حذف شیفت شب برای زنان چه تبعاتی دارد؟

گروه جامعه: حذف کار در شیفت شب برای زنان موضوعی بود که برای نخستین بار در دولت احمدی نژاد مطرح شد و حالا پس از یک دهه برای بار دیگر ابراهیم رئیسی آن را مطرح کرده است. اما این تصمیم چقدر اجرایی است و در صورت اجرا، چه تبعاتی دارد؟ هفته گذشته ابراهیم رئیسی در سفری که به سمنان داشت، در جمعی از مسئولان از ارجح بودن نقش همسری و مادری زنان سخن گفت و اعلام کرد که با کار کردن زنان در شیفت شب مخالف است. البته این اولین بار نیست که چنین سخنانی درباره زنان مطرح می‌شود.

استارت حذف شیفت کاری شب برای زنان از دولت محمود احمدی نژاد زده شد. لایحه کاهش ساعت کار زنان شاغل از جمله آخرین اقدامات تیم رئیس جمهور پیشین بود؛ لایحه‌ای که در آخرین روز‌های کاری سال ۱۳۸۸ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در همان زمان و در مجلس هشتم، نمایندگان اصولگرا طرحی را امضا کردند که به واسطه آن اشتغال زنان منوط به رعایت «حرمت» آن‌ها و پرهیز از اختلاط با مردان دانسته شد و در صورت نیازمندی نوع کار واحد صنفی به کار شبانه زنان، کارفرما نیازمند دریافت مجوز از اداره اماکن نیروی انتظامی ‌می‌شد.

امضا کنندگان آن طرح مرحوم روح الله حسینیان، حسین نجابت، مهرداد بذرپاش، ابراهیم کارخانه، زهره طبیب‌زاده، فاطمه آلیا، نیره اخوان‌بیطرف، لاله افتخاری، غلامرضا مصباحی‌مقدم و حسن کامران بودند. در طرحی که سال ۸۸ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید شغل‌هایی مانند پرستاری، پزشکی و مهمانداری هواپیما استثناء بودند و می‌توانستند در شیفت شب کار کنند، اما به هر صورت این طرح اجرایی و عملیاتی نشد. حالا بعد از گذشت بیش از یک دهه از طرح این تصویب، ابراهیم رئیسی به سبک و سیاق اسلاف خود، از ممنوعیت شیفت کاری شب برای زنان سخن می‌گوید، اما از نکته اصلی این موضوع غافل شده‌اند؛ و آن اینکه کسی از سر دلخوشی شیفت اضافی یا شب‌کاری نمی‌کند بلکه آنها مجبورند برای گذران زندگی خود ساعات بیشتری کار کنند.

در اغلب کشور‌های دنیا روتین ۸ ساعت خواب، ۸ ساعت کار و ۸ ساعت تفریح و استراحت برقرار است و عمدتا آن قشر از جامعه ۸ ساعت خواب و ۸ ساعت تفریح خود را به کار اختصاص می‌دهند و چند شیفت کار می‌کنند که به پول آن احتیاج دارند و از آنجایی که نمی‌توانند با ۸ ساعت کاری که دارند معیشت خود را تامین کنند، ترجیح می‌دهند در چند شیفت کار کنند.

در دنیای امروزه که زنان نیز هم پای مردان کار می‌کنند، بسیاری از زنان نیز به صورت دو شیفت کار می‌کنند تا بتوانند درآمد بیشتری داشته باشند. در ایران نیز در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تورم و گرانی کالا‌های اساسی و افزایش اجاره خانه‌ها، زنان نیز تمایل بیشتری برای دو شیفت کار کردن دارند که همین موضوع نشان از وضعیت اسفناک اقتصادی است.

با وجود چنین شرایطی دولت رئیسی به جای حل این بحران و رسیدگی به صورت مسئله که همان تورم و گرانی است، تلاش می‌کند تا کار شیفت شب را از زنان بگیرد، آنهم به بهانه حفظ حرمت و کرامت نقش زن! طبیعتا این کار ضربه سنگینی به اقتصاد این زنان وارد می‌کند و آن زن اگر مجبور نبود طبیعتا به جای کار کردن در شیفت شب، تفریح، استراحت و بودن در کنار خانواده را ترجیح می‌داد. این کار نه تنها مشکل تورم و اقتصاد را حل نمی‌کند بلکه باعث می‌شود زنان برای تامین درآمد بیشتر برای گذران زندگی به سمت کار‌هایی روی بیاورند که دولتی نیست و ممکن است آسیب‌هایی را هم برای آن‌ها به همراه داشته باشد.

اعظم آهنگر جامعه شناس و آسیب شناس  می‌گوید: عمده خانم‌هایی که شیفت شب کار می‌کنند زنانی هستند که به آن درآمد احتیاج دارند، زنان متاهل، زنان سرپرست خانوار و دخترانی که ازدواج نکرده‌اند در این چارچوب گنجانده می‌شوند که هر یک دلیل خاصی برای کار کردن در شیفت شب را دارد. بسیاری از کارفرمایان نیز برای اینکه از یک نیرو برای دوشیفت استفاده کنند، کسانی را انتخاب می‌کنند که بتوانند هم صبح و هم شب را کار کنند، زیرا برای آن‌ها به صرفه نیست که بخواهند نیروی دیگری بگیرند و مثلا حق بیمه بیشتری پرداخت کنند. این طرح باعث می‌شود مردان جای زنان را بگیرند حتی در شیفت صبح.

وی ادامه داد: مسئولان وقتی می‌خواهند در مورد چنین مسائلی تصمیم‌گیری کنند باید سابقه و علت این تصمیم را ببینند. قبلا هم چنین طرحی اجرایی شده و مشکلاتی داشته که دیگر اجرا نمی‌شود. درست است که می‌خواهند کرامت زنان را حفظ کنند، اما واقعیت این است که کرامت زنان، زمانی حفظ می‌شود که برای حق انتخاب زنان ارزش قائل شوند و درآمد‌ها را افزایش دهند تا آن زن نیازی به کار کردن در شیفت شب را نداشته باشد. همین حالا هم برای مرخصی زایمان، زنان را اذیت می‌کنند و همچنان این موضوع حل نشده است.

بسیاری از زنان وقتی از مرخصی زایمان برمی‌گردند، کارفرمایان دیگر آن‌ها را قبول نمی‌کنند و می‌گویند این کارمند نصفه و نیمه را نمی‌خواهیم، ۹ ماه مرخصی زایمان بوده و اکنون هم دوساعت، ساعت شیردهی دارد و حقوق کامل هم می‌خواهد. زنان علاوه بر اینکه دلشوره بچه را دارد، باید نگران حفظ موقعیت شغلی خود و حقوق خود باشد.

آهنگر با بیان اینکه وضعیت اقتصادی و تورم باید بهبود پیدا کند تا آن زن و حتی مرد نیازی به دوشیفت کار کردن نداشته باشند، تصریح کرد: کار کردن در شیفت شب دو بُعد دارد. یک بعد این است که شرایط اقتصادی به نحوی است که زن نیاز دارد کار کند و یک بعد این است که کسب و کار کوچک است و کارفرما نیاز دارد از نیرویی که دارد در دو شیفت استفاده کند و اگر این مصوبه اجرایی شود حتی ممکن این کسب و کار ورشکسته شود و آسیب جدی ببیند؛ هم کارفرما سرمایه خود را از دست دهد و هم زن شغل خود را از دست دهد. معمولا کارفرمایان تمایل بیشتری دارند که از نیروی کار زن که ارزان‌تر است استفاده کنند. واقعیت این است که به جای حفظ کرامت زن به فکر اقتصاد و معیشت باشید.

این آسیب شناس و محقق حوزه زنان و خانواده می‌گوید: بحران اقتصادی بر طلاق هم تاثیر می‌گذارد و آسیب‌های اجتماعی شدت پیدا می‌کند؛ به طوری که اکنون کارتن‌خواب‌ها جزیی از شهر شده‌اند. طی یک دهه اخیر وضعیت اقتصادی کشور افتضاح بوده و مردم آسایش نداشتند. موضوع اقتصادی در کل بر مسائل اجتماعی تاثیر دارد. به طور مثال زمانی که شوک اقتصادی داریم میزان طلاق بالا می‌رود، اختلافات خانوادگی، سرقت و ... افزایش پیدا می‌کند. زمانی که ما شغل دوم و شیفت شب را از زنان می‌گیریم، زنان برای تامین نیاز‌های اولیه خود هرکاری را ممکن است انتخاب کنند و مثلا شب‌ها بروند تاکسی اینترنتی کار کنند، طبیعی است خطرات این به مراتب بیشتر است.

او ادامه می‌دهد: نکته دیگر این است که چرا برای زنان تصمیم‌گیری می‌کنند و شخصی‌ترین مسائل آن‌ها را زیر لایحه و قانون می‌برند؟ آیا واقعا این موضوع یک مطالبه از صدا‌های خاموش جامعه بوده است؟ اجازه دهید خودشان برای کار و زندگی خودشان تصمیم‌گیری کنند. اگر زنی نیاز یا علاقه نداشته باشد طبیعتا کار نمی‌کند. واقعا متوجه نمی‌شوم چرا آزادی و حق انتخاب زنان را تا این اندازه نادیده می‌گیرند؟ به این نگاه کنید که یک زن خودش تصمیم می‌گیرد که شیفت شب کار کند یا نه! امید که دولت سازوکاری برای شنیدن صدای مردم طراحی کند که اگر موضوعی مطالبه مردمی است حتما به استناد به آن سازوکار تصمیم‌گیری کند. مثلا سایتی مخصوص این موضوعات طراحی کند که مطالبات به رای عمومی گذاشته شود.