تبدیل سوریه به «مکزیک جهان عرب» در تولید و صادرات مواد مخدر!

گروه بین‌الملل: «فرماندهان و دستیاران قدرتمند بشار اسد، حاكم سوریه درگیر پروژه تولید و صادرات ماده مخدر صنعتی کاپتاگون (captagon) هستند؛ یک آمفتامین غیرقانونی که از مبدأ سوریه به کشورهای منطقه مدیترانه همچنین جهان عرب صادر می‌شود.»
این موضوعی بود که روزنامه نیویورک تایمز به تازگی در گزارشی مفصل به شرح آن پرداخت؛ پیش‌تر مرکز اروپایی نظارت بر مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر، همچنین وبسایت خبری گاردین در گزارش‌های جداگانه، از تبدیل سوریه به یکی از مهمترین مراکز تولید و صادرات مواد مخدر صنعتی در جهان عرب خبر داده بودند. گزارش‌ها حاکی از آن است که فرماندهان قدرتمند و نزدیکان بشار اسد روی خاکستر جنگ ۱۰ ساله در این کشور، یک صنعت پردرآمد و غیرقانونی را راه اندازی و با این کار، سوریه را به جوانترین کشور تولید و صادرکننده مواد مخدر در جهان تبدیل کرده‌اند. محصول شاخص این عملیات با درآمد چند میلیارد دلاری، ماده مخدر کاپتاگون است: نوعی آمفتامین دستکاری شدۀ غیرقانونی و اعتیاد آور که در عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی رایج است.
تحقیقات نیویورک تایمز که با تکیه بر اطلاعات دریافتی از سوی مجریان قانون در ۱۰ کشور و انجام ده‌ها مصاحبه با کارشناسان منطقه‌ای و بین‌المللی مواد مخدر و مصاحبه با منابع سوری آگاه از این تجارت و مقامات فعلی و سابق ایالات متحده انجام شده، نشان می‌دهد که علاوه بر ارتش، گروه‌های دیگری مثل بازرگانانی که روابط نزدیکی با دولت سوریه دارند، اعضای گروه شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان و دیگر اعضای خانواده اسد از بازیگران اصلی پروژه تولید و صادرات این مواد محسوب می‌شوند.

رواج کاپتاگون در جهان عرب
کاپتاگون در واقع در ابتدا توسط یک شرکت داروسازی آلمانی به عنوان محرکی برای درمان اختلالاتی همچون بیش فعالی و اختلال عصبی نارکولپسی ساخته شد و در دهه ۸۰ میلادی به تدریج کاربرانی در عربستان و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس شروع به استفاده تفریحی از آن کردند تا انرژی بیشتری کسب کنند، ترس را از بین ببرند و برای امتحانات، کار، مهمانی یا رانندگی در مسافت‌های طولانی بیدار بمانند. اما در اواخر دهه ۸۰ میلادی پس از آنکه مشخص شد این دارو اعتیادآور است، مصرف آن در سطح بین‌الملل ممنوع گردید. با این وجود همچنان این محصول به وفور در بازارهای خلیج فارس یافت می‌شد و تولید غیرقانونی آن در دره بقاع لبنان، مرکز تولید حشیش و پایگاه حزب‌الله ادامه داشت. در دوران جنگ سوریه نیز قاچاقچیان از این هرج و مرج استفاده کردند و مواد مخدر را به جنگجویان هر دو طرف می‌فروختند تا آنها شجاعت خود را در میدان نبرد تقویت کنند.
به گفته منابع سوری به نقل از نیویورک تایمز، اکنون آزمایشگاه‌های تولید کاپتاگون را در همه جا می‌توان یافت؛ مناطق تحت کنترل دولت سوریه، در قلمرو تحت کنترل حزب‌الله در نزدیکی مرز لبنان، در حومه دمشق پایتخت سوریه و در اطراف شهر بندری لاذقیه. این آزمایشگاه‌ها عمدتا در فضاهای کوچکی از جمله در ویلاهای خالی ایجاد شده‌اند و در آنجا کارگران، مواد شیمیایی را با میکسرها ترکیب می‌کنند و با ماشین‌های پرس ساده به شکل قرص در می‌آورند. سربازان از برخی از این تأسیسات محافظت می‌کنند و مقابل برخی دیگر نیز تابلوهایی نصب شده که آنها را منطقه نظامی معرفی می‌کنند. سپس قرص‌ها در میان محموله‌هایی از کالاهای عادی و قانونی پنهان و برای قاچاق آماده می‌شوند: در میان بسته‌های شیر و چای و صابون و محموله‌های میوه همچون انگور، پرتقال، حتی درون پوسته‌های خالی انار. این محموله‌ها از طریق زمین به اردن و لبنان قاچاق می‌شوند و از آنجا به کمک هواپیماها یا از مسیر بنادر بیروت صادر می‌شوند. بیشترین بخش این محصولات از بندر لاذقیه در سوریه صادر می‌شود. صادرات ماده مخدر کاپتاگون بازاری به ارزش سه و نیم میلیارد دلار را در سال ۲۰۲۰ میلادی در اختیار داشت و درآمدی بادآورده را برای رژیم سوریه به ارمغان آورد؛ راه جدیدی برای کسب ارز و دور زدن تحریم‌های اقتصادی آمریکا.

شبکه تولید و قاچاق؛ از کارخانه‌های نظامی تا کارگاه‌های کوچک خانگی
فعالیت‌های مرتبط با تولید و قاچاق این مواد به سراسر سوریه گسترش یافته است و اکنون در همه جا می‌توان کارگاه‌های تولید قرص کاپتاگون و بسته بندی آن برای صادرات را دید و شبکه‌ گسترده و سازمان یافته‌ای نیز برای انتقال آنها به بازارهای خارج از کشور راه اندازی شده است. به ادعای نیویورک تایمز بخش اعظم تولید و توزیع این مواد، زیر نظر لشکر چهارم زرهی ارتش سوریه انجام می‌شود؛ یعنی واحدی که توسط ماهر اسد، برادر کوچکتر رئیس جمهور و یکی از قدرتمندترین مردان سوریه فرماندهی می‌شود. تامین امنیت این شبکه نیز بر عهده دفتر امنیتی لشکر چهارم به ریاست غسان بلال است. آنها کار محافظت از این کارخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها را برعهده دارند و کار انتقال مواد مخدر به مرزها و بنادر سوریه را تسهیل می‌کنند. تا کنون مقامات وزارت اطلاعات سوریه و هیئت دیپلماتیک آن در وین به درخواست‌ رسانه‌ها برای اظهار نظر در باره این گزارش‌ها پاسخی ندادند. حسن نصرالله، رهبر حزب الله نیز ارتباط گروهش با کاپتاگون را رد کرده است.
دیوید ریگوله‌-رز، پژوهشگر انستیتوی تحلیل استراتژیک در فرانسه و سردبیر مجله جهت گیری‌های استراتژیک (Orients Stratégiques) در گفتگوی روز پنج‌شنبه ۹ دسامبر با رادیو «فرانس کلتور» به موضوع دیگری اشاره دارد. او ضمن تایید گستردگی کارگاه‌های تولید ماده مخدر کاپتاگون و تبدیل شدن سوریه به «مکزیک جهان عرب» می‌گوید: «سوریه دارای مجتمع‌های نظامی‌-صنعتی است و پیش از این رژیم اسد در سال ۲۰۱۳ میلادی نیز در غوطه از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده بود. به این ترتیب در این کشور یک سرمایه علمی‌-انسانی وجود دارد که اکنون از آن برای تولید مواد مخدر شیمیایی استفاده می‌شود و وجود زیرساخت‌های اولیه به لطف مجتمع‌های نظامی‌-صنعتی، تولید انبوه و قاچاق این مواد را آسان کرده است.»

مشارکت بازرگانان دولتی سوریه
به گفته مقامات پیشین ایالات متحده همچنین منابع سوری آگاه از تجارت مواد مخدر در این کشور، علاوه بر ماهر اسد برادر رئیس جمهوری سوریه، یک تاجر سوری به نام عامر خیتی را باید یکی از بازیگران کلیدی پروژه تولید و صادرات مواد مخدر صنعتی در این کشور دانست. او که نماد طبقه تجاری جدید سوریه در زمان جنگ است، در واقع تاجر ساده‌ای بود که در طول جنگ به یک قاچاقچی تحت حمایت دولت تبدیل شد و در حال حاضر سرمایه گذاری گسترده‌ای در تاسیسات بسته بندی محصولات قاچاق کرده است.
از دیگر تاجران سوری فعال در این بخش می‌توان از خضر طاهر نام برد؛ هر دوی این افراد با صرف هزینه‌های گزاف در ضیافت‌ها، گردهمایی‌ها و کنسرت‌ها به حمایت از بشار اسد در انتخابات ریاست‌جمهوری پرداختند و در ماه مه سال جاری نیز بشار اسد «به پاس خدمات برجسته برای اقتصاد و مدیریت مالی در زمان جنگ» به خضر طاهر نشان لیاقت داد. آمریکا بشار و ماهر اسد همچنین غسان بلال، عامر خیتی و خضر طاهر را تحریم کرده است.

تلاش بی‌نتیجه همسایگان برای مهار قاچاق کاپتاگون از مبدا سوریه
آمارهای بین‌المللی حاکی از آن است که تنها در سال جاری میلادی بیش از ۲۵۰ میلیون قرص کاپتاگون در سراسر جهان کشف و ضبط شده که بیش از ۱۸ برابر مقداری است که فقط چهار سال پیش کشف شده بود. در سال‌های اخیر مقامات یونان، ایتالیا، عربستان سعودی و حتی کشور مالزی در آسیا صدها میلیون قرص را کشف و ضبط کرده‌اند که محل صادرات بسیاری از این محموله‌ها یک بندر تحت کنترل دولت سوریه بوده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از جیمز والش، از مقامات ارشد دفتر بین‌المللی مواد مخدر وزارت خارجه آمریکا می‌نویسد: «قاچاق مواد مخدر صنعتی از سوریه علاوه بر داشتن پیامدهای منفی برای مردم اروپا، آفریقا و آسیا، مانع از به نتیجه رسیدن تلاش‌ها برای حل و فصل جنگ داخلی سوریه شده و همزمان روابط سوریه با همسایگانش را نیز بدتر کرده است.»
کشورهای عربی پس از سال‌ها تحریم در پی آغاز جنگ سوریه، اکنون گام‌هایی را برای تعامل مجدد با دولت اسد برداشته‌اند و کارشناسان می‌گویند که پایان دادن به قاچاق مواد مخدر، یک موضوع کلیدی برای نزدیکی اعراب با سوریه خواهد بود. با این وجود گزارش‌های مقامات امنیتی منطقه نشان می‌دهد که شبکه تولید و قاچاق کاپتاگون در سوریه اکنون شروع به تولید و صادرات مواد مخدر خطرناک‌تری مانند «کریستال مت» کرده است. تلاش‌ها برای مقابله با قاچاق این مواد بی‌نتیجه بوده است. بزرگترین مانع برای مبارزه با تجارت این محصولات این است که پروژه تولید و قاچاق آنها اکنون از حمایت دولتی برخوردار است و به همین دلیل امکان تعطیلی چنین فعالیت‌هایی در سوریه بعید به نظر می‌رسد.
جوئل ریبرن، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور سوریه در دوران دولت ترامپ می‌گوید: «ایده رفتن به سراغ دولت سوریه برای درخواست همکاری پوچ است. زیرا این دولت سوریه است که مواد مخدر را صادر می‌کند. اینطور نیست که راه آنها و کارتل‌های مواد مخدر جدا باشد. آنها خود کارتل مواد مخدر هستند.» مجریان قانون در کشورهای مختلف بارها برای دستگیری قاچاقچیان این مواد تلاش کرده‌اند، اما از آنجا که مقامات سوری اطلاعات کمی درباره محموله‌ها و صادرکنندگان آن در اختیار دیگر کشورها می‌گذارند، این تلاش‌ها در عمل بی‌نتیجه بوده است. اسامی فرستندگان محموله‌ها معمولا جعلی است و شرکت‌های صادر کننده نیز معمولا شرکت‌هایی صوری و ثبت شده در کشورهای ثالث هستند که به نظر می‌رسد دفتری ندارند.
اردن، یکی از نزدیک‌ترین شرکای ایالات متحده در خاورمیانه، در خط مقدم جنگ منطقه‌ای مواد مخدر تولید شده در سوریه و لبنان قرار دارد. تجارت این دست مواد مخدر، مقامات اردنی را بطور جدی نگران کرده است چراکه به گفته آنها مقادیر قاچاق رو به افزایش است و به گفته رئیس اداره مواد مخدر اردن، تعداد قرص‌های کاپتاگون کشف شده در سال جاری میلادی در این کشور تقریباً دو برابر مقدار کشف شده در سال ۲۰۲۰ بوده است. علاوه بر این، اردن در گذشته صرفا مسیری برای قاچاق این مواد به عربستان سعودی بود اما اکنون یک پنجم مواد مخدر قاچاق شده از سوریه از جمله «کریستال مت» در داخل اردن مصرف می‌شود. افزایش عرضه نیز باعث کاهش قیمت شده و اعتیاد دانش آموزان را آسان کرده است.