ممنوعیت تصویر زنان روی آگهی ترحیم از کجا آمد؟

گروه جامعه: بیش از ۵۰ سال است که استفاده از نام و تصویر زنان بر روی سنگ مزار یا اعلامیه‌های ترحیم، حاشیه ساز شده و این موضوع نه به‌واسطه حکم شرعی (با نظر مراجع تقلید) بلکه در روزگار قدیم با غیرت و ناموس پرستی مردان و در روزگار فعلی با بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های بی‌پایه و اساس به حاشیه رفته است و به باور مدافعان حقوق زنان، برخلاف حقوق آنهاست. اما اتفاقی که در هفته گذشته در شهرستان ملکان در آذربایجان شرقی رخ داد، نشان می‌دهد که تا چه اندازه این موضوع که بیشتر بر اساس عرف جامعه و خانواده‌هاست می‌تواند حاشیه برانگیز باشد.

دو سال پیش بود که حذف تصویر زنان و استفاده از شمع و گل و یک بیت شعر برروی سنگ مزار برخی از آرامستان‌ها، حاشیه ساز شده و روابط عمومی سازمان آرامستان بهشت زهرا در رابطه با این موضوع اعلام کرد: «این موضوع قانون است و اجبارا باید توسط خانواده متوفی انجام شود و عکس خانم‌ها از روی سنگ قبر‌ها و کتیبه‌ها حذف شود. هر چند به طور کلی کتیبه ممنوع شده است؛ عکس بی‌حجاب خانم‌ها که به طور کلی قدغن است! اما اگر عکس زنی روی سنگ مزارش باشد با خانواده متوفی تماس گرفته می‌شود که بیایند و سنگ قبر را درست کنند و اگر خانواده‌ها اقدام نکنند خود سازمان دست به کار می‌شود!»،

اما اعضای شورای شهر پنجم از این موضوع ابراز بی‌اطلاعی کردند. سال گذشته نیز مخدوش کردن تصویر زنان بر روی سنگ مزارشان در آرامستان شهر رویان خبرساز شد، در حالی‌که به تصاویر مردان بر روی سنگ قبر‌ها آسیبی وارد نشده بود؛ پس از آنکه مشخص شد این اقدام با تصمیم هیات امنای آرامستان این شهر انجام شده است، خانواده‌های متوفیان آن‌را غیرشرعی و غیرعرفی و بی‌حرمتی به فرد متوفی دانسته و شکایتی علیه عاملان آن ثبت کردند.

پس از این اتفاقات حالا نوبت به اعلام نام زنان در آگهی‌های ترحیم رسیده است و طی چند روز گذشته، نامه‌ای با امضای عادل قربانزاده رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان ملکان از توابع استان آذربایجان شرقی منتشر شده که در آن خطاب به مدیر چاپخانه و خدمات کامپیوتری نوشته شده از تاریخ ۲۵ مهرماه ذکر نام زنان در اطلاعیه‌های مجالس ترحیم ممنوع است و پیگرد قانونی خواهد داشت. یکی از روزنامه‌ها نیز خبر داده بود که «با درج بنر‌هایی در قبرستان‌ها از خانواده متوفیان خواسته شده تا در صورتی‌که چهره زن روی سنگ قبر عزیزشان تصویر شده، سریعا برای تعویض آن اقدام کنند، در غیر این صورت سنگ مزار آن‌ها برداشته می‌شود.»

نظر شخصی نویسنده نامه بوده است!
این موضوع واکنش‌های بسیاری در فضای مجازی و حقیقی داشت، شهیندخت مولاوردی در توئیتی به انتشار این نامه واکنش نشان داد. آن‌طور که معاون سابق امور زنان و خانواده در دولت یازدهم نوشته است: «اتفاقا در زمان درگذشت مادر خدابیامرزم شاهد عینی چنین ماجرایی بودم. زمانی که در آگهی ترحیم دیدم نام تنها خواهرم جزو فرزندان درج نشده، ابتدا تصور کردم از قلم افتاده! بعد با کمال تعجب متوجه شدم چاپخانه‌ها ممنوعیت دارند و مدیر چاپخانه شهرمان لطف کرده و از فرزندان دختر فقط نام من را آن هم با مسئولیت خودش در آگهی منتشر کرده است!

یادمه در دوره ما با هر قدم، قلم و کلامی، فریاد وامصیبتای عده‌ای بلند می‌شد که مگر درد چند درصد زنان این است؟، حالا یک نفرشان بانگ برنمی‌آورد که آیا این است درد امروز جامعه؟!» بعد از واکنش‌های زیادی در فضای مجازی، روابط عمومی اداره کل تبلیغات اسلامی آذربایجان شرقی طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «نامه اداره ملکان ارتباطی با اهداف و ماموریت این سازمان ندارد و برخورد لازم با نویسنده صورت گرفته است.»

مراجع تقلید چه می‌گویند؟
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشــاره شــد، این موضوع بیشتر از اینکه یک امر شرعی باشد، تبدیل به عرف و سلیقه شده است. با نگاهی به نظرات مراجع تقلید، می‌توان به این واقعیت پی برد. در استفتاء شماره ۱۱۸۳ از دفتر آیت‌ا…‌العظمی خامنه‌ای آمده است: «نگاه‌کردن به تصویر زن نامحرم، حکم نگاه‌کردن به خود زن نامحرم را ندارد، بنا بر این اگر نگاه از روى لذت نبوده و خوف افتادن به گناه نباشد و تصویر هم متعلق به زن مسلمانى که بیننده آن را می‌‏شناسد نباشد، اشکال ندارد.»


دفتر آیت ا... نوری همدانی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان تصویر زن فوت شده را در آگهی تسلیت یا ترحیم یا سنگ قبر وی چاپ کرد یا خیر، اعلام کرده که «اگر مفسده داشته باشد، جایز نیست.» دفتر آیت ا... موسوی اردبیلی هم در پاسخ به همین سوال نوشته: «اگر تصویر بانوی فوت‌شده با حجاب اسلامی باشد و مفسده‌ای هم نداشته باشد، اشکال ندارد.» حضرت آیت ا... هاشمی شاهرودی نیز درباره پاسخ به سوال که تصویر بانوان روی سنگ مزار، چه حکمی دارد، نوشت: «حک تصویر بانوان روی سنگ مزار فی النفسه اشکال ندارد، به شرط آنکه مفسده‌ای بر آن مترتب نشود.»

قانون چه می‌گوید؟
عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان برجسته کشور در رابطه با بخشنامه مذکور یا در قانون منعی برای درج نام زنان در اعلامیه یا درج تصویر آن‌ها برروی سنگ قبرها، به ما می‌گوید: «در هیچ کجای قانون این موضوع تاکید نشده و اگر کسی بخواهد، خانواده متوفی را مجبور به این کار نماید، خلاف قانون عمل کرده است.»

وی در رابطه با بخشنامه مذکور که از سوی اداره تبلیغات اسلامی شهرستان ملکان منتشر شده نیز می‌افزاید: «بخشنامه‌ای از سوی وزارتخانه و سازمان‌های مرجع منتشر نشده و این بخشنامه من درآوردی و بر اساس سلیقه فرد است. بخشنامه‌ای که حتی وزارتخانه اعلام کرده و خلاف قانون باشد، باید باطل شود، در اینجا که ظاهرا از یک اداره صادر شده و کاملا قانون است، نه با شرع مغایر است و نه با قانون و با اخلاق هم سرسازگاری ندارد. همچنین خلاف حقوق زنان است.»