسوول و سازمان میراث فرهنگی، پرونده‌ای را برای این نان سنتی ایرانی همراه با پیشینه‌ی تاریخی و شیوه‌ی پخت و گستره‌ی فرهنگی آن در ایران فراهم کنند و برای ضبط و ثبت آن در فهرست آثار معنوی جهانی به یونسکو بفرستند. به علاوه، دست‌اندرکاران حفظ میراث فرهنگی باید برای به ثبت رساندن دو اثر فرهنگ معنوی دیگر ایران، یکی «نان سنگک» و دیگری «بادآس» یا «آسیای بادی» در فهرست جهانی یونسکو، بی‌درنگ اقدام کنند تا کشورهای دیگر هوس تملک فرهنگی آن‌ها را نکنند. او توضیح داد: اگر نان‌های معروفی مانند لواش و تافتون به‌جز ایران در سرزمین‌های دیگری سابقه‌ دارد و پخته و خورده می‌شود، نان مطبوع، تُرد و خوش لقمه‌ی سنگک منحصرا به سرزمین و سفره‌ی خوراک مردم ایران اختصاص دارد. ایرج میرزا نیز آن را چنین توصیف می‌کند: «نان از این خوب تر و تُردتر و نازک‌تر / نان سنگک که دیگر پشمک و حلوا نشود!».

این انسان‌شناس پیشکسوت ادامه داد: هرچند امروزه این نان با مهاجرت برخی ایرانیان به کشورهای همسایه و اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به بیرون از مرزهای ایران نیز راه یافته و ذائقه‌پذیر دیگران نیز شده است. بلوکباشی درباره‌ی نان سنگک نیز اظهار کرد: نان سنگک، نانی بازاری و شهری است. پیشه‌ی سنگک‌پزی از پیشه‌های وابسته به شهر و از ویژگی زندگی شهرنشینی است که همزمان با گسترش شهرها و پدیداری بازارها و راسته‌ی بازارها در ایران شکل و قوام یافته است. شیوه‌ی پر فوت و فن و پیچیده‌ی خمیرزنی و پختن نان سنگک، مانند ساختمان و شکل معماری تنور ویژه‌ی آن، مجموعه‌ی کارگران فنی و مجربی که در دکان سنگکی کار می‌کنند (از خلیفه، شاطرو نان‌گیر گرفته تا آتش‌انداز، دست به سیخ و ...)، ابزارهای مختلف نان‌پزی مانند بالوئک، پارو، سیخ و سیخ بچه، سنگ‌کوب و ... و همچنین فرهنگ واژگان و آداب و رسوم خاص معمول در این نانوایی نشان از یک پیشینه‌ی دراز دارد. این مردم‌شناس افزود: بنا بر گزارش‌هایی که در منابع مکتوب تاریخی، ادبی و سفرنامه‌های خارجیان از نان سنگک به ما رسیده، به احتمال فراوان سابقه‌ی این پیشه، در برخی شهرهای ایران به پیش از دوره‌ی صفویان می‌رسد. بلوکباشی گفت: اثر معنوی - فرهنگی دیگر، آسیای بادی است که در ایران به بادآس و آسیایِ چرخ نیز شهرت دارد. آسیای بادی از کهن‌ترین دستاوردهای صنعتی ایرانیان است که پیشینه‌ی درازی در حیات اقتصادی جامعه‌های روستایی و شهری ایران داشته است. دانش سنتی بادآس‌سازی و استفاده از نیروی باد در خرد کردن دانه، اگر ارزشی بیشتر از دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس نداشته باشد، بلکه ارزشی هم سنگ آن دارد که در سال 1390 در فهرست آثار معنوی جهانی یونسکو قرار گرفت.

او ادامه داد: منابع تاریخی معتبر، اندیشه‌ی بهره‌گیری از نیروی باد در گرداندن سنگ آسیا، خرد و آرد کردن دانه‌های غله را نخستین‌بار به مردم ناحیه‌ی سخت بادخیز سیستان و سرزمین خراسان بزرگ نسبت می‌دهند و صنعتگران این نواحی را مخترعان و سازندگان آسباد معرفی می‌کنند. ظاهرا سیستان، قدیم‌ترین سرزمین بادآس‌ها و مردم ساکن در آن، نخستین قوم ایرانی بودند که بنا به نوشته‌ی مولف «تاریخ سیستان» از نیروی باد در گردش چرخ‌های آسیا برای خرد کردن غلات و کشیدن آب از چاه استفاده کرده‌اند. عضو شورای عالی علمی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی بیان کرد: صنعت آسباد‌سازی از ایران به سرزمین‌های دیگر جهان و نخست به ترکیه‌ی عثمانی و مصر و بعدا به کشورهای اروپایی که با مردم این دو کشور ارتباط داشتند، رفت. در اروپا تا اواخر قرن هشتم هجری قمری (15 میلادی) این نوع آسیا به «آسیای ترکی» معروف بود. بلوکباشی گفت: یکی از شگفت‌انگیزترین فنونی که در دستگاه آسیای بادی سیستان در زمان‌های بسیار قدیم و در آغاز به‌کار گرفتن این دستگاه، به کار می‌رفت، بنا بر نوشته‌ی «محمد بن ابی طالب دمشقی» در «نخبة الدهر» کار گذاشتن چرخ‌باد آسبادها برخلاف امروز، در زیر سنگ‌های آسیا بوده است. بعدها یک تحول و جابه‌جایی در شکل بادآس‌ها پدید آمد و چرخ‌باد آسیا روی بام آسکده برده و بربالای سنگ‌های آسیا کار گذاشته شدند. این دگرگونی در صنعت آسبادسازی تحولی پدید آورد و پره‌های چرخ‌بادها را بیش از پیش در برابر وزش باد و فشار آن قرار داد و در نتیجه، گردش تندترچرخ‌بادها بر میزان کارکرد و بازدهی دستگاه آسیا افزود. امروزه بسیاری از بادآس‌های سنتی در نواحی روستایی سیستان هنوز پابرجا و به‌کار هستند.