تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۱۰ ساعت ۱۲:۲۲
کد مطلب : ۳۲۸۷۶۳
مروری بر فراز و نشیب تئاتر در ۱۴۰۰
گروه فرهنگی: در این گزارش مروری داشته‌ایم بر بر فراز و نشیب‌های تئاتر ایران در سال ۱۴۰۰.به گزارش ایلنا، آخرین سال از قرن چهاردهم برای تئاتر، در مقایسه با بسیاری از سال‌ها، چندان پر هیاهو نبود؛ با تغییر دولت در خرداد ماه، همه بخش مدیریتی تئاتر هم مانند سایر دستگاه‌های دولتی در انتظار تغییر و تحولاتی بود که تا پایان چهلمین جشنواره تئاتر فجر طول کشید.
اسفند ماه این سال «کاظم نظری» جای «قادر آشنا» را در اداره‌کل هنرهای نمایشی گرفت تا برای سال بعد چشم‌انتظار سیاست‌های دیگری در بخش مدیریتی تئاتر کشور باشیم.نخستین اظهارنظرهای مدیرکل جدید هنرهای نمایشی درباره یکی از پربحث‌ترین موضوعات هفته‌های پایانی سال، یعنی «ممنوعیت طراح حرکت و کرئوگرافی در تئاتر» بود. اسفند ماه سال هزار و چهارصد برخی از مدرسان و بازیگران تئاتر از ابلاغ‌هایی گفتند که خبر از ممنوعیت طراحی حرکت می‌داد. نظری در گفتگویی رادیویی با «ایوب آقاخانی» به صراحت گفت که «در این مدت هیچ بخش‌نامه‌ای درباره ممنوعیت حرکات موزون در تئاتر ندیده‌ام... در فضای مجازی مطالبی در این زمینه خوانده‌ام که باید صحت و سقم آن معلوم شود.» و «طبیعتا هیچ سیاستگذار فرهنگی جلوی حرکات موزونی را که در آیین‌ها و قومیت‌های ما ریشه داشته باشد، نخواهد گرفت مگر اینکه با شرع ما مغایرت داشته باشد.». او البته تاکید کرد که موضوع ممنوعیت طراحی حرکت در تئاتر را پیگیری خواهد کرد.
این گفتگو البته جنبه‌های دیگری هم داشت که کلیاتی از اهداف او را مشخص می‌کرد؛ سرفصل‌هایی همچون «آشتی هنرمندانی که در این مدت از تئاتر دور بوده‌اند با صحنه»، «توجه به تئاتر کودک» و «اهمیت دادن به خلق نمایشنامه‌های برآمده از فرهنگ ایرانی».
در دومین سالی که درگیر همه‌گیری کرونا بودیم، واکسیناسیون عمومی سرعت گرفت و روند ابتلا و مرگ و میر به این ویروس سیر نزولی گرفت و خیلی‌ها توانستند خود را به زندگی با این شرایط بیشتر وفق دهند؛ همه این‌ها دست به دست هم داد تا سالن‌های تئاتر بازگشایی شده و با ظرفیت پنجاه درصدی صندلی‌ها، بلیت‌فروشی کنند. اداره‌کل هنرهای نمایشی هم وعده داد که به ازای مبلغ فروش هر تئاتر، پنجاه درصد خالی مانده سالن را برای گروه‌های نمایشی جبران می‌کند. اما از اواخر پاییز، این محدودیت برداشته شد تا سالن‌ها بتوانند از تمام ظرفیت سالن برای فروش بلیت استفاده کنند. هرچند که این آزادی عمل عمر چندانی نداشت و با اوج گرفتن سویه جدید کرونا در کشور، چند هفته بعد دوباره محدودیت‌ها به تئاتر برگشت و چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را هم تحت الشعاع خود قرار داد.
مسئولان برگزاری جشنواره اعلام کرده بودند که تمهیداتی را برای مواجهه با شرایط غیر قابل پیش‌بینی کرونایی فراهم کرده‌اند و از برگزاری جشنواره به صورت کاملا حضوری تا فروش نیمی از بلیت‌ها و حتی برگزاری آن را به صورت کاملا آنلاین دارند. با اینکه تا یک هفته قبل از افتتاحیه، خیلی‌ها تصور می‌کردند قرار است جشنواره به صورت نیمه حضوری/ نیمه آنلاین برپا شود، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از مصوبه جدید ستاد ملی کرونا خبر داد که بر اساس آن، آثار جشنواره تنها با مخاطبانی به اندازه سی درصد ظرفیت سالن می‌توانند به صحنه بروند. تصمیمی که تصویر جشنواره‌ای کم فروغ و کم جان را پیش روی خانواده تئاتر می‌گذاشت.
افتتاحیه جشنواره چهلم تئاتر فجر برخلاف روال سابق، خارج از پایتخت و در نی‌ریز یزد برگزار شد و اختتامیه‌اش در تالار وحدت. جشنواره چهلم همچون اسلاف خود، درگیر حاشیه‌هایی در زمینه انتخاب آثار راه یافته به بخش مسابقه بود. تعداد اعضای هیات انتخاب بخش صحنه‌ای پرشمار بود و اعضا سر لیست نهایی با یکدیگر صحبت و تعاملی نداشتند؛ همین‌ها باعث شد خروجی اسامی، به مذاق خیلی‌ها از جمله چند تن از اعضای هیات انتخاب خوش نیاید و لیست نهایی را نماینده‌ای برای یک سال تئاتر صحنه‌ای ایران ارزیابی نکنند.
وزیر ارشاد در اختتامیه جشنواره، علاوه بر قول توسعه زیرساخت‌های تئاتری کشور، خبر از راه‌اندازی شورای مشورتی هنر در شورای عالی انقلاب فرهنگی داد؛ جایی برای حل مشکلات حقوقی و ساختاری در حوزه هنر که به گفته «محمدمهدی اسماعیلی» پیشکسوتان هنر و چهره‌های دانشگاهی هم در آن عضو خواهند بود.
هرچند که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی چند هفته پیش از گفته‌های وزیر، خبر از تصویب طرح «تحول» این شورا داده بود؛ سندی برای بازآرایی در شورا و با محوریت ایجاد ضمانت‌های اجرایی برای مصوبات آن. آنچه از اهداف کلی این طرح برمی‌آید این است که از این پس، بودجه بخش‌های علمی و فرهنگی در لوایح بودجه سالیانه و برنامه‌های ۵ ساله کشور الزاما بر مبنای سیاست‌های کلان مصوب شورا تدوین و تعیین خواهد شد. بودجه‌ای که امسال برخلاف به صورت کلی و مبهم و بدون ذکر جزئیات منتشر شد و خبری از سهم نهادها و دستگاه‌های مختلف یا میزان حمایت از تولیدات نمایشی قرن جدید در آن نبود. با این همه تعدادی از نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی مجلس قول شفاف‌سازی را در میزان بودجه هنرهای نمایشی برای هر بخش داده‌اند.
اما این تنها چالش بودجه‌ای برای خانواده تئاتر در این سال نبود؛ حذف معافیت مالیاتی هنرمندان در بودجه ۱۴۰۱ بمب پر سر و صدایی بود که داد خیلی‌ها را درآورد. کمیسیون اقتصادی دولت و کمیسیون تلفیق مجلس در جریان بررسی لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، معافیت مالیاتی هنرمندان و فعالیت‌های فرهنگی و هنری را حذف و برای آن سقفی معادل درآمد دویست میلیون تومانی یک ساله تعیین کرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در کنار هنرمندان قرار گرفته و به صف مخالفان این لایحه پرداخت. اعتراض‌هایی که در نهایت جواب داد و باعث شد مجلس عقب‌نشینی کرده و روز چهارم اسفند در جریان بررسی بخش‌های درآمدی بودجه، ابقای معافیت مالیاتی هنرمندان را در سال ۱۴۰۱ هم تصویب کنند.
در سالی که گذشت، «تعیین حریم تئاتر شهر» همچنان به عنوان یکی از دغدغه‌های اهالی تئاتر مطرح شد. با گذشت چند سال از طرح این موضوع و بروز ناهنجاری‌های متعدد از قمه‌کشی و نزاع خیابانی و جولان اراذل و اوباش تا فروش مواد مخدر و دزدی از این مجموعه هنری و تاریخی، تعیین حریم برای تئاتر شهر در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و دارد. هرچند که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بهمن ماه امسال در گفتگو با ایلنا، از ماموریت ویژه دستیار و مشاور خود «محمود شالویی» برای اجرای این طرح خبر داده و «محمود سالاری» نیز بر اهتمام معاونت هنری در این زمینه تاکید کرد اما به نظر می‌رسد تعیین حریم این مجموعه ارزشمند به پرونده‌ای باز برای سال آتی بدل خواهد شد.
استعفای دو مدیر تئاتری هم از جمله اخبار پرحاشیه در سال هزار و چهارصد بود؛ مرداد ماه بود که «امیر مشهدی‌عباس» که بیش از ۲ سال مدیرکل امور سینمایی و تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود، با انتشار متنی در صفحه اینستاگرام خود از این سمت استعفا داد. او در این متن، از مشکلات مالی که دست او را بسته بود گلایه کرده و به صورت تلویحی خبر از دخالت‌هایی در حوزه مدیریتی خود می‌داد که «اختیارات» او را محدود کرده بود.
استعفای دیگر مربوط به «شهرام گیل‌آبادی» از مدیرعاملی خانه تئاتر بود که با انتشار نامهای مفصل از او، در اوایل دی ماه رقم خورد. او در این نامه با نقدی صریح نسبت به سیاست‌های اشتباه دولت نسبت به هنرهای نمایشی، نبود یک ساختار منسجم برای تئاتر، عدم اطمینان دولت به هنرمندان، فشارهای متعدد به خانواده تئاتر و... از دخالت دولت و تصدی‌گری آن در امور تئاتر گفت. هرچند که این نامه طولانی، به طرح کلیات پرداخته و به دلایل اصلی استعفای او نپرداخته بود اما گیل‌آبادی بعدتر در گفتگو با خبرگزاری مهر «نبود نگاه صنفی در بدنه اصلی خانه تئاتر، نداشتن تجربه مدیریت راهبردی که در آن منافع جامعه تئاتر ایران مدنظر قرار گیرد و همچنین وجود منافع شخصی برخی افراد را که مانع تبدیل خانه تئاتر به یک کانون صنفی فراگیر می‌شود» را عامل استفای خود از مدیریت خانه تئاتر پس از سه سال تصدی این جایگاه خوانده بود.
در این سال، خانواده تئاتر عزیزانی را هم از دست داد؛ از «جلال ستاری» اسطوره‌شناس که تالیفات ارزشمندی برای تئاتر ایران به یادگار گذاشت تا «حمید لبخنده» که نامی آشنا برای تئاتری‌هاست و یادآور خاطرات «حمید سمندریان».
درگذشت «علی سلیمانی» در چهل سالگی بر اثر ابتلا به کرونا هم داغی بر دل دوستدارانش بود. خانواده این هنرمند فقید اما برای زنده نگاه داشتن یادش، نمایش «خاموشان» را که پیش از این به کارگردانی او اجرا شده بود، در چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به صحنه بردند.
اما سلیمانی تنها هنرمندی نبود که پس از مرگش، اثری از او به صحنه می‌رفت. «ساشا کشوادی» دو روز پیش از آغاز اجرای نمایش خود «اتاق» در سی و شش سالگی درگذشت. اتفاقی تاثربرانگیز که البته مانع از اجرای این نمایش نشد؛ گروه اجرایی او به احترام کارگردان فقید نمایش‌شان، پس از چند روز وقفه این اثر را به صحنه بردند تا نامش با آخرین اثرش ماندگار شود.کرونا در این سال جانِ عزیز هنرمندان دیگری را هم یکی پس از دیگری گرفت: از هنرمندان پیشکسوت و با تجربه‌ای چون «بیژن افشار» و «سعید تشکری» تا هنرمندان جوانی مانند «سیامک افسایی». نام هنرمندان دیگری هم البته در فهرست غم‌بار درگذشتگان سال ۱۴۰۰ ثبت شد: «سیامک اطلسی»، «عزت‌الله مهرآوران»، «آیدین الفت»، «افشین سلیمان‌پور»، «حسن عظیمی» و بسیاری نامهای دیگر.
اسفند ماه این سال «کاظم نظری» جای «قادر آشنا» را در اداره‌کل هنرهای نمایشی گرفت تا برای سال بعد چشم‌انتظار سیاست‌های دیگری در بخش مدیریتی تئاتر کشور باشیم.نخستین اظهارنظرهای مدیرکل جدید هنرهای نمایشی درباره یکی از پربحث‌ترین موضوعات هفته‌های پایانی سال، یعنی «ممنوعیت طراح حرکت و کرئوگرافی در تئاتر» بود. اسفند ماه سال هزار و چهارصد برخی از مدرسان و بازیگران تئاتر از ابلاغ‌هایی گفتند که خبر از ممنوعیت طراحی حرکت می‌داد. نظری در گفتگویی رادیویی با «ایوب آقاخانی» به صراحت گفت که «در این مدت هیچ بخش‌نامه‌ای درباره ممنوعیت حرکات موزون در تئاتر ندیده‌ام... در فضای مجازی مطالبی در این زمینه خوانده‌ام که باید صحت و سقم آن معلوم شود.» و «طبیعتا هیچ سیاستگذار فرهنگی جلوی حرکات موزونی را که در آیین‌ها و قومیت‌های ما ریشه داشته باشد، نخواهد گرفت مگر اینکه با شرع ما مغایرت داشته باشد.». او البته تاکید کرد که موضوع ممنوعیت طراحی حرکت در تئاتر را پیگیری خواهد کرد.
این گفتگو البته جنبه‌های دیگری هم داشت که کلیاتی از اهداف او را مشخص می‌کرد؛ سرفصل‌هایی همچون «آشتی هنرمندانی که در این مدت از تئاتر دور بوده‌اند با صحنه»، «توجه به تئاتر کودک» و «اهمیت دادن به خلق نمایشنامه‌های برآمده از فرهنگ ایرانی».
در دومین سالی که درگیر همه‌گیری کرونا بودیم، واکسیناسیون عمومی سرعت گرفت و روند ابتلا و مرگ و میر به این ویروس سیر نزولی گرفت و خیلی‌ها توانستند خود را به زندگی با این شرایط بیشتر وفق دهند؛ همه این‌ها دست به دست هم داد تا سالن‌های تئاتر بازگشایی شده و با ظرفیت پنجاه درصدی صندلی‌ها، بلیت‌فروشی کنند. اداره‌کل هنرهای نمایشی هم وعده داد که به ازای مبلغ فروش هر تئاتر، پنجاه درصد خالی مانده سالن را برای گروه‌های نمایشی جبران می‌کند. اما از اواخر پاییز، این محدودیت برداشته شد تا سالن‌ها بتوانند از تمام ظرفیت سالن برای فروش بلیت استفاده کنند. هرچند که این آزادی عمل عمر چندانی نداشت و با اوج گرفتن سویه جدید کرونا در کشور، چند هفته بعد دوباره محدودیت‌ها به تئاتر برگشت و چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را هم تحت الشعاع خود قرار داد.
مسئولان برگزاری جشنواره اعلام کرده بودند که تمهیداتی را برای مواجهه با شرایط غیر قابل پیش‌بینی کرونایی فراهم کرده‌اند و از برگزاری جشنواره به صورت کاملا حضوری تا فروش نیمی از بلیت‌ها و حتی برگزاری آن را به صورت کاملا آنلاین دارند. با اینکه تا یک هفته قبل از افتتاحیه، خیلی‌ها تصور می‌کردند قرار است جشنواره به صورت نیمه حضوری/ نیمه آنلاین برپا شود، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از مصوبه جدید ستاد ملی کرونا خبر داد که بر اساس آن، آثار جشنواره تنها با مخاطبانی به اندازه سی درصد ظرفیت سالن می‌توانند به صحنه بروند. تصمیمی که تصویر جشنواره‌ای کم فروغ و کم جان را پیش روی خانواده تئاتر می‌گذاشت.
افتتاحیه جشنواره چهلم تئاتر فجر برخلاف روال سابق، خارج از پایتخت و در نی‌ریز یزد برگزار شد و اختتامیه‌اش در تالار وحدت. جشنواره چهلم همچون اسلاف خود، درگیر حاشیه‌هایی در زمینه انتخاب آثار راه یافته به بخش مسابقه بود. تعداد اعضای هیات انتخاب بخش صحنه‌ای پرشمار بود و اعضا سر لیست نهایی با یکدیگر صحبت و تعاملی نداشتند؛ همین‌ها باعث شد خروجی اسامی، به مذاق خیلی‌ها از جمله چند تن از اعضای هیات انتخاب خوش نیاید و لیست نهایی را نماینده‌ای برای یک سال تئاتر صحنه‌ای ایران ارزیابی نکنند.
وزیر ارشاد در اختتامیه جشنواره، علاوه بر قول توسعه زیرساخت‌های تئاتری کشور، خبر از راه‌اندازی شورای مشورتی هنر در شورای عالی انقلاب فرهنگی داد؛ جایی برای حل مشکلات حقوقی و ساختاری در حوزه هنر که به گفته «محمدمهدی اسماعیلی» پیشکسوتان هنر و چهره‌های دانشگاهی هم در آن عضو خواهند بود.
هرچند که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی چند هفته پیش از گفته‌های وزیر، خبر از تصویب طرح «تحول» این شورا داده بود؛ سندی برای بازآرایی در شورا و با محوریت ایجاد ضمانت‌های اجرایی برای مصوبات آن. آنچه از اهداف کلی این طرح برمی‌آید این است که از این پس، بودجه بخش‌های علمی و فرهنگی در لوایح بودجه سالیانه و برنامه‌های ۵ ساله کشور الزاما بر مبنای سیاست‌های کلان مصوب شورا تدوین و تعیین خواهد شد. بودجه‌ای که امسال برخلاف به صورت کلی و مبهم و بدون ذکر جزئیات منتشر شد و خبری از سهم نهادها و دستگاه‌های مختلف یا میزان حمایت از تولیدات نمایشی قرن جدید در آن نبود. با این همه تعدادی از نمایندگان عضو کمیسیون فرهنگی مجلس قول شفاف‌سازی را در میزان بودجه هنرهای نمایشی برای هر بخش داده‌اند.
اما این تنها چالش بودجه‌ای برای خانواده تئاتر در این سال نبود؛ حذف معافیت مالیاتی هنرمندان در بودجه ۱۴۰۱ بمب پر سر و صدایی بود که داد خیلی‌ها را درآورد. کمیسیون اقتصادی دولت و کمیسیون تلفیق مجلس در جریان بررسی لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، معافیت مالیاتی هنرمندان و فعالیت‌های فرهنگی و هنری را حذف و برای آن سقفی معادل درآمد دویست میلیون تومانی یک ساله تعیین کرد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در کنار هنرمندان قرار گرفته و به صف مخالفان این لایحه پرداخت. اعتراض‌هایی که در نهایت جواب داد و باعث شد مجلس عقب‌نشینی کرده و روز چهارم اسفند در جریان بررسی بخش‌های درآمدی بودجه، ابقای معافیت مالیاتی هنرمندان را در سال ۱۴۰۱ هم تصویب کنند.
در سالی که گذشت، «تعیین حریم تئاتر شهر» همچنان به عنوان یکی از دغدغه‌های اهالی تئاتر مطرح شد. با گذشت چند سال از طرح این موضوع و بروز ناهنجاری‌های متعدد از قمه‌کشی و نزاع خیابانی و جولان اراذل و اوباش تا فروش مواد مخدر و دزدی از این مجموعه هنری و تاریخی، تعیین حریم برای تئاتر شهر در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و دارد. هرچند که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بهمن ماه امسال در گفتگو با ایلنا، از ماموریت ویژه دستیار و مشاور خود «محمود شالویی» برای اجرای این طرح خبر داده و «محمود سالاری» نیز بر اهتمام معاونت هنری در این زمینه تاکید کرد اما به نظر می‌رسد تعیین حریم این مجموعه ارزشمند به پرونده‌ای باز برای سال آتی بدل خواهد شد.
استعفای دو مدیر تئاتری هم از جمله اخبار پرحاشیه در سال هزار و چهارصد بود؛ مرداد ماه بود که «امیر مشهدی‌عباس» که بیش از ۲ سال مدیرکل امور سینمایی و تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود، با انتشار متنی در صفحه اینستاگرام خود از این سمت استعفا داد. او در این متن، از مشکلات مالی که دست او را بسته بود گلایه کرده و به صورت تلویحی خبر از دخالت‌هایی در حوزه مدیریتی خود می‌داد که «اختیارات» او را محدود کرده بود.
استعفای دیگر مربوط به «شهرام گیل‌آبادی» از مدیرعاملی خانه تئاتر بود که با انتشار نامهای مفصل از او، در اوایل دی ماه رقم خورد. او در این نامه با نقدی صریح نسبت به سیاست‌های اشتباه دولت نسبت به هنرهای نمایشی، نبود یک ساختار منسجم برای تئاتر، عدم اطمینان دولت به هنرمندان، فشارهای متعدد به خانواده تئاتر و... از دخالت دولت و تصدی‌گری آن در امور تئاتر گفت. هرچند که این نامه طولانی، به طرح کلیات پرداخته و به دلایل اصلی استعفای او نپرداخته بود اما گیل‌آبادی بعدتر در گفتگو با خبرگزاری مهر «نبود نگاه صنفی در بدنه اصلی خانه تئاتر، نداشتن تجربه مدیریت راهبردی که در آن منافع جامعه تئاتر ایران مدنظر قرار گیرد و همچنین وجود منافع شخصی برخی افراد را که مانع تبدیل خانه تئاتر به یک کانون صنفی فراگیر می‌شود» را عامل استفای خود از مدیریت خانه تئاتر پس از سه سال تصدی این جایگاه خوانده بود.
در این سال، خانواده تئاتر عزیزانی را هم از دست داد؛ از «جلال ستاری» اسطوره‌شناس که تالیفات ارزشمندی برای تئاتر ایران به یادگار گذاشت تا «حمید لبخنده» که نامی آشنا برای تئاتری‌هاست و یادآور خاطرات «حمید سمندریان».
درگذشت «علی سلیمانی» در چهل سالگی بر اثر ابتلا به کرونا هم داغی بر دل دوستدارانش بود. خانواده این هنرمند فقید اما برای زنده نگاه داشتن یادش، نمایش «خاموشان» را که پیش از این به کارگردانی او اجرا شده بود، در چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به صحنه بردند.
اما سلیمانی تنها هنرمندی نبود که پس از مرگش، اثری از او به صحنه می‌رفت. «ساشا کشوادی» دو روز پیش از آغاز اجرای نمایش خود «اتاق» در سی و شش سالگی درگذشت. اتفاقی تاثربرانگیز که البته مانع از اجرای این نمایش نشد؛ گروه اجرایی او به احترام کارگردان فقید نمایش‌شان، پس از چند روز وقفه این اثر را به صحنه بردند تا نامش با آخرین اثرش ماندگار شود.کرونا در این سال جانِ عزیز هنرمندان دیگری را هم یکی پس از دیگری گرفت: از هنرمندان پیشکسوت و با تجربه‌ای چون «بیژن افشار» و «سعید تشکری» تا هنرمندان جوانی مانند «سیامک افسایی». نام هنرمندان دیگری هم البته در فهرست غم‌بار درگذشتگان سال ۱۴۰۰ ثبت شد: «سیامک اطلسی»، «عزت‌الله مهرآوران»، «آیدین الفت»، «افشین سلیمان‌پور»، «حسن عظیمی» و بسیاری نامهای دیگر.
پربينندهترين مطالب و خبرها
