سیلاب تکراری با آسیب‌های تکراری

گروه جامعه: روزنامه شرق نوشت: در پی بارندگی‌های هفته گذشته و مشخصا از هشتم دی‌ماه ۱۴۰۰ بیشتر مناطق جنوبی کشور درگیر سیلاب و توفان شده است. در مناطق جنوبی کشور تعداد مصدومان سیلاب و بارندگی اخیر در استان‌های جنوبی کشور به ۱۴ نفر - هشت کشته و شش مجروح- رسید و دو نفر نیز همچنان مفقود هستند. شهر‌ها و مناطقی از‌جمله در جنوب فارس، جنوب کرمان، هرمزگان و غرب سیستان‌و‌بلوچستان درگیر بارش‌های شدید بودند. دو سال قبل بارش باران سیل‌آسا در جنوب شرق کشور که از ۱۹ دی ۱۳۹۸ آغاز شد، استان سیستان‌و‌بلوچستان، کرمان و هرمزگان را تحت تأثیر قرار داد. سیستان‌و‌بلوچستان در سال ۹۸ تا قبل از ۱۹ دی‌ماه بارش کمتر از یک میلی‌متر را داشت و ناگهان بیشینه بارش‌ها به صورت نقطه‌ای در برخی نقاط خاص در غرب و جنوب غرب استان به ۲۰۰ میلی‌متر رسید. ایران با آب‌وهوای خشک و نیمه‌خشک در سال‌های نرمال، میزان بارشی حدود ۲۵۰ میلی‌متر دارد که در سال‌های اخیر متوسط میزان بارش به کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر هم رسیده است. بارش‌ها در برخی نقاط کشور با شدت و میزان زیاد بر روی زمینی خشک، به رواناب و سیلاب منجر می‌شود. خشکسالی یک ویژگی طبیعی مکرر است که ناشی از کمبود بارندگی در یک دوره زمانی طولانی (مثلا یک فصل یا چندین سال) است.
خشکسالی یک پدیده خزنده است و می‌تواند ماه‌ها و در موارد شدید سال‌ها ادامه یابد. در سرزمین ما توالی خشکسالی و سیلاب معمول است. دوره‌های خشکسالی با بارش‌های ناگهانی منجر به سیلاب و سپس تداوم خشکسالی ثبت شده است. زمین خشک‌تر، قابلیت جذب کمتری می‌یابد و قشری نفوذناپذیر به‌تدریج در سطح خاک شکل می‌گیرد. این وضع به افزایش احتمال سیلاب منجر می‌شود. از سوی دیگر با تغییر کاربری اراضی از مزارع و جنگل به خیابان و ساختمان، توان جذب باران در زمین کم می‌شود؛ به نحوی که اراضی شهر‌ی دو تا شش برابر رواناب بیشتر نسبت به اراضی بکر و طبیعی تولید می‌کنند. در زمان وقوع سیلاب شهری خیابان‌ها و کوچه‌های شهر به مسیل تبدیل می‌‎شوند. برداشت بی‌رویه چوب، ساخت‌وساز در حریم جنگل و چرای بیش از حد دام در مراتع منجر به تشدید سیلاب‌های متعدد در این مناطق می‌شود. خشکسالی و سیل با همزیستی در سرزمین ما، تهدیدی قوی هستند که نمی‌توان آن‌ها را ریشه‌کن کرد؛ اما باید ریسک‌شان را شناسایی کرد و مدیریت شوند. غیر از خسارات جانی و مالی، احساس ناامنی و ترس در ذهن مردم ساکن در دشت‌های سیلابی، گسترش بیماری، در دسترس نبودن کالا‌های اساسی و دارو‌ها و از‌بین‌رفتن مسکن، سیل را به ترسناک‌ترین و پرخسارت‌ترین سانحه طبیعی تبدیل می‌کند؛ گرچه کشنده‌ترین سانحه همچنان زلزله است. به دلیل تغییرات اقلیمی در مناطق مختلف کشور در سال‌های پیش‌رو افزایش دفعات وقوع سیل را در حین خشکسالی‌های شدیدتر تجربه خواهیم کرد. عملا ساخت سد و بند، مهم‌ترین راهکار عمرانی مهار سیلاب تلقی شده و از سوی دیگر «مدیریت ریسک سیلاب و خشکسالی» به عملیات «امداد و نجات» پس از وقوع سیلاب و البته ارائه هشدار‌های کلی یکی، دو‌روزه قبل از وقوع بارندگی شدید خلاصه شده است. چنین شیوه برخورد با موضوع نشان می‌دهد که مناطق آسیب‌پذیری مانند جنوب شرق ایران و استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان و کرمان، با تداوم رویه موجود در سال‌های آینده آسیب‌های بیشتری از سیلاب و خشکسالی تحمل خواهند کرد.