تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۱/۲۶ ساعت ۱۳:۰۹
کد مطلب : ۳۳۱۴۶۹
گرد و خاک؛ ارمغان منافع ملی ترکیه برای همسایگان
هورالعظیم منشا ریزگرد می‌شود
گروه جامعه: ریزگردها که هر ساله کم و بیش مهمان ناخوانده خوزستانی‌ها بود امسال 26 استان ایران را تسخیر کرد و به تهران رسید. آنچه مسلم است تغییر اقلیم و مداخله انسانی در وضعیت طبیعی زمین بتدریج اثرات خود را بر آب و هوای جهان نشان می‌دهد و منطقه ما هم نمی‌تواند از این تغییرات مصون باشد.
برنامه ترکیه در طرح گاپ چیست؟
مهمترین عامل ایجاد ریزگرد در ایران؛ اجرای پروژه‌های سدسازی در ترکیه عنوان شده، این کشور با اجرای طرح گاپ که خلاصه آن سد بر روی فرات، 8 سد بر دجله و سرجمع 19 نیروگاه برقابی است، بنا دارد 7.1 میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری (0.85 برابر زمین‌های فاریاب ایران) و سالانه 55000 گیگاوات ساعت (3.3 برابر کل برقابی ایران) برق تولید کند.
180 میلیون تن غبار در سال
علاوه بر آن کاهش بارندگی در سال جاری مشکل مضاعفی شده که عامل جدی تولید ریزگرد در ایران، سوریه و عراق شده است. کانون گرد و غبارها با منشا خارجی عددی در حدود 270 میلیون هکتار است که 7 برابر کانون‌های داخلی است و میزان غبارخیزی آنها 180 میلیون تن در سال است که البته این رقم مربوط به قبل از بهره‌برداری از سد ایلسوی ترکیه است، قطعا ارقام اکنون بیش از این است که غبار را تهران و حتی شمال کشور هم کشانده است.
هورالعظیم منشا ریزگرد می‌شود
در هر حال طرح گاپ می‌تواند حدود 6.5 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در عراق و سوریه را خشک کند و نهایتا هورالعظیم را به منشا ریزگرد تبدیل کند تا آنجا که سکونت در عراق و سوریه و البته ایران را سخت کند.
پروژه آناتولی جنوب شرقی (GAP) یک پروژه توسعه چندبخشی شامل سدسازی گسترده در جنوب شرق آناتولی ترکیه است که 9 میلیون نفر (2005) را در 9 استان در بر می‌گیرد. طرح در حوضه رودخانه‌های فرات و دجله و در میان رودان شمالی انجام می‌شود. حوضه آبریز دجله و فرات در 5 کشور ترکیه، سوریه، عراق، ایران و کویت قرار دارد و این کشورها و تا اندازه‌ای ارمنستان، اردن و عربستان سعودی از تغییرات این حوضه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. رودهای اصلی آن دجله، فرات، زاب بزرگ و زاب کوچک است. ایران سهمی در تامین آب فرات ندارد؛ اما در دجله نزدیک 10 درصد مشارکت دارد. این منطقه از نظر تاریخی اهمیت دارد و اعتقاد بر این است که تمدن برای نخستین بار در این منطقه پدیدار شده است. به همین سبب میان رودان را گهواره تمدن می‌دانند.
نخستین سازه بزرگ که در این طرح ساخته شد، سد آتاترک بود که در سال 1992 تکمیل شد. این سد از لحاظ حجم کار ساختمانی بزرگترین سد ترکیه و اروپا و پنجمین سد بزرگ جهان و از لحاظ تولید برقابی نیز در دنیا سوم است.
تاثیر آتاترک بر ترکیه، ایران و سوریه
هرچند این مجموعه سدها در ترکیه ساخته می‌شود اما عراق بیش از همه تحت تاثیر اثرات آنها خواهد بود (46 درصد) به موجب برآورد دفاتر اثربخشی این سامانه بر ترکیه، ایران و سوریه به ترتیب 22، 19 و 11 درصد است. ممکن است تکمیل این سامانه بر کیفیت آب دهانه خلیج‌فارس نیز تاثیر بگذارد.سوریه نیز از سدسازی‌های ترکیه زیان دیده است. گفته می‌شود تاکنون نزدیک به 40 درصد از آب ورودی به این کشور کاسته شده است. خشکسالی سوریه که از سال 2006 آغاز شده، موجب مهاجرت گروه زیادی از مردم به شهرها شده است. گفته می‌شود همین موضوع شعله جنگ داخلی آن کشور را برافروخته و حتی زمینه پیدایش داعش را فراهم کرده است. بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیر این کشور در سال 2011 به 160 درصد رسیده است. این رقم در عراق نزدیک 80 و در ترکیه تنها 20 درصد است.
ترکیه نزدیک 90 درصد جریان فرات و 44 درصد جریان دجله را می‌تواند کنترل کند. این کشور در 20 سال گذشته به درخواست همسایگان خود برای حل این موضوع توجهی نکرده است. استفاده از آب به عنوان سلاح، امنیت آبی، امنیت غذایی و محیط زیست کشورهای همسایه را به مخاطره انداخته است و اکنون با آشکار شدن این مشکلات به ویژه با خشک شدن هورالعظیم و افزایش فراوانی و شدت توفان‌های شنی در ایران و بویژه در خوزستان، جا دارد که دولت اقدامات لازم را انجام دهد. شاید که این کارها باید با مطالعه دقیق و قابل پذیرش بوسیله سازمان‌های بین‌المللی آغاز شود.
ایلیسو با کشاورزی منطقه چه کرد؟
ترکیه سد ایلیسو را نیز با ظرفیت مخزن 10.4 میلیارد متر مکعب (دو برابر کرخه) بر روی رود دجله ساخته و با این کار از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری کرده است. از آنجا که هورالعظیم از این جریان آبگیری می‌کند، بی‌تردید پیآمدهای زیست محیطی فراوانی از جمله برای ایران خواهد داشت، این سد سبب زیر آب رفتن شهر باستانی حسن کیف شده است که آثار باستانی ده هزار ساله دارد. برخی از فعالان کرد ترکیه معتقدند که پروژه آناتولی جنوب شرقی و به ویژه سد ایلیسو تنها و بطور عمد برای از میان بردن هویت کردی منطقه با نابود کردن آثار باستانی و فرهنگی بسیار مهم آنها ایجاد شده است. به همین سبب بود که موسسات مالی از پرداخت 1.7 میلیارد دلار منابع مالی مورد نیاز برای ساخت سد پرهیز کردند.
در 2018، پس از تکمیل آبگیری سد، جریان ورودی به سد موصل در عراق از 8 میلیارد متر مکعب معمول به 3 میلیارد متر مکعب کاهش یافت. در همین سال، آب ورودی به عراق از این مسیر از 21 میلیارد متر مکعب به 9.7 میلیارد متر مکعب رسید. هر چند مقایسه های سالانه می تواند دقت لازم را نداشته باشد، اما می‌تواند نمودی از وضعیت پیش آمده باشد. کشاورزان این منطقه از عراق در این سال مجبور شدند از کشت برنج، کنجد، ذرت، پنبه و آفتاب‌گردان خودداری کنند و سطح زیر کشت گندم و جو آبی را به نصف کاهش دهند.
همچنین پیش‌بینی می‌شود که دمای منطقه تا سال 2050 بین 3 تا 4 درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. این موجب افزایش شدید تبخیر و تعرق و در نتیجه مصرف آب می‌شود. گفته می‌شود هم‌اکنون از کشاورزی عراق سالی 25000 هکتار کاسته می‌شود. این کاهش تنها به آب مرتبط نیست؛ بلکه شور و بیابانی شدن و مدیریت نامناسب هم در آن نقش دارند. آمارهای جدید ایران نیز نشان از کاهش سطح زیر کشت دارد. با افزایش نیاز به آب، فشار به منابع زیرزمینی در ایران و عراق بیشتر خواهد شد در عوض سطح زیر کشت ترکیه در حال افزایش است.
ارمغان منافع ملی ترکیه برای همسایگان
به هر روی آنچه ترکیه در راستای منافع ملی خود به انجام می‌رساند که شاید یکی از اهداف سیاسی در پشت طرح گاپ که سیاستمداران این کشور برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند فروش آب و برق به کشورهای منطقه باشد، از بین رفتن یا کاهش قابل ملاحظه سطح آب تالاب هورالعظیم، مرگ دریاچه آرال و نابودی نسبی دریاچه ارومیه، افزایش فراوانی و شدت توفان‌های گرد و غبار، شور شدن خاک، چه در اثر خشکی بیشتر و چه در اثر بادآورد اراضی خشک شده سوریه و عراق، بیکار شدن دامپروران و ماهیگیران، کاهش مرزنشینان، پس‌روی وضعیت بهداشت منطقه و افزایش فقر و گرسنگی را برای دیگر کشورها به ارمغان می‌آورد.
برنامه ترکیه در طرح گاپ چیست؟
مهمترین عامل ایجاد ریزگرد در ایران؛ اجرای پروژه‌های سدسازی در ترکیه عنوان شده، این کشور با اجرای طرح گاپ که خلاصه آن سد بر روی فرات، 8 سد بر دجله و سرجمع 19 نیروگاه برقابی است، بنا دارد 7.1 میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری (0.85 برابر زمین‌های فاریاب ایران) و سالانه 55000 گیگاوات ساعت (3.3 برابر کل برقابی ایران) برق تولید کند.
180 میلیون تن غبار در سال
علاوه بر آن کاهش بارندگی در سال جاری مشکل مضاعفی شده که عامل جدی تولید ریزگرد در ایران، سوریه و عراق شده است. کانون گرد و غبارها با منشا خارجی عددی در حدود 270 میلیون هکتار است که 7 برابر کانون‌های داخلی است و میزان غبارخیزی آنها 180 میلیون تن در سال است که البته این رقم مربوط به قبل از بهره‌برداری از سد ایلسوی ترکیه است، قطعا ارقام اکنون بیش از این است که غبار را تهران و حتی شمال کشور هم کشانده است.
هورالعظیم منشا ریزگرد می‌شود
در هر حال طرح گاپ می‌تواند حدود 6.5 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در عراق و سوریه را خشک کند و نهایتا هورالعظیم را به منشا ریزگرد تبدیل کند تا آنجا که سکونت در عراق و سوریه و البته ایران را سخت کند.
پروژه آناتولی جنوب شرقی (GAP) یک پروژه توسعه چندبخشی شامل سدسازی گسترده در جنوب شرق آناتولی ترکیه است که 9 میلیون نفر (2005) را در 9 استان در بر می‌گیرد. طرح در حوضه رودخانه‌های فرات و دجله و در میان رودان شمالی انجام می‌شود. حوضه آبریز دجله و فرات در 5 کشور ترکیه، سوریه، عراق، ایران و کویت قرار دارد و این کشورها و تا اندازه‌ای ارمنستان، اردن و عربستان سعودی از تغییرات این حوضه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. رودهای اصلی آن دجله، فرات، زاب بزرگ و زاب کوچک است. ایران سهمی در تامین آب فرات ندارد؛ اما در دجله نزدیک 10 درصد مشارکت دارد. این منطقه از نظر تاریخی اهمیت دارد و اعتقاد بر این است که تمدن برای نخستین بار در این منطقه پدیدار شده است. به همین سبب میان رودان را گهواره تمدن می‌دانند.
نخستین سازه بزرگ که در این طرح ساخته شد، سد آتاترک بود که در سال 1992 تکمیل شد. این سد از لحاظ حجم کار ساختمانی بزرگترین سد ترکیه و اروپا و پنجمین سد بزرگ جهان و از لحاظ تولید برقابی نیز در دنیا سوم است.
تاثیر آتاترک بر ترکیه، ایران و سوریه
هرچند این مجموعه سدها در ترکیه ساخته می‌شود اما عراق بیش از همه تحت تاثیر اثرات آنها خواهد بود (46 درصد) به موجب برآورد دفاتر اثربخشی این سامانه بر ترکیه، ایران و سوریه به ترتیب 22، 19 و 11 درصد است. ممکن است تکمیل این سامانه بر کیفیت آب دهانه خلیج‌فارس نیز تاثیر بگذارد.سوریه نیز از سدسازی‌های ترکیه زیان دیده است. گفته می‌شود تاکنون نزدیک به 40 درصد از آب ورودی به این کشور کاسته شده است. خشکسالی سوریه که از سال 2006 آغاز شده، موجب مهاجرت گروه زیادی از مردم به شهرها شده است. گفته می‌شود همین موضوع شعله جنگ داخلی آن کشور را برافروخته و حتی زمینه پیدایش داعش را فراهم کرده است. بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیر این کشور در سال 2011 به 160 درصد رسیده است. این رقم در عراق نزدیک 80 و در ترکیه تنها 20 درصد است.
ترکیه نزدیک 90 درصد جریان فرات و 44 درصد جریان دجله را می‌تواند کنترل کند. این کشور در 20 سال گذشته به درخواست همسایگان خود برای حل این موضوع توجهی نکرده است. استفاده از آب به عنوان سلاح، امنیت آبی، امنیت غذایی و محیط زیست کشورهای همسایه را به مخاطره انداخته است و اکنون با آشکار شدن این مشکلات به ویژه با خشک شدن هورالعظیم و افزایش فراوانی و شدت توفان‌های شنی در ایران و بویژه در خوزستان، جا دارد که دولت اقدامات لازم را انجام دهد. شاید که این کارها باید با مطالعه دقیق و قابل پذیرش بوسیله سازمان‌های بین‌المللی آغاز شود.
ایلیسو با کشاورزی منطقه چه کرد؟
ترکیه سد ایلیسو را نیز با ظرفیت مخزن 10.4 میلیارد متر مکعب (دو برابر کرخه) بر روی رود دجله ساخته و با این کار از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری کرده است. از آنجا که هورالعظیم از این جریان آبگیری می‌کند، بی‌تردید پیآمدهای زیست محیطی فراوانی از جمله برای ایران خواهد داشت، این سد سبب زیر آب رفتن شهر باستانی حسن کیف شده است که آثار باستانی ده هزار ساله دارد. برخی از فعالان کرد ترکیه معتقدند که پروژه آناتولی جنوب شرقی و به ویژه سد ایلیسو تنها و بطور عمد برای از میان بردن هویت کردی منطقه با نابود کردن آثار باستانی و فرهنگی بسیار مهم آنها ایجاد شده است. به همین سبب بود که موسسات مالی از پرداخت 1.7 میلیارد دلار منابع مالی مورد نیاز برای ساخت سد پرهیز کردند.
در 2018، پس از تکمیل آبگیری سد، جریان ورودی به سد موصل در عراق از 8 میلیارد متر مکعب معمول به 3 میلیارد متر مکعب کاهش یافت. در همین سال، آب ورودی به عراق از این مسیر از 21 میلیارد متر مکعب به 9.7 میلیارد متر مکعب رسید. هر چند مقایسه های سالانه می تواند دقت لازم را نداشته باشد، اما می‌تواند نمودی از وضعیت پیش آمده باشد. کشاورزان این منطقه از عراق در این سال مجبور شدند از کشت برنج، کنجد، ذرت، پنبه و آفتاب‌گردان خودداری کنند و سطح زیر کشت گندم و جو آبی را به نصف کاهش دهند.
همچنین پیش‌بینی می‌شود که دمای منطقه تا سال 2050 بین 3 تا 4 درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. این موجب افزایش شدید تبخیر و تعرق و در نتیجه مصرف آب می‌شود. گفته می‌شود هم‌اکنون از کشاورزی عراق سالی 25000 هکتار کاسته می‌شود. این کاهش تنها به آب مرتبط نیست؛ بلکه شور و بیابانی شدن و مدیریت نامناسب هم در آن نقش دارند. آمارهای جدید ایران نیز نشان از کاهش سطح زیر کشت دارد. با افزایش نیاز به آب، فشار به منابع زیرزمینی در ایران و عراق بیشتر خواهد شد در عوض سطح زیر کشت ترکیه در حال افزایش است.
ارمغان منافع ملی ترکیه برای همسایگان
به هر روی آنچه ترکیه در راستای منافع ملی خود به انجام می‌رساند که شاید یکی از اهداف سیاسی در پشت طرح گاپ که سیاستمداران این کشور برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند فروش آب و برق به کشورهای منطقه باشد، از بین رفتن یا کاهش قابل ملاحظه سطح آب تالاب هورالعظیم، مرگ دریاچه آرال و نابودی نسبی دریاچه ارومیه، افزایش فراوانی و شدت توفان‌های گرد و غبار، شور شدن خاک، چه در اثر خشکی بیشتر و چه در اثر بادآورد اراضی خشک شده سوریه و عراق، بیکار شدن دامپروران و ماهیگیران، کاهش مرزنشینان، پس‌روی وضعیت بهداشت منطقه و افزایش فقر و گرسنگی را برای دیگر کشورها به ارمغان می‌آورد.
پربينندهترين مطالب و خبرها
