خاصیت ضد باکتریایی اسانس میخک

از آنتی‌بیوتیک‌ها به صورت بی‌رویه در صنایع غذایی، کشاورزی و دامپروری استفاده می‌شود. از آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان نگهدارنده در صنایع غذایی، به ویژه در مواد غذایی خام مثل گوشت استفاده می‌شود. یکی دیگر از مشکلات استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها این است که آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل تتراسایکلین، به راحتی در طبیعت تجزیه نمی‌شوند و می‌توانند به مدت طولانی در خاک باقی مانده و سبب آلودگی خاک و آب‌های سطحی و زیرزمینی شود. همین موضوع می‌تواند مقاومت عوامل بیماری‌زا به آنتی‌بیوتیک‌ها را تشدید کند.

به دلیل مشکلات و مسائلی مانند بروز مقاومت باکتریایی و دیگر عوارض آنتی‌بیوتیک‌ها، پژوهشگران با بررسی مواد طبیعی به دنبال موادی هستند که خاصیت ضد باکتریایی داشته باشند تا بتوان در آینده آن‌ها را جایگزین آنتی‌بیوتیک‌های قدیمی کرد. در طب سنتی ایران، گل میخک برای درمان و کنترل بیماری‌های عفونی و همچنین به عنوان یک ماده نگهدارنده و معطر کاربرد داشته است. 

بر همین اساس پژوهشگران کشور با انجام یک مطالعه روش‌های مختلف اسانس‌گیری از میخک را مورد بررسی قرار داده و پس از ارزیابی خاصیت ضد باکتریایی این اسانس‌ها، تاثیر آن را با 12 نوع آنتی‌بیوتیک رایج مقایسه کردند.

بر انجام این مطالعه اسانس‌گیری از عصاره میخک با سه روش تقطیر با آب، تقطیر با بخار و تقطیر با روش آب-بخار انجام شد و تاثیر این روش‌ها در بازدهی میزان اسانس بررسی شد. این بررسی نشان داد که بیشترین راندمان اسانس میخک، مربوط به روش تقطیر با آب بود. اسانس‌های به‌دست آمده از روش‌های مختلف از نظر کیفی و اجزای اسانس با یکدیگر متفاوت بودند. 

خاصیت ضد باکتریایی اسانس میخک بر روی سه نوع باکتری گرم مثبت (استافیلوکوک آرئوس، استرپتوکوک موتانس، استافیلوکوک اپیدرمیدیس) و سه باکتری گرم منفی (اشریشیاکلی، سالمونلا تایفی موریوم، سودوموناس آئروژینوزا) بررسی شد. تاثیر ضد باکتریایی اسانس میخک نشان داد که این اسانس بر هر دو گروه باکتری‌های گِرم مثبت و گِرم منفی اثرگذار است؛ ولی بر باکتری‌های گِرم مثبت اثر بیشتری دارد. باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی از نظر پوشش سلولی با یکدیگر متفاوت هستند و باکتری‌های گرم منفی پوشش پیچیده‌تر و دیواره نفوذناپذیرتری دارد و در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌تر هستند.

همچنین این نتایج این بررسی نشان داد که اسانس استخراج شده با آب –بخار نسبت به روش‌های دیگر استخراج، اثر ضد باکتریایی قابل توجهی دارد؛ به طوری که اثر آن بر استافیلوکوک آرئوس از 10 آنتی بیوتیک (پنی سیلین، اریترومایسین، گلوکزاسین، وانکومایسین، تتراسایکلین، سیپروفلوکساسین، سفتریاکسون، سفالکسین، آمیکاسین و جنتامایسین) قوی‌تر، و اثری برابر با آمپی سیلین و توبرامایسین دارد.

بررسی نتایج به‌دست آمده از این مطالعه حاکی از آن است که می‌توان از اسانس میخک برای کاربردهای مختلف از جمله به‌عنوان نگهدارنده مواد غذایی و دارویی استفاده کرد. با این حال مطالعات بیشتری برای تایید این موضوع نیاز است.در انجام این مطالعه عبداله دده زاده و حسن نورافکن؛ پژوهشگران گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «تعیین ترکیبات اسانس میخک (Eugenia caryophyllata) و مقایسه خاصیت ضدباکتریایی آن با برخی آنتی‌بیوتیک‌های متداول» در مجله علوم و صنایع غذایی ایران زیر نظر دانشگاه تربیت مدرس، منتشر شده است.