تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۰۳ ساعت ۱۰:۱۳
کد مطلب : ۳۰۱۱۴۶
جای خالی خوشمزه‌های ایرانی در یونسکو
گروه فرهنگی: از سال ۲۰۰۳ با تشکیل کنوانسیونی موسوم به ۲۰۰۳ در سازمان بین‌المللی علمی، آموزشی و فرهنگی بین‌المللی(یونسکو) توجه جهان به موضوعی با عنوان میراث معنوی یا ناملموس جلب شد. پیش از این یونسکو ذیل کنوانسیون ۱۹۶۷، آثار، ابنیه و محوطه‌های تاریخی را به ثبت جهانی می‌رساند که عموما یا بناها و آثار شاخص فرهیختگان بودند یا یادمانی از سلسه‌های گوناگون حکومتی. تلقی این آثار به‌عنوان میراث بشر، جای خالی بزرگی داشت؛ مردم عادی. اما کنوانسیون ۲۰۰۳ با توجه به ثبت مهارت‌ها، آداب و عادات زندگی مردم برای پر کردن این خلأ تعریف و از همان زمان تلاش کشورهای مختلف برای پیشی گرفتن از یکدیگر در ثبت مهارت‌ها و دانش جمعی زندگی روزمره شروع شد. آداب و عادات غذایی بخش مهمی از این فرهنگ را شامل می‌شود، اما گویی در ایران هنوز جدیتی برای این منظور وجود ندارد تا جایی که خوراکی‌های ایرانی به ثبت رسیده در این فهرست جهانی ۲ و در مجموع سازمان‌های بین‌المللی به ۴مورد یعنی کمتر از تعداد انگشتان یک‌دست می‌رسد.
خوراکی‌های ثبت شده ایران
شاید وقتی حاج احمد طهماسبی نخستین کلنگ ساخت کارگاه شاهکار به‌منظور تولید نخستین گز بدون شکر ایران را در بلداجی چهارمحال و بختیاری به زمین می‌زد، فکرش را هم نمی‌کرد روزی کارگاه کوچکش برندی معروف و مهارت پخت گز، این شیرینی سنتی، جهانی شود؛ اما این برند مهر امسال و پس از گذشت ۴ سال از قرار گرفتن در فهرست ملی به ثبت جهانی رسید. ثبت جهانی گز بلداجی، نخستین اتفاق امسال برای ایران نیست. بعد از ثبت نان لواش و دلمه ایرانی از سوی کشورهای ارمنستان و آذربایجان، پرونده مهارت پخت نان‌های نازک مانند لواش، یوکا و چوپکا در سال ۱۴۰۰ به نام ایران به فهرست جهانی یونسکو اضافه شد؛ آثاری که حالا تنها آثار معنوی ثبت‌شده ایران در بخش مهارت‌های پخت کشور در فهرست بلند بالای جهانی یونسکو هستند.
پیش از این و در سال ۹۷ نیز نظام زراعت زعفران مبتنی بر آب‌دهی قنات در گناباد به‌عنوان سومین میراث جهانی کشاورزی ایران در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به ثبت رسید. اگرچه این ثبت به‌معنای اذعان جامعه متخصص غذا و امنیت در سطح بین‌المللی بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد کشت زعفران در ایران است، اما یک ثبت فرهنگی محسوب نمی‌شود.
رشت، همچنان شهر خلاق خوراک‌شناسی
اگرچه نام‌های انگشت‌شماری در میان فهرست ثبت‌شده میراث معنوی یونسکو به چشم می‌خورد، اما آذر سال ۹۴ شهر رشت به‌طور رسمی از سوی یونسکو به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی، انتخاب و در فهرست شبکه شهرهای خلاق یونسکو ثبت شد. تنوع غذایی گیلان براساس برخی نوشته‌ها براساس کتاب سفره گیلانی بین ۲۱۰ تا ۲۵۰ خوراک است و حفظ شاخص‌های مورد ارزیابی در سال ۹۹ موجب شد این شهر عنوان خود را برای ۴ سال دیگر حفظ کند.
ثبت جهانی طعم‌های ایرانی
همچنین پیش‌تر از آن در سال ۹۳ اعلام شد یک شرکت حوزه فناوری غذایی و دارویی در کشور موفق شده طعم ایرانی را با عنوان عشایری، گیلکی، کردی، بختیاری و بندری به ثبت جهانی برساند؛ موضوعی که حتی در رستوران‌های ایرانی به آن توجه نمی‌شود. در فهرست رستوران‌ها و فست‌فودها طعم تند را با واژه اسپایسی یا هندی نشانه‌گذاری می‌کنند درحالی‌که هر ایرانی با امتحان یک غذای تند به یاد ذائقه مردم جنوب یا همان طعم بندری می‌افتد. این موضوع درباره استفاده از سبزی‌های محلی مناطق مختلف کشور نیز صدق می‌کند. مثلا به جای نامیدن طعم‌های سبزیجاتی با عناوین مکزیکی یا مدیترانه‌ای می‌توان از عنوان طعم‌های گیلکی یا مازندرانی و مانند آن استفاده کرد.
در این ثبت طعم «کردی» پایه‌ای مبتنی بر لبنیات و سبزیجات تازه، «عشایری» پایه طعم چرب و دودی و طعم «گیلکی» بر پایه عطر و طعم سبزی تازه دارد؛ ثبتی که باز هم در حوزه یونسکو اتفاق نیفتاد بلکه از سوی سازمان بین‌المللی فناوری‌های غذا و دارو انجام شد.
ثبت ملی لازمه ثبت جهانی
یک کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه آنچه به‌عنوان خوراکی در فهرست میراث جهانی به ثبت می‌رسد بیش از غذا و شیرینی و دانش و مهارت پخت آن است به همشهری می‌گوید: هدف از شکل‌گیری این کنوانسیون توجه به جزئیات فرهنگ تاریخی به‌ویژه فرهنگ معاش و کار زندگی عموم مردم در طول تاریخ است که امروز به‌صورت آداب و رسوم و بسیاری از عادات زندگی بشر حاضر جریان دارد. در واقع ثبت در این کنوانسیون به‌صورت ثبت درباره مهارت، دانش و تجربه جمعی در حافظه تاریخی بشر انجام می‌شود. مقداد موسوی با بیان این که ثبت فهرست میراث جهانی یونسکو حتما با معرفی دبیرخانه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اتفاق می‌افتد، می‌گوید: گروه‌ها یا سایر سازمان‌ها می‌توانند هر اثر، پیشه، مهارت یا محصولی را در فهرست سازمان‌های بین‌المللی مربوطه خود ثبت کنند، اما این ثبت دیگر برای وزارتخانه در کشور الزام‌آور نخواهد بود. این نکته اهمیت توجه استان‌ها به ثبت ملی آثار معنوی‌شان را در کنار آثار مادی و ملموس نشان می‌دهد.
چرا ثبت جهانی مهم است؟
یک کارشناس اقتصادی هم با بیان این که خلاف تصور ثبت چه در یونسکو و چه در سایر سازمان‌های دیگر تخصصی مانند فائو، یک ثبت نمادین نیست و آثار اقتصادی گسترده‌ای دارد به همشهری می‌گوید: نخستین اثر آثار ثبت‌شده جهانی این است که جاذب گردشگران هستند و با ورود گردشگران حتی در مورد یک غذای محلی، اقتصاد منطقه مورد بحث، پویا خواهد شد. محمدرضا نوری با بیان این که گردشگری غذایی امروز اگرچه یک گرایش مستقل نیست اما در تکمیل بسته گردشگری مؤثر است، می‌افزاید: از سوی دیگر این ثبت به تکمیل ایجاد برند فرهنگی به نفع توسعه گردشگری کمک می‌کند. فراموش نکنیم نه فقط در یونسکو بلکه در سایر سازمان‌ها مهارت و دانش تولید به ثبت می‌رسد، مانند آنچه فائو درباره زعفران ثبت کرد.
او با بیان این که منشورها و دستورالعمل‌های بین‌المللی کیفیت و کمیت تولید محصول را هم مورد توجه قرار می‌دهد، می‌گوید: میزان پذیرش جهانی یعنی صادرات هم اهمیت زیادی دارد، مانند آنچه درباره گز بلداجی اتفاق افتاد و بنابراین چرخه تولید با رشد و ارتقا روبه‌رو خواهد بود و البته بازاریابی بیشتر از ثبت جهانی یک محصول برای افزایش فروش آن نقش دارد.
نوری با اشاره به رونق اشتغال‌زایی داخلی، افزایش اعتماد به نفس کشور میزبان، افزایش سرمایه‌های اجتماعی مانند امید و خوداتکایی توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین کارکردهای این ثبت‌ها چه در زمینه میراث ملموس و چه ناملموس توجه جهانی و کسب اعتبار بین‌المللی برای رشد و توسعه ماندگاری آن مهارت است. همچنین درصورت رسیدن هر گزندی به اثر ثبت شده، جامعه جهانی مدعی آن خواهد بود، اما در نگاه خردتر تأثیر بر زندگی جامعه محلی از حیث اجتماعی و اقتصادی غیرقابل انکار است.
با وجود این گفته‌ها و با توجه به آمار کشورهای مختلف جهان در زمینه ثبت آثار ملموس و ناملموس و از سویی نزدیکی و مشارکت‌های فرهنگی ایران با کشورهای همسایه، به‌نظر می‌رسد روند ثبت ملی در زمینه میراث معنوی باید تسریع شود تا راه برای ثبت جهانی باز شود.
خوراکی‌های ثبت شده ایران
شاید وقتی حاج احمد طهماسبی نخستین کلنگ ساخت کارگاه شاهکار به‌منظور تولید نخستین گز بدون شکر ایران را در بلداجی چهارمحال و بختیاری به زمین می‌زد، فکرش را هم نمی‌کرد روزی کارگاه کوچکش برندی معروف و مهارت پخت گز، این شیرینی سنتی، جهانی شود؛ اما این برند مهر امسال و پس از گذشت ۴ سال از قرار گرفتن در فهرست ملی به ثبت جهانی رسید. ثبت جهانی گز بلداجی، نخستین اتفاق امسال برای ایران نیست. بعد از ثبت نان لواش و دلمه ایرانی از سوی کشورهای ارمنستان و آذربایجان، پرونده مهارت پخت نان‌های نازک مانند لواش، یوکا و چوپکا در سال ۱۴۰۰ به نام ایران به فهرست جهانی یونسکو اضافه شد؛ آثاری که حالا تنها آثار معنوی ثبت‌شده ایران در بخش مهارت‌های پخت کشور در فهرست بلند بالای جهانی یونسکو هستند.
پیش از این و در سال ۹۷ نیز نظام زراعت زعفران مبتنی بر آب‌دهی قنات در گناباد به‌عنوان سومین میراث جهانی کشاورزی ایران در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به ثبت رسید. اگرچه این ثبت به‌معنای اذعان جامعه متخصص غذا و امنیت در سطح بین‌المللی بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد کشت زعفران در ایران است، اما یک ثبت فرهنگی محسوب نمی‌شود.
اگرچه نام‌های انگشت‌شماری در میان فهرست ثبت‌شده میراث معنوی یونسکو به چشم می‌خورد، اما آذر سال ۹۴ شهر رشت به‌طور رسمی از سوی یونسکو به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی، انتخاب و در فهرست شبکه شهرهای خلاق یونسکو ثبت شد. تنوع غذایی گیلان براساس برخی نوشته‌ها براساس کتاب سفره گیلانی بین ۲۱۰ تا ۲۵۰ خوراک است و حفظ شاخص‌های مورد ارزیابی در سال ۹۹ موجب شد این شهر عنوان خود را برای ۴ سال دیگر حفظ کند.
ثبت جهانی طعم‌های ایرانی
همچنین پیش‌تر از آن در سال ۹۳ اعلام شد یک شرکت حوزه فناوری غذایی و دارویی در کشور موفق شده طعم ایرانی را با عنوان عشایری، گیلکی، کردی، بختیاری و بندری به ثبت جهانی برساند؛ موضوعی که حتی در رستوران‌های ایرانی به آن توجه نمی‌شود. در فهرست رستوران‌ها و فست‌فودها طعم تند را با واژه اسپایسی یا هندی نشانه‌گذاری می‌کنند درحالی‌که هر ایرانی با امتحان یک غذای تند به یاد ذائقه مردم جنوب یا همان طعم بندری می‌افتد. این موضوع درباره استفاده از سبزی‌های محلی مناطق مختلف کشور نیز صدق می‌کند. مثلا به جای نامیدن طعم‌های سبزیجاتی با عناوین مکزیکی یا مدیترانه‌ای می‌توان از عنوان طعم‌های گیلکی یا مازندرانی و مانند آن استفاده کرد.
ثبت ملی لازمه ثبت جهانی
یک کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه آنچه به‌عنوان خوراکی در فهرست میراث جهانی به ثبت می‌رسد بیش از غذا و شیرینی و دانش و مهارت پخت آن است به همشهری می‌گوید: هدف از شکل‌گیری این کنوانسیون توجه به جزئیات فرهنگ تاریخی به‌ویژه فرهنگ معاش و کار زندگی عموم مردم در طول تاریخ است که امروز به‌صورت آداب و رسوم و بسیاری از عادات زندگی بشر حاضر جریان دارد. در واقع ثبت در این کنوانسیون به‌صورت ثبت درباره مهارت، دانش و تجربه جمعی در حافظه تاریخی بشر انجام می‌شود. مقداد موسوی با بیان این که ثبت فهرست میراث جهانی یونسکو حتما با معرفی دبیرخانه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اتفاق می‌افتد، می‌گوید: گروه‌ها یا سایر سازمان‌ها می‌توانند هر اثر، پیشه، مهارت یا محصولی را در فهرست سازمان‌های بین‌المللی مربوطه خود ثبت کنند، اما این ثبت دیگر برای وزارتخانه در کشور الزام‌آور نخواهد بود. این نکته اهمیت توجه استان‌ها به ثبت ملی آثار معنوی‌شان را در کنار آثار مادی و ملموس نشان می‌دهد.
چرا ثبت جهانی مهم است؟
یک کارشناس اقتصادی هم با بیان این که خلاف تصور ثبت چه در یونسکو و چه در سایر سازمان‌های دیگر تخصصی مانند فائو، یک ثبت نمادین نیست و آثار اقتصادی گسترده‌ای دارد به همشهری می‌گوید: نخستین اثر آثار ثبت‌شده جهانی این است که جاذب گردشگران هستند و با ورود گردشگران حتی در مورد یک غذای محلی، اقتصاد منطقه مورد بحث، پویا خواهد شد. محمدرضا نوری با بیان این که گردشگری غذایی امروز اگرچه یک گرایش مستقل نیست اما در تکمیل بسته گردشگری مؤثر است، می‌افزاید: از سوی دیگر این ثبت به تکمیل ایجاد برند فرهنگی به نفع توسعه گردشگری کمک می‌کند. فراموش نکنیم نه فقط در یونسکو بلکه در سایر سازمان‌ها مهارت و دانش تولید به ثبت می‌رسد، مانند آنچه فائو درباره زعفران ثبت کرد.
او با بیان این که منشورها و دستورالعمل‌های بین‌المللی کیفیت و کمیت تولید محصول را هم مورد توجه قرار می‌دهد، می‌گوید: میزان پذیرش جهانی یعنی صادرات هم اهمیت زیادی دارد، مانند آنچه درباره گز بلداجی اتفاق افتاد و بنابراین چرخه تولید با رشد و ارتقا روبه‌رو خواهد بود و البته بازاریابی بیشتر از ثبت جهانی یک محصول برای افزایش فروش آن نقش دارد.
نوری با اشاره به رونق اشتغال‌زایی داخلی، افزایش اعتماد به نفس کشور میزبان، افزایش سرمایه‌های اجتماعی مانند امید و خوداتکایی توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین کارکردهای این ثبت‌ها چه در زمینه میراث ملموس و چه ناملموس توجه جهانی و کسب اعتبار بین‌المللی برای رشد و توسعه ماندگاری آن مهارت است. همچنین درصورت رسیدن هر گزندی به اثر ثبت شده، جامعه جهانی مدعی آن خواهد بود، اما در نگاه خردتر تأثیر بر زندگی جامعه محلی از حیث اجتماعی و اقتصادی غیرقابل انکار است.
با وجود این گفته‌ها و با توجه به آمار کشورهای مختلف جهان در زمینه ثبت آثار ملموس و ناملموس و از سویی نزدیکی و مشارکت‌های فرهنگی ایران با کشورهای همسایه، به‌نظر می‌رسد روند ثبت ملی در زمینه میراث معنوی باید تسریع شود تا راه برای ثبت جهانی باز شود.
مرجع : روزنامه همشهری
پربينندهترين مطالب و خبرها
