تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۰۲ ساعت ۱۲:۱۶
کد مطلب : ۳۲۷۶۵۶
خشک‌شدن کوهرنگ بعد از زاینده‌رود!
گروه جامعه: ایرانیان باستان روز ۱۳ اسفند ماه هر سال را که "نوروز آب‌ها" نامیده می‌شد، به کنار چشمه‌ها و رودها می‌رفتند و با برپایی مراسم خاص این روز را جشن می‌گرفتند.همچنین در تاریخ باستانی ما روز "نوروز رودها" را داشتیم که مصادف با ۱۹ اسفند بوده که به آن "فروردین روز" گفته می‌شد و در این روز ایرانیان به لایروبی و پاکسازی رودخانه‌ها، کاریزها و چشمه‌ها می‌پرداختند و این جشن همراه با پاشیدن عطر و گلاب به روی و اطراف رودخانه‌ها بوده که این نمایانگر توجه ایرانیان به زیبایی و سلامت محیط زیست است.
اکنون همه این سنت‌های نیکو فراموش شده و در سایه عدم مدیریت منابع آبی، گسترش شهرنشینی و توسعه صنایع با چالش‌های غیر قابل جبرانی دست و پنجه می‌کنیم که در راس آن "تنش آبی" قرار دارد و بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در یک بازه ۱۳ ساله در برخی از حوضه‌ها؛ ۴ برابر آبی که وارد دشت شده به طرق مختلف برداشت شده است!
علاوه بر آن ۱۰ استان "مازندران"، "فارس"، "اصفهان"، "خوزستان"، "همدان"، "کرمان"، "سیستان و بلوچستان"، "خراسان‌رضوی"، "هرمزگان" و "یزد" در معرض بیشترین تنش آبی در کشور قرار دارند، ولی اینکه استان مازندران در کنار نام استان‌هایی چون اصفهان، یزد و سیستان و بلوچستان قرار گرفته است، جای تامل دارد.
ولی از همه بدتر، بعد از خشک شدن زاینده‌رود، شاهد بودیم که چشمه "کوهرنگ" که آب شرب ۵ شهر و ۳۴ روستا را تامین می‌کرد، با کاهش شدید آبدهی مواجه شده و تمامی آب آن وارد خط انتقال آب به شهرکرد می‌شود و جریان چشمه به طور کامل خشک شده است؛ کوهرنگ، جایی است در چهارمحال و بختیاری که هم آب معدنی آن معروف است و هم دشت لاله‌های واژگونش در بهار. گفته می‌شود ۱۰ درصد از کل آب‌های کشور از جمله سرچشمه دو رودخانه بزرگ و حیاتی یعنی زاینده‌رود و کارون در این شهرستان از قلل سر به فلک کشیده زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرند.
دلایل خشک‌شدن این چشمه از کاهش بارندگی آغاز می‌شود و تا تمام شدن یخچال‌های زردکوه و حفر تونل کوهرنگ سه ادامه می‌یابد.هر چند که کشور با تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها مواجه است، ولی به اعتقاد محققان باید با مدیریت منابع آبی و بازچرخانی آن، عبور بی‌خطری از عوارض ناشی از تغییر اقلیمی داشته باشیم، شاید به همین دلیل باشد که مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲، روز ۲۲ مارس (۲ فروردین ماه) را روز جهانی آب نامگذاری کرده است تا در این روز به جهانیان تاکید شود که منابع آب امانتی در دست ما است که باید به سلامت به نسل آینده تحویل دهیم.
در ایران نیز ما "روز ملی آب" داریم که پس از تاسیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در اتاق بازرگانی، صنایع و معادن کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۴، روز ۱۳ اسفند به مناسبت نوروز آب‌ها، در تقویم به نام "روز ملی آب" نامگذاری شد و اکنون ما در فاصله زمانی روز ملی آب و روز جهانی آب جشنواره‌ای را برگزار می‌کنیم تا به مرور آنچه که باید انجام می‌دادیم و غفلت کردیم، بپردازیم.
روز جهانی برای منابع آبی کره زمین
دکتر محمدحسین صراف‌زاده، رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب با اشاره به چالش‌هایی که کشور در حوزه آب با آن مواجه است، با تاکید بر اینکه همواره نیاز است تا توجه افکار عمومی و جامعه و بخش‌های حکمرانی را به این موضوع جلب کنیم، افزود: در این راستا ما در کرسی یونسکو در بازیافت آب هر ساله روز ملی آب که مصادف با ۱۳ اسفند است را گرامی می‌داریم و در سه سال اخیر نیز سعی کردیم که برنامه مناسبی در حوزه آب داشته باشیم و در بازه زمانی بین روز ملی آب (۱۳ اسفند) تا روز جهانی آب (۲۲ مارس مصادف با ۲ فروردین) جشنواره‌ای را برگزار کنیم.
وی با بیان اینکه این جشنواره از "روز ملی آب" تا "نوروز آب" برگزار می‌شود، اظهار کرد: در این جشنواره سلسله رویدادهای علمی، فرهنگی، اجتماعی و هنری و ترویجی در حوزه‌آب با مشارکت سازمان‌ها، نهادها و دانشگاه‌های مختلف تدارک دیده شد و طی این برنامه‌ها وضعیت آب کشور تبیین می‌شود.صراف‌زاده با اشاره به جزئیات برنامه‌های امسال جشنواره آب، تاکید کرد: افتتاحیه این برنامه در کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری تحت عنوان "کوهرنگ مادر آب" برگزار شد؛ چرا که وضعیت آبدهی این چشمه در سال‌های اخیر بسیار نگران کننده است.
رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب، خاطر نشان کرد: علاوه بر آن به مناسبت تاسیس کرسی مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی که توسط پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به ریاست دکتر حمید نظری، پنل "آب، اقلیم و تمدن" جشنواره آب را برگزار کردیم. این کرسی با توجه به مطالب علمی که ارائه کرد، به ما نشان دادند که چگونه آب در حوزه‌هایی چون تغییر اقلیم و تمدنی ما اثرگذار است.وی با اشاره به برنامه‌های روز جهانی آب که مصادف با روز ۲ فروردین ماه ۱۴۰۱ است، یادآور شد: در این روز برنامه‌هایی در سطح جهان در حوزه آب تدارک دیده شده است.
بازچرخانی آب و مدیریت منابع راه نجات از تنش آبی
صراف‌زاده با تاکید بر اینکه وضعیت آب در کشور تا حد زیادی به وضعیت آب و هوا بستگی دارد، اظهار کرد: آب بر حوزه‌هایی چون انرژی و غذا نیز اثرگذار است، به طور کلی نظام جامعه جهانی به گونه‌ای است که هر بخشی بر بخش دیگر اثرگذار است.
وی اضافه کرد: پدیده ریزگردها بر اثر خشک شدن دریاچه‌ها و مناطقی است که به تدریج بر اثر مسائلی که ریشه در فعالیت‌های صنعتی و انسانی دارد، خشک شده‌اند و در نتیجه با پدیده ریزگردها مواجه شدیم. از سوی دیگر وقتی آلودگی هوا وجود دارد، به نوعی بر روی آب اثرگذار است و باران اسیدی نمونه‌ای از این پدیده است که آلودگی‌های هوا جذب آب بارش می‌شوند و از این طریق وارد منابع آب می‌شوند.
رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب، ادامه داد: بر این اساس رویکرد ما در کرسی یونسکو در حوزه آب، این است که زمینه‌هایی که در سطح کشور و در مقوله اقتصاد چرخشی دیده می‌شود، باید بسترهای علمی آن در فرآیندهای مربوط به بازچرخانی آب دیده شود.وی با تاکید بر اینکه در خصوص آب نباید رویکردها خطی باشد، گفت: باید برای رهایی از وضعیت موجود به سمت بازچرخانی آب و ایجاد چرخه‌هایی برویم که فاضلاب و پساب به عنوان مواد دفعی دیده نمی‌شوند، بلکه به عنوان منابع آب نامتعارف بررسی‌هایی را انجام داده و این منابع آبی را بازیافت کنیم.
صراف‌زاده خاطر نشان کرد: نهضت "بازچرخانی آب" از ۸ سال قبل مورد توجه سیاستمداران قرار گرفته است و برنامه‌هایی نیز در این زمینه تدوین شده است، ولی اینکه به چه میزان به این برنامه‌ها توجه شده کم و زیاد دارد؛ در برخی از سال‌ها پیشرفت‌های خوبی در این زمینه حاصل شده است.وی توسعه فناوری‌های بازیافت آب را از جمله پیشرفت‌های کشور در این حوزه نام برد.
نظر کرسی یونسکو در زمینه استفاده از آب‌های ژرف
صراف‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا توجه به آب‌های کارستی، راهکار مناسبی برای جبران کمبود آب است، توضیح داد: ما باید به جای اینکه دائما به دنبال منابع جدید آب باشیم، لازم است به دنبال مدیریت مصرف آب باشیم؛ چرا که هر چه ما بتوانیم منابع آبی بیشتری تامین کنیم، قطعا مصرف کننده آن نیز موجود است، از این رو لازم است که در بخش مصرف کنندگان برنامه‌های مدیریتی تدوین شود.رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب تاکید کرد: در این برنامه‌ریزی باید اولویت به مصرف‌کنندگانی اختصاص داده شود که آب را با بهره‌وری بیشتر مصرف می‌کنند.
وی وضعیت بهره‌وری آب در کشور را نامناسب توصیف کرد و افزود: این امر به گونه‌ای است که در حوزه کشاورزی به ازای یک کیلوگرم محصولی که تولید می‌شود، میزان آب مصرفی نامتناسب است، ما نسبت به متوسط‌های دنیا عقب ماندگی‌هایی داریم، ولی کارهایی در این زمینه در دست اقدام است که می‌تواند این عقب ماندگی را جبران کند و در حوزه صنعتی نیز لازم است بررسی شود که به ازای تولید یک تن فولاد، به ازای یک بشکه نفت و یا یک بطری شیر چه میزان آب مصرف می‌شود و با این بررسی متوجه می‌شویم که در این حوزه ها نیز زیاد بهره‌ور، عمل نکرده‌ایم و جا دارد بهره‌وری استفاده از آب توسعه یابد.
وی با بیان اینکه در حوزه شهری نیز وضعیت به همین روال است، یادآور شد: ما به جای رفتن به سراغ آب‌های ژرف و منابع آبی جدید که اثرات محیط زیستی زیادی به همراه دارد، بر توسعه فناوری در حوزه آب و ارتقای بهره وری متمرکز شویم.صراف‌زاده تاکید کرد: باید به این نکته توجه شود که آب‌های کارستی معمولا دور از دسترس و در عمق زمین هستند؛ از این رو استحصال آنها نیاز به صرف انرژی دارد، لذا تولید آب از این طریق گران خواهد شد.
رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب اضافه کرد: این کرسی یونسکو بر بازچرخانی آب تمرکز دارد و این رویکرد بر افزایش بهره‌وری آب تکیه دارد، به این معنا که به جای آنکه آب یک بار مصرف شود، چندین بار مورد استفاده قرار گیرد و این همان بهره‌وری آب است؛ چون از این طریق از این منبع، به ازای یک لیتر آب می‌توان محصول بیشتری تولید کرد و در بخش کشاوری آب کمتری مصرف می‌شود و این همان ارتقای بهره‌وری آب به شمار می‌رود.
علاوه بر آن ۱۰ استان "مازندران"، "فارس"، "اصفهان"، "خوزستان"، "همدان"، "کرمان"، "سیستان و بلوچستان"، "خراسان‌رضوی"، "هرمزگان" و "یزد" در معرض بیشترین تنش آبی در کشور قرار دارند، ولی اینکه استان مازندران در کنار نام استان‌هایی چون اصفهان، یزد و سیستان و بلوچستان قرار گرفته است، جای تامل دارد.
ولی از همه بدتر، بعد از خشک شدن زاینده‌رود، شاهد بودیم که چشمه "کوهرنگ" که آب شرب ۵ شهر و ۳۴ روستا را تامین می‌کرد، با کاهش شدید آبدهی مواجه شده و تمامی آب آن وارد خط انتقال آب به شهرکرد می‌شود و جریان چشمه به طور کامل خشک شده است؛ کوهرنگ، جایی است در چهارمحال و بختیاری که هم آب معدنی آن معروف است و هم دشت لاله‌های واژگونش در بهار. گفته می‌شود ۱۰ درصد از کل آب‌های کشور از جمله سرچشمه دو رودخانه بزرگ و حیاتی یعنی زاینده‌رود و کارون در این شهرستان از قلل سر به فلک کشیده زردکوه بختیاری سرچشمه می‌گیرند.
دلایل خشک‌شدن این چشمه از کاهش بارندگی آغاز می‌شود و تا تمام شدن یخچال‌های زردکوه و حفر تونل کوهرنگ سه ادامه می‌یابد.هر چند که کشور با تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها مواجه است، ولی به اعتقاد محققان باید با مدیریت منابع آبی و بازچرخانی آن، عبور بی‌خطری از عوارض ناشی از تغییر اقلیمی داشته باشیم، شاید به همین دلیل باشد که مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲، روز ۲۲ مارس (۲ فروردین ماه) را روز جهانی آب نامگذاری کرده است تا در این روز به جهانیان تاکید شود که منابع آب امانتی در دست ما است که باید به سلامت به نسل آینده تحویل دهیم.
در ایران نیز ما "روز ملی آب" داریم که پس از تاسیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در اتاق بازرگانی، صنایع و معادن کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۴، روز ۱۳ اسفند به مناسبت نوروز آب‌ها، در تقویم به نام "روز ملی آب" نامگذاری شد و اکنون ما در فاصله زمانی روز ملی آب و روز جهانی آب جشنواره‌ای را برگزار می‌کنیم تا به مرور آنچه که باید انجام می‌دادیم و غفلت کردیم، بپردازیم.
روز جهانی برای منابع آبی کره زمین
دکتر محمدحسین صراف‌زاده، رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب با اشاره به چالش‌هایی که کشور در حوزه آب با آن مواجه است، با تاکید بر اینکه همواره نیاز است تا توجه افکار عمومی و جامعه و بخش‌های حکمرانی را به این موضوع جلب کنیم، افزود: در این راستا ما در کرسی یونسکو در بازیافت آب هر ساله روز ملی آب که مصادف با ۱۳ اسفند است را گرامی می‌داریم و در سه سال اخیر نیز سعی کردیم که برنامه مناسبی در حوزه آب داشته باشیم و در بازه زمانی بین روز ملی آب (۱۳ اسفند) تا روز جهانی آب (۲۲ مارس مصادف با ۲ فروردین) جشنواره‌ای را برگزار کنیم.
وی با بیان اینکه این جشنواره از "روز ملی آب" تا "نوروز آب" برگزار می‌شود، اظهار کرد: در این جشنواره سلسله رویدادهای علمی، فرهنگی، اجتماعی و هنری و ترویجی در حوزه‌آب با مشارکت سازمان‌ها، نهادها و دانشگاه‌های مختلف تدارک دیده شد و طی این برنامه‌ها وضعیت آب کشور تبیین می‌شود.صراف‌زاده با اشاره به جزئیات برنامه‌های امسال جشنواره آب، تاکید کرد: افتتاحیه این برنامه در کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری تحت عنوان "کوهرنگ مادر آب" برگزار شد؛ چرا که وضعیت آبدهی این چشمه در سال‌های اخیر بسیار نگران کننده است.
رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب، خاطر نشان کرد: علاوه بر آن به مناسبت تاسیس کرسی مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی که توسط پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به ریاست دکتر حمید نظری، پنل "آب، اقلیم و تمدن" جشنواره آب را برگزار کردیم. این کرسی با توجه به مطالب علمی که ارائه کرد، به ما نشان دادند که چگونه آب در حوزه‌هایی چون تغییر اقلیم و تمدنی ما اثرگذار است.وی با اشاره به برنامه‌های روز جهانی آب که مصادف با روز ۲ فروردین ماه ۱۴۰۱ است، یادآور شد: در این روز برنامه‌هایی در سطح جهان در حوزه آب تدارک دیده شده است.
بازچرخانی آب و مدیریت منابع راه نجات از تنش آبی
صراف‌زاده با تاکید بر اینکه وضعیت آب در کشور تا حد زیادی به وضعیت آب و هوا بستگی دارد، اظهار کرد: آب بر حوزه‌هایی چون انرژی و غذا نیز اثرگذار است، به طور کلی نظام جامعه جهانی به گونه‌ای است که هر بخشی بر بخش دیگر اثرگذار است.
وی اضافه کرد: پدیده ریزگردها بر اثر خشک شدن دریاچه‌ها و مناطقی است که به تدریج بر اثر مسائلی که ریشه در فعالیت‌های صنعتی و انسانی دارد، خشک شده‌اند و در نتیجه با پدیده ریزگردها مواجه شدیم. از سوی دیگر وقتی آلودگی هوا وجود دارد، به نوعی بر روی آب اثرگذار است و باران اسیدی نمونه‌ای از این پدیده است که آلودگی‌های هوا جذب آب بارش می‌شوند و از این طریق وارد منابع آب می‌شوند.
رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب، ادامه داد: بر این اساس رویکرد ما در کرسی یونسکو در حوزه آب، این است که زمینه‌هایی که در سطح کشور و در مقوله اقتصاد چرخشی دیده می‌شود، باید بسترهای علمی آن در فرآیندهای مربوط به بازچرخانی آب دیده شود.وی با تاکید بر اینکه در خصوص آب نباید رویکردها خطی باشد، گفت: باید برای رهایی از وضعیت موجود به سمت بازچرخانی آب و ایجاد چرخه‌هایی برویم که فاضلاب و پساب به عنوان مواد دفعی دیده نمی‌شوند، بلکه به عنوان منابع آب نامتعارف بررسی‌هایی را انجام داده و این منابع آبی را بازیافت کنیم.
صراف‌زاده خاطر نشان کرد: نهضت "بازچرخانی آب" از ۸ سال قبل مورد توجه سیاستمداران قرار گرفته است و برنامه‌هایی نیز در این زمینه تدوین شده است، ولی اینکه به چه میزان به این برنامه‌ها توجه شده کم و زیاد دارد؛ در برخی از سال‌ها پیشرفت‌های خوبی در این زمینه حاصل شده است.وی توسعه فناوری‌های بازیافت آب را از جمله پیشرفت‌های کشور در این حوزه نام برد.
نظر کرسی یونسکو در زمینه استفاده از آب‌های ژرف
صراف‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا توجه به آب‌های کارستی، راهکار مناسبی برای جبران کمبود آب است، توضیح داد: ما باید به جای اینکه دائما به دنبال منابع جدید آب باشیم، لازم است به دنبال مدیریت مصرف آب باشیم؛ چرا که هر چه ما بتوانیم منابع آبی بیشتری تامین کنیم، قطعا مصرف کننده آن نیز موجود است، از این رو لازم است که در بخش مصرف کنندگان برنامه‌های مدیریتی تدوین شود.رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب تاکید کرد: در این برنامه‌ریزی باید اولویت به مصرف‌کنندگانی اختصاص داده شود که آب را با بهره‌وری بیشتر مصرف می‌کنند.
وی وضعیت بهره‌وری آب در کشور را نامناسب توصیف کرد و افزود: این امر به گونه‌ای است که در حوزه کشاورزی به ازای یک کیلوگرم محصولی که تولید می‌شود، میزان آب مصرفی نامتناسب است، ما نسبت به متوسط‌های دنیا عقب ماندگی‌هایی داریم، ولی کارهایی در این زمینه در دست اقدام است که می‌تواند این عقب ماندگی را جبران کند و در حوزه صنعتی نیز لازم است بررسی شود که به ازای تولید یک تن فولاد، به ازای یک بشکه نفت و یا یک بطری شیر چه میزان آب مصرف می‌شود و با این بررسی متوجه می‌شویم که در این حوزه ها نیز زیاد بهره‌ور، عمل نکرده‌ایم و جا دارد بهره‌وری استفاده از آب توسعه یابد.
وی با بیان اینکه در حوزه شهری نیز وضعیت به همین روال است، یادآور شد: ما به جای رفتن به سراغ آب‌های ژرف و منابع آبی جدید که اثرات محیط زیستی زیادی به همراه دارد، بر توسعه فناوری در حوزه آب و ارتقای بهره وری متمرکز شویم.صراف‌زاده تاکید کرد: باید به این نکته توجه شود که آب‌های کارستی معمولا دور از دسترس و در عمق زمین هستند؛ از این رو استحصال آنها نیاز به صرف انرژی دارد، لذا تولید آب از این طریق گران خواهد شد.
رییس کرسی یونسکو در بازیافت آب اضافه کرد: این کرسی یونسکو بر بازچرخانی آب تمرکز دارد و این رویکرد بر افزایش بهره‌وری آب تکیه دارد، به این معنا که به جای آنکه آب یک بار مصرف شود، چندین بار مورد استفاده قرار گیرد و این همان بهره‌وری آب است؛ چون از این طریق از این منبع، به ازای یک لیتر آب می‌توان محصول بیشتری تولید کرد و در بخش کشاوری آب کمتری مصرف می‌شود و این همان ارتقای بهره‌وری آب به شمار می‌رود.
مرجع : ایسنا
پربينندهترين مطالب و خبرها
